γράφει ο Δημήτρης Κοντογιάννης.
Δεν ξαφνιάζεται κανένας όταν η Τουρκία χαρακτηρίζεται δικτατορία. Μπορεί θεωρητικά να γίνονται εκλογές και να υπάρχουν δημοκρατικές διαδικασίες στην κυβέρνηση του κράτους, αλλά όλοι γνωρίζουμε ότι στην πραγματικότητα ο Τούρκος πρόεδρος είναι ο απόλυτος αφέντης της γειτονικής χώρας. Αυτό που άλλαξε όμως από τα προηγούμενα χρόνια είναι ότι πλέον δεν κάνει κάποια προσπάθεια να το κρύψει, έστω και για τα μάτια του δυτικού κόσμου.
Νομίζω δεν χρειάζεται κάποια αναδρομή στις μαζικές διώξεις κάθε μη Ερντογανικού από το τουρκικό δημόσιο, αφού λίγο-πολύ είναι γνωστό ότι εκατοντάδες χιλιάδες άτομα κυνηγήθηκαν ως «Γκιουλενικοί». Ούτε φυσικά χρειάζεται να αναφερθούμε στις παρεμβάσεις του στο τουρκικό εκλογικό σύστημα που στοχεύουν αδιάκριτα στην δημιουργία συνθηκών που ευνοούν την νοθεία από κρατικούς υπαλλήλους. Ακόμα και ο ακραία χλιδάτος τρόπος ζωής την ώρα που η χώρα του υποφέρει και παραπέμπει σε κλασσική περίπτωση δικτάτορα είναι κάτι γνωστό σε όλους. Αυτό που όμως πέρασε σχετικά απαρατήρητο είναι η πρόσφατη αλλαγή στον τρόπο διαχείρισης ανθρωπιστικής βοήθειας.
Μπορεί να σκέφτεστε «καλά, εδώ κουμαντάρει ένα μιλιταριστικό καθεστώς και αμολάει απειλές σαν δικτάτορας τριτοκοσμικής χώρας και εσένα σε νοιάζει τι κάνει τα χρήματα για το προσφυγικό;» και θα έχετε ένα δίκιο. Όντως, έχουμε πολύ πιο τρομαχτικά προβλήματα να λύσουμε με τους γείτονες από το πώς διαχειρίζονται γραφειοκρατικά την ανθρωπιστική βοήθεια που τους παρέχεται, όπως για παράδειγμα το πώς θα συνεχίσουμε να αποφεύγουμε τον πόλεμο μαζί τους. Παρόλα αυτά, η αυτόνομη διαχείριση της ανθρωπιστικής βοήθειας θεωρείται πλέον ένα από τα σημαντικότερα πράγματα που πρέπει να κάνει όποιος δικτάτορας σέβεται τον εαυτό του και μαντέψτε τι μάθαμε προχθές από την Τουρκία… Σωστά μαντεύετε, η Τουρκία άλλαξε μονομερώς τους όρους για την διαχείριση της ανθρωπιστικής βοήθειας που δέχεται από την ΕΕ για το προσφυγικό!
