γράφει ο Λάρκος Λάρκου.
Σημεία των καιρών. Καθώς ο Τ. Ερντογάν καταδίκαζε τα σχέδια του Ισραήλ για προσάρτηση της κοιλάδας του Ιορδάνη, πτήση cargo της El- Al, προσγειωνόταν στις 24 Μαϊου στην Κων/πολη- για πρώτη φορά μετά από 10 χρόνια μάς ενημερώνει μέσω Twitter η πρεσβεία του Ισραήλ στην Τουρκία. Εξηγεί δε ότι «πρόκειται για κίνηση που θα βοηθήσει την αποκατάσταση των εμπορικών σχέσεων των δύο χωρών», (εφ/δα, «Πολίτης», 26 Μαϊου).
Στις 22 Μαϊου ο Επιτετραμμένος του Ισραήλ στην Άγκυρα Roey Gilad σε άρθρο στην τουρκική ιστοσελίδα Halimiz με τίτλο «Τουρκία-Ισραήλ, κοινά συμφέροντα για Ιντλίμπ και Covid-19», γράφει ότι «οι παρούσες σχέσεις Τουρκίας και Ισραήλ πάσχουν από έλλειψη πολιτικού διαλόγου και από υπερβολική «διπλωματία των μεγαφώνων». Ωστόσο, αυτό δεν χρειάζεται να είναι έτσι. Η Τουρκία και το Ισραήλ δεν χρειάζεται να συμφωνούν σε όλα. Υπήρχαν πάντα και θα υπάρχουν πάντα πολιτικές διαφορές. Δεν χρειάζεται να συμφωνούμε σε όλα, προκειμένου να φέρουμε τις σχέσεις μας σε ένα κανονικό επίπεδο. Αυτό το επίπεδο μπορεί να αποφέρει οφέλη τόσο στην Τουρκία όσο και στο Ισραήλ για να αντιμετωπίσουμε τις κοινές μας προκλήσεις με μεγαλύτερη επιτυχία, όπως μπορεί κανείς να δει στη Συρία. Αλλά όχι μόνο στη Συρία».
Η γεωπολιτική στην περιοχή μας αλλάζει. Με βραδείς ρυθμούς, αλλά είναι φανερό ότι αναζητούνται διαφορετικές ισορροπίες. Η Τουρκοϊσραηλινή σχέση είναι μία από αυτές. Μια ιδιαιτέρως δύστροπη σχέση με πολλά βαρίδια να την συνοδεύουν: η επίθεση ισραηλινών κομάντος στο πλοίο «Μαβί Μαρμαρά» το 2010, αφησε τραύματα στην τουρκική κοινή γνώμη, τα οποία, παρά τη συγγνώμη και τις από 20 εκ. δολ αποζημιώσεις στους συγγενείς των δέκα νεκρών, που συμφωνήθηκε έξι χρόνια μετά, δεν έλυσαν τον γρίφο.
Οι δύο χώρες διαθέτουν διαφορετικές στρατηγικές σε μια σειρά από ζητήματα και αναζητούν τρόπους να τις γεφυρώσουν σε ορισμένο βαθμό:
Πρώτο, η Τουρκία στηρίζει την Παλαιστινιακή Αρχή και το αίτημα για ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος. Οι κεμαλιστές της προηγούμενης περιόδου στην Τουρκία διέθεταν «προνομιακή σχέση» με το Ισραήλ, ο Τ. Ερτογάν την υποβάθμισε.
Δεύτερο, η Αίγυπτος επέλεξε μέσα από την κάλπη τον ισλαμιστή Μόρσι για ηγέτη της. Η Τουρκία θεώρησε ότι την αλλαγή ως μεγάλης σημασίας. Ο στρατηγός Σίσι ανέτρεψε τον Μόρσι με καθαρές πλάτες από κέντρα εξουσίας στις ΗΠΑ και στο Ισραήλ. Η Τουρκία έχασε έναν δυνητικό εταίρο αλλά στη διπλωματία τα πάντα ρει. Ήδη ανιχνεύονται κάποιες κινήσεις για βγουν οι σχέσεις Τουρκίας-Αιγύπου από το πολυετές κώμα στο οποίο βρίσκονταν.
