Η αλήθεια είναι ότι γενικά υπάρχει ανάπτυξη στην τέχνη. Έχουμε τεράστια βελτίωση στην ποιότητα της μουσικής που παράγεται. Έχουμε πλέον γκράφιτι έργα τέχνης και όχι μόνο κακοσχηματισμένες υπογραφές – μουτζούρες και συνθήματα οπαδών. Οι Ελληνικές ταινίες κάνουν ξανά τον γύρο του κόσμου, πρωταγωνιστούν ηθοποιοί παγκόσμιας εμβέλειας και είναι τακτικά παρούσες στα όσκαρ. Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι με την τέχνη γενικότερα, αλλά συγκεκριμένα με την τηλεόραση.
Θυμάμαι που έβλεπα από το αρχείο της ΕΡΤ συζήτηση του Κορνήλιου Καστοριάδη με τρεις πανεπιστημιακούς, τότε που μπορούσαν τέσσερα άτομα να μιλήσουν μπροστά από μια κάμερα χωρίς να υπάρχει η ανάγκη για παράθυρα και τεχνητά νεύρα μήπως ανέβει η τηλεθέαση και ανεξάρτητα από τα πολιτικά τους πιστεύω. Θυμάμαι που η ΕΡΤ3 έβαζε συναυλίες από Eric Clapton και Metallica και που όταν έβγαινε ένα σκάνδαλο οι δημοσιογράφοι δεν το άφηναν σε ησυχία μέχρι να καταλάβει και ο πιο αδιάφορος πολίτης το τι έχει γίνει και το ποιος φταίει. Και όλα αυτά χωρίς να συνυπολογίσουμε τις σειρές που έχουμε βαρεθεί να βλέπουμε σε επανάληψη, προφανώς γιατί ήταν αρκετά δημοφιλείς για να παίζουν δέκα ή είκοσι χρόνια σε επανάληψη.
Πλέον βλέπουμε μόνο δύο πράγματα: ριάλιτι και κουτσομπολίστικες εκπομπές που ασχολούνται με τα ριάλιτι. Κατά τα άλλα οι σημερινές σειρές έχουν πολύ περιορισμένο κοινό και δημοσιογραφική έρευνα γίνεται πλέον από ελάχιστες εκπομπές –εκπομπές, όχι τηλεοπτικούς σταθμούς, αλλά μεμονωμένες εκπομπές!
Ο λόγος για αυτή την τηλεοπτική παρακμή είναι πολύ απλός: δεν υπάρχει χώρος ή χρήμα για πειραματισμό. Ας ξεκινήσουμε από το χρήμα. Έχετε δει έστω και ένα δευτερόλεπτο τουρκική σειρά; Έχετε παρατηρήσει τη διαφορά στην εικόνα από τις ελληνικές σειρές; Αυτό οφείλεται στις κάμερες, στον φωτισμό και γενικότερα στο κόστος της παραγωγής. Προφανώς είναι διαφορετικό το να έχεις 10 εκατομμύρια δυνητικό κοινό από το να έχεις 60 εκατομμύρια. Είναι επίσης πολύ διαφορετικό το να έχεις ως μόνη διασκέδαση την ελληνική τηλεόραση από το να έχεις στη διάθεσή σου όποια ξένη σειρά θέλεις μέσω ίντερνετ.
Τι είναι λοιπόν αυτό που μπορεί να φέρει πολύ εύκολα χρήματα; Δύο πράγματα: το να κάνεις κάτι που ήδη γνωρίζεις και το να παίρνεις απ’ευθείας χρήματα από τους τηλεθεατές. Όταν έχεις κάνει μισή ντουζίνα διαγωνισμούς τραγουδιού ή όταν παίρνεις έτοιμη τη δομή του ριάλιτι από το εξωτερικό όπου έχουν τρέξει πάνω από τριάντα σεζόν, τότε το κόστος σου πέφτει στο ελάχιστο δυνατό. Όταν κάνεις κάποιο διαγωνισμό ή κάποια κλήρωση που ζητάει από τους τηλεθεατές να στείλουν μήνυμα, τότε έχεις καθαρό κέρδος. Αν μπορείς να συνδυάσεις το να στέλνουν οι τηλεθεατές μηνύματα με κάποια δομή που είναι ήδη γνώριμη, τότε έχεις το μέγιστο δυνατό όφελος και ταυτόχρονα μια καλή ιδέα του γιατί έχουμε γεμίσει ριάλιτι όπου ο νικητής προκύπτει από την ψήφο του κοινού. Τα κουτσομπολίστικα που ασχολιούνται σχεδόν αποκλειστικά με τα ριάλιτι χρησιμεύουν ως η καλύτερη δυνατή διαφήμιση προκειμένου να πειστούν οι τηλεθεατές να ψηφίσουν.
Αν υπήρχαν αρκετά χρήματα από τους ιδιοκτήτες των καναλιών, τότε θα υπήρχε και χώρος για πειραματισμό. Με την αγορά παγωμένη το διαφημιστικό μπάτζετ έχει περιοριστεί σημαντικά, οπότε κάθε κίνηση πρέπει να έχει το μικρότερο δυνατό κόστος και την μεγαλύτερη δυνατή απόδοση.