Είναι μόλις η τέταρτη παράγραφος και πάμε ήδη σε δεύτερη ανασκόπηση, αλλά παρά το ότι ζούμε με το προσφυγικό εδώ και μερικά χρόνια, μονίμως καταλήγει να είναι προτελευταία είδηση, οπότε έχω την εντύπωση ότι πολλοί δεν καταλαβαίνουν κάποιες πτυχές του θέματος. Η Τουρκία έχει δεχτεί εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες, τους οποίους έχει υποχρέωση και συμφέρον να προστατεύει. Η Ε.Ε. δίνει χρήματα στην Τουρκία για να συνεχίσει εκείνη να τους καλύπτει τις βασικές τους ανάγκες. Όσο η Τουρκία φροντίζει τους πρόσφυγες συνεχίζει να θεωρείται για εκείνους «ασφαλής χώρα», δηλαδή χώρα στην οποία ο ΟΗΕ, η ΕΕ και γενικότερα ο δυτικός κόσμος θεωρούν την παραμονή τους αποδεκτή. Αν η Τουρκία σταματήσει να θεωρείται «ασφαλής χώρα» για τους πρόσφυγες, τότε έχει υποχρέωση να τους παραλάβει κάποια διπλανή της χώρα που θα θεωρείται ασφαλής, στην συγκεκριμένη περίπτωση η Ελλάδα. Αν έρθουν εκατοντάδες χιλιάδες ή εκατομμύρια πρόσφυγες στην Ελλάδα, προφανώς δεν θα έχουμε τρόπο για να τους βοηθήσουμε –ανταποκρινόμαστε ντροπιαστικά στις υποχρεώσεις μας με αυτούς που ήδη έχουμε, φανταστείτε με περισσότερους!- οπότε η ΕΕ βρίσκεται αντιμέτωπη με τον κίνδυνο να χαρακτηριστεί μια χώρα της «μη ασφαλής», χώρια φυσικά από τις γιγαντιαίες επιπτώσεις που θα έχει η προσθήκη εκατοντάδων χιλιάδων ατόμων στη χώρα μας. Μία αντίδραση που θα μπορούσε να έχει η Ελλάδα σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα ήταν να παρέχει Ελληνική –άρα και Ευρωπαϊκή- υπηκοότητα σε όλους αυτούς τους πρόσφυγες, οπότε να μπορούν χωρίς κανένα πρόβλημα να μετεγγατασταθούν σε όποια ευρωπαϊκή χώρα θέλουν.
Η λύση στην οποία κατέληξε η Ε.Ε. είναι να χρηματοδοτεί την Ελλάδα και την Τουρκία με αρκετά δισεκατομμύρια –τα οποία παρεμπιπτόντως είναι πολύ μεγάλα ως αριθμός– με τον γνωστό τυπολατρικό ευρωπαϊκό τρόπο. Έλα μου όμως που η ΕΕ απαγορεύει την απευθείας χρηματοδότηση σε κάποια χώρα και επιτρέπει μόνο μέσω ΜΚΟ! Αυτή η πρακτική φαίνεται ότι δεν άρεσε στην Τουρκία, η οποία άλλαξε μονομερώς την συμφωνία της με την ΕΕ και αποφάσισε να παίρνει η ίδια και όχι οι ΜΚΟ την χρηματοδότηση για την αντιμετώπιση του προσφυγικού.
Είναι πιθανό, λόγω των εμπειριών μας ως Έλληνες, να σκέφτεστε ότι καλά έκανε η Τουρκία και παρακάμπτει τις διεφθαρμένες και χρηματολάγνες ΜΚΟ, αλλά η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική, αφού τα τελευταία χρόνια(και ειδικά μετά την δημοσίευση του βιβλίου «Το Εγχειρίδιο του Δικτάτορα», όπου έχει αφιερώσει ολόκληρο κεφάλαιο σε αυτό το θέμα) παγκοσμίως η ανθρωπιστική βοήθεια έχει ταυτιστεί με την διαφθορά και την ενίσχυση δικτατορικών καθεστώτων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ίσως είναι η Σρι Λάνκα μετά το καταστροφικό τσουνάμι το 2004, όπου για να αποδεχτεί την βοήθεια μιας φιλανθρωπικής οργάνωσης που προσέφερε 25 φορτηγά ζήτησε από την οργάνωση πάνω από 1 εκατομμύριο δολάρια σε δασμούς, 300% περισσότερο από ό,τι θα ζήταγε κανονικά αν τα φορτηγά πηγαίναν προς πώληση. Όπως όλα τα δικτατορικά καθεστώτα, η κυβέρνηση της Σρι Λάνκα δεν είχε προτεραιότητα το αν οι πολίτες χρειάζονται βοήθεια αλλά την εξυπηρέτηση ημετέρων.