Τρίτο, Στις 2 Σεπτεμβρίου 2015 ο Γενικός Διευθυντής του ισραηλινού Υπουργείου Εξωτερικών Ν. Γκόλτ, σύμφωνα με ρεπορτάζ στην «Χουριέτ», αφού «επικαλείται την προστασία που έδωσε στους Εβραίους η Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά την ισπανική Ιερά Εξέταση το 1492», υπογραμμίζει ότι ο «επεκτατισμός του Ιράν» απαιτεί επαναπροσέγγιση από τους «κάποτε στενούς συμμάχους». Ο στόχος, κατά Γκολτ, «οι δύο χώρες πρέπει να γίνουν μαζί χορηγοί ασφαλείας στην περιοχή. Και οι δύο χώρες έχουν συμφέρον στην ανάπτυξη των σχέσεών τους, αλλά η διπλωματία θέλει χρόνο».
Τέταρτο, τα ζητήματα ενέργειας αλλάζουν αξιολογήσεις. Η συμμετοχή του Ισραήλ στις λεγόμερες «τριμερείς» με την Κύπρο και την Ελλάδα δεν επιλύει προβλήματα που αφορούν δικά του ζωτικά συμφέροντα. Σήμερα με την DELEK υπό κατάρρευση, επανέρχεται στην επικαιρότητα η ανάγκη για να αναζήτηση λύσεων αμοιβαίου οφέλους με την Τουρκία. Στις 13 Οκτωβρίου 2016 οι υπουργοί Ενέργειας των δύο χωρών Γ. Στέινιτς και Β. Αλπειράκ σε συνάντησή τους στην Κ/πολη εκδήλωσαν τη διάθεσή τους για «να εξετάσουν μελέτη βιωσιμότητας του για την κατασκευή αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου ανάμεσα στους δύο χώρες». Ο ισραηλινός υπουργός Γ. Στέινιτς, που διατηρεί και σήμερα το ίδιο χαρτοφυλάκιο, ανέφερε ότι «συζητήσαμε τη δυνατότητα κατασκευής αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου από το Ισραήλ στην Τουρκία με στόχο τη διακίνησή του, τόσο στην Τουρκία όσο και στην Ευρώπη. Υπάρχουν και άλλες επιλογές, αλλά η επιλογή της Τουρκιας είναι ισχυρή, γι’ αυτό αποφασίσαμε να αρχίσουμε διάλογο σε υπουργικό επίπεδο». (εφ/δα, «Χουριέτ», 14/10/2016). Έκτοτε αναζητήθηκαν άλλες μελέτες και διαφορετικοί συνδυασμοί συμφερόντων-Κύπρος, Αίγυπτος, Ελλάδα. Τελετές, έγγραφα, υποσχέσεις χωρίς απτές αποδείξεις για τη συνέχεια. Οι Ισραηλινοί όμως δεν δουλεύουν στο περίπου. Πιθανόν να ήταν αυτός ο λόγος που το Ισραήλ απουσίασε από την τηλεδιάσκεψη των «πέντε» στις 11 Μαίου με την οποία Κύπρος, Ελλάδα, Αίγυπτος, Γαλλία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ζήτησαν από την Τουρκία «να σεβαστεί πλήρως τα κυριαρχικά δικαιώματα όλων των κρατών στις θαλάσσιες ζώνες τους στην Α. Μεσόγειο».
Πέμπτο, οι διπλωμάτες επιδιώκουν όπως οι σχέσεις των δύο χωρών φτάσουν σε ένα «κανονικό επίπεδο». Η βελτίωση είναι επιθυμητή και από τις δύο πλευρές. Τα περιθώρια ωστόσο, δεν είναι μεγάλα. Οι σχέσεις θα περνούν μέσα από ανακατατάξεις. Καθοριστικό ρόλο παίζουν οι ηγέτες των δύο χωρών. Οι Β. Νετανιάχου και Τ. Ερτογάν δεν θα αποκτήσουν κάποια, έστω μερική, «χημεία»-είναι ήδη πάρα πολύ αργά γι’ αυτό. Σύμβουλοι, διπλωμάτες και πολιτικές ανάγκες ωθούν τους ηγέτες να σκεφθούν κάποια ζητήματα με νέο τρόπο. Ο Roey Gilad τον περιέγραψε με ακρίβεια: «δεν χρειάζεται να συμφωνούμε σε όλα, προκειμένου να φέρουμε τις σχέσεις μας σε ένα κανονικό επίπεδο». Το Ιράν, η ενέργεια, η Συρία, ο τουρισμός και οι εμπορικές συναλλαγές συνιστούν ένα ισχυρό πακέτο από κίνητρα που ωθούν στη βελτίωση μιας ασταθούς σχέσης.