Το δεύτερο πράγμα που λείπει είναι ο χώρος. Αν υπήρχε αρκετός κενός χώρος, τότε θα μπορούσε να γεμίσει με προγράμματα με μικρότερη αναμενόμενη απόδοση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αξιοποίησης ελεύθερου χώρου είναι το κανάλι Μακεδονία, το οποίο έχει κάνει στο παρελθόν πολλές τρελές επιλογές οι οποίες απέτυχαν αλλά και άλλες οι οποίες απέδωσαν, όπως το να δείξει Simpsons, Family Guy και Futurama όταν τα καρτούν για ενήλικες ήταν ακόμα ταμπού στην Ελλάδα. Ακόμα και τώρα, το Μακεδονία έχει προγράμματα που δεν υπήρχε περίπτωση να δείξει οποιοδήποτε άλλο κανάλι και πάνε φανταστικά. Παράδειγμα είναι το Mayday, η σειρά ντοκυμαντέρ για αεροπορικά ατυχήματα την οποία πρέπει να έχει δει έστω μία φορά τουλάχιστον η μισή Ελλάδα (αρκεί να μπείτε μια φορά σε αεροπλάνο, ν ακούσετε για λίγο τις γύρω συζυτήσεις και όλο και κάποιος θα πεταχτεί να πει ότι «το πιο επικίνδυνο είναι η προσγείωση και η απογείωση, το έχω δει εγώ σε αυτό με τα ατυχήματα που έχει αργά το βράδυ»).
Το πρόβλημα όμως με τον χώρο είναι ότι απαιτεί είτε ο ιδιοκτήτης του σταθμού να αδιαφορεί για το αν βγαίνουν χρήματα, οπότε επιστρέφουμε στο πρώτο πρόβλημα, είτε να υπάρχουν πολλοί τηλεοπτικοί σταθμοί, οπότε τα μεγαλύτερα κανάλια να γεμίσουν με τις συνηθισμένες επιλογές και από τα μικρότερα, που θα έχουν ξεμείνει από επιλογές, να απαιτούνται πειραματισμοί για να γίνει πιο ελκυστικό το πρόγραμμα.
Καλά όλα αυτά, αλλά σοβαρό μέλλον υπάρχει ή θα καταλήξει όλη η τηλεόραση να είναι διαγωνισμοί διαφόρων ειδών για να χρεώνονται οι τηλεθεατές; Ναι, υπάρχει και έρχεται από εκεί όπου υπάρχει άπειρος χώρος και μηδενικό κόστος: το ίντερνετ.
Στο εξωτερικό υπάρχουν κανάλια παγκόσμιου βεληνεκούς που δίνουν εκπομπές σε youtubers γιατί είναι μία ασφαλής επένδυση: τα παιδιά αυτά έχουν ήδη το δικό τους κοινό, έχουν κάνει εκατοντάδες επεισόδια για την εκπομπή τους με μηδενικό budget και έχουν αναδειχτεί κόντρα σε χιλιάδες ανταγωνιστές. Λογικά είναι θέμα χρόνου να γίνει το ίδιο και στην Ελλάδα, εφόσον βέβαια υπάρχουν αρκετά κανάλια για να υπάρχει και ο αντίστοιχος ελεύθερος χώρος για τους youtubers.
Όπως και να το κάνουμε, η τηλεόραση πάντα θα είναι κάτι το ιδιαίτερο. Μπορεί να έχουμε όσες ταινίες, σειρές, τραγούδια και βιβλία θέλουμε εντελώς δωρεάν μέσω του ίντερνετ, αλλά πάντα για τη γενιά μας η τηλεόραση θα είναι κάτι το ξεχωριστό. Θα είναι πάντα για εμάς ένα είδος καθρέφτη. Δυστυχώς, απέναντι στην παρακμή της έχουμε μόνο ένα όπλο, το ίδιο εδώ και πολλά χρόνια: το τηλεκοντρόλ. Βλέπεις κάτι που αξίζει να αναδειχτεί; Άσε το να παίζει για να το στηρίξεις. Βλέπεις κάτι που υποτιμά τη νοημοσύνη σου; Άλλαξε το κανάλι και μη κάνεις καν τη χάρη σε αυτό το πρόγραμμα να το κακολογήσεις και να το κάνεις έτσι πιο γνωστό. Μπορέσαμε να φέρουμε την ανάπτυξη σε πολλά άλλα είδη τέχνης –και σε ένα μεγάλο βαθμό συμβάλαμε εμείς οι καταναλωτές. Ίσως να μπορούμε να το καταφέρουμε και στο πιο λαϊκό είδος.
Για να διαβάσετε δωρεάν το βιβλίο του Δημήτρη Κοντογιάννη «Δεν έχουμε Δημοκρατία: Μια κάπως μποέμ απόδειξη για κάτι που όλοι λίγο-πολύ γνωρίζαμε», πατήστε εδώ!