Φυσικά η Σρι Λάνκα δεν είναι εξαίρεση. Σχεδόν όλες οι δικτατορίες δέχονται ανθρωπιστική βοήθεια. Ακόμα και η Βόρειος Κορέα έχει δεχτεί πολύ πρόσφατα και αυτή τη στιγμή επαναδιαπραγματεύεται τη συμφωνία της με τις ΗΠΑ σχετικά με τους πόρους που θα δοθούν και τη διάθεσή τους.
Εννοείται βέβαια ότι σε κάθε δικτατορία που σέβεται τον εαυτό της την ευθύνη για τη διαχείριση των πόρων την έχει αποκλειστικά ο δικτάτορας. Έτσι φέτος στην Βενεζουέλα η κυβέρνηση αρνήθηκε την ανθρωπιστική βοήθεια γιατί θα έπρεπε να διατεθεί χωρίς την έγκριση του δικτάτορα Μαδούρο. Εννοείται φυσικά ότι όλοι από την αρχή γνώριζαν πως ο Μαδούρο επρόκειτο να αρνηθεί την βοήθεια αν δεν ελέγχει ο ίδιος τη ροή των χρημάτων, οπότε υποθέτω ότι μάλλον την προσέφεραν για τα μάτια του κόσμου και για τη δημιουργία ενός μοχλού διαπραγματευτικής πίεσης ενάντια στο υπάρχον καθεστώς.
Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που η ΕΕ χρηματοδοτεί μόνο ΜΚΟ και όχι κράτη, παρά τα προβλήματα που δημιουργεί αυτή η απόφαση (τα οποία στην περίπτωση της Ελλάδας ήταν αρκετά εμφανή): αν χρηματοδοτεί κράτη, πιθανότατα χρηματοδοτεί δικτατορικά καθεστώτα. Αν χρηματοδοτεί μόνο ΜΚΟ, βοηθάει περισσότερο τον σκοπό και λιγότερο το όποιο καθεστώς, δικτατορικό ή μη.
Τι σημαίνει λοιπόν η μονομερής απόφαση της Τουρκίας για αλλαγή του τρόπου διάθεσης της ανθρωπιστικής βοήθειας προς αυτή;
Σημαίνει ότι στην πράξη η Τουρκία παραιτείται από κάθε προσπάθεια μεταμφίεσης του καθεστώτος της σε Δημοκρατία, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τη σχέση της με τον Δυτικό κόσμο. Σημαίνει επίσης ότι de facto αρνείται να συμμορφωθεί με τους κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρα αποδέχεται ότι δεν πρόκειται να γίνει ένα από τα κράτη-μέλη της. Σημαίνει επίσης ότι έχει πλήρη συναίσθηση των δυνάμεών της και ότι δεν θα διστάσει να τις χρησιμοποιήσει, ακόμα και αν αυτό σημαίνει να εκβιάζει δημοσίως την ΕΕ, μία από τις παγκόσμιες οικονομικές υπερδυνάμεις. Παρά τη συμπεριφορά της, η ΕΕ υποκύπτει στον εκβιασμό και συνεχίζει να την χρηματοδοτεί, κάνοντας τάχα ότι δεν κατάλαβε τι έγινε.
Πάνω από όλα όμως, αυτή η αλλαγή σημαίνει ότι τον πρώτο λόγο πλέον στο προσφυγικό δεν τον έχει η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία παρά τη γραφειοκρατία της προσπαθεί μανιωδώς να δείξει ένα ανθρώπινο πρόσωπο. Τον έλεγχο πλέον τον έχει η Τουρκία και συγκεκριμένα ο Δικτάτορας που βρίσκεται στην ηγεσία της, ο οποίος δεν θα διστάσει να χρησιμοποιήσει τους πρόσφυγες ως όπλο, όπως άλλωστε θα έκανε κάθε δικτάτορας στη θέση του…
