γράφει ο Δημήτρης Κοντογιάννης.
Ένα άρθρο που υπερασπίζεται το χιούμορ, ίσως ήταν καλύτερο να έχει γραφτεί από κάποιον που όντως έχει χιούμορ. Από την άλλη, ίσως δεν θα έπρεπε να γίνονται πολιτικές αναλύσεις από την Έλενα Ακρίτα. Αφού όμως θέλετε να τιμωρήσετε τον εαυτό σας διαβάζοντας τις αναρτήσεις της και το άρθρο μου, σε ελεύθερη χώρα ζούμε, καλά να πάθετε.
Όταν λοιπόν κατά τον Σοβιετοφινλανδικό πόλεμο του 1939 (ο οποίος στο εξωτερικό είναι γνωστός με το σαφώς πιο “κουλ” όνομα «Winter War») οι σοβιετικοί βομβάρδιζαν τους Φινλανδούς, για να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους προπαγάνδισαν ότι τα αεροπλάνα τους δεν πέταγαν βόμβες, αλλά φαγητά. Οι Φινλανδοί λοιπόν χιουμοριστικά αποκαλούσαν τις βόμβες που σκότωναν τους συγγενείς τους «Καλαθάκια Φαγητού Μολότοφ» (αν δεν ξέρετε ποιος ήταν ο Μολότοφ και τι είναι το σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ έχετε σοβαρότερα προβλήματα από το χιούμορ της Ακρίτα). Όταν λοιπόν οι Φινλανδοί άρχισαν να χρησιμοποιούν μία εύκολη αυτοσχέδια βόμβα για να αντιμετωπίζουν τα σοβιετικά τανκς, την χαρακτήρισαν ως «Κοκτέιλ Μολότοφ» για να συνοδεύει στο… γεύμα τα προαναφερθέντα «Καλαθάκια Φαγητού». Κάθε φορά λοιπόν που αναφερόμαστε σε μία «Μολότοφ» χρησιμοποιούμε και εμείς το κρύο, μαύρο χιούμορ των Φινλανδών.
Μπορεί να σκέφτεστε “ναι, αλλά οι Φινλανδοί βρίσκονταν σε πόλεμο και χρειάζονταν το χιούμορ για να ανταπεξέλθουν. Η Ακρίτα τι δικαιολογία έχει;” Ενώ θα μπορούσε κάποιος να τη δικαιολογήσει είτε με τα ψυχολογικά της προβλήματα τα οποία έχει η ίδια παραδεχτεί ότι έχει, είτε με την καταπίεση που δεχόμαστε όλοι μας λόγω της δύσκολης αυτής εποχής, όλες αυτές οι δικαιολογίες θα ήταν λανθασμένες. Η αλήθεια είναι πολύ πιο απλή:
ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΧΙΟΥΜΟΡ.
Όταν ο Αριστοφάνης έγραψε τους «Βατράχους», ο Ευριπίδης είχε μόλις πεθάνει. Αυτό, προφανώς, δεν σταμάτησε τον μεγάλο σατιρικό ποιητή από το να κάνει τον Ευριπίδη έναν από τους κεντρικούς χαρακτήρες της κωμωδίας του. Ίσως για κάποιους να φάνηκε λίγο περίεργη επιλογή για κριτική και χιούμορ ο θάνατος του Ευριπίδη, και ίσως αυτό να οδήγησε τον Αριστοφάνη στην απόφαση στην αρχή της κωμωδίας του να ασκήσει κριτική σε μια σειρά από είδη αστείων, τα οποία προφανώς χρησιμοποίησε και ο ίδιος ανερυθρίαστα.
Μπορεί να σκέφτεστε «Άλλο μία αρχαία κωμωδία και άλλο να γελάμε όταν η ζωή ενός ανθρώπου είναι σε κίνδυνο», στο οποίο η απάντηση είναι ότι υπάρχει ολόκληρη κατηγορία, το λεγόμενο gallows humor. Εδώ έχουμε χιούμορ για γενοκτονίες (π.χ. Εβραίοι και σαπούνια) και τρομοκρατικές επιθέσεις (π.χ. 11 Σεπτεμβρίου), το χιούμορ για την υγεία του Τραμπ θα μας πειράξει;
Ακόμα και αν κάποιος πιστεύει ότι μπορούμε να αστειευόμαστε επειδή δεν ζούμε τα γεγονότα από κοντά, υπάρχουν το «Catch 22» και το «Σφαγείο Νο 5». Το πρώτο το έχει γράψει ο Τζόζεφ Χέλερ ο οποίος πέταγε με το αεροπλάνο του βόμβες στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το δεύτερο το έχει γράψει ο φίλος του, Κερτ Βόνεγκατ, ο οποίος δεχόταν βόμβες στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και ήταν ένας από τους ελάχιστους επιζώντες του πυροστρόβιλου της Δρέσδης. Αμφότερα είναι κωμωδίες και βρίσκονται σε όλες τις λίστες με τα καλύτερα βιβλία του 20ου αιώνα. Να θυμίσω επίσης ότι οι Βάτραχοι παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά ένα έτος πριν τη λήξη του Πελοποννησιακού πολέμου, ενός από τους πιο βάρβαρους εμφυλίους στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Πέρα όμως από αναδρομές στην ιστορία, υπάρχουν και τα προσωπικά παραδείγματα. Μη τολμήσετε να ισχυριστείτε ότι ποτέ δεν έχετε γελάσει σε κηδεία. Πολύ σωστά υπάρχει το ρητό «δεν υπάρχει γάμος δίχως κλάματα και κηδεία δίχως γέλια» και πραγματικά είναι κάτι απόλυτα ανθρώπινο να διακωμωδούμε το μόνο πράγμα που έχουμε όλοι μας κοινό: τον θάνατο.
Γιατί λοιπόν ενοχλούμαστε –σωστά κατά τη γνώμη μου- με την Ακρίτα;
Γιατί από τα άτομα του πνεύματος έχουμε απαιτήσεις. Όλα τα παραδείγματα που προανέφερα χρησιμοποιούν το χιούμορ είτε για να ελαφρύνουν μια αφόρητη κατάσταση, είτε για να διδάξουν. Αυτό νομίζω ότι εξηγούσε ο Αριστοφάνης στην αρχή των Βατράχων: από τους ανθρώπους που πρέπει να διδάσκουν περιμένουμε να διδάξουν, όχι απλά να λένε αστεία για να ευχαριστηθεί ο κόσμος. Αυτό ακριβώς το επιχείρημα υπάρχει από την κριτική που ασκούσε ο Αριστοφάνης πριν δυόμιση χιλιάδες χρόνια, μέχρι την κριτική που ασκεί το South Park (η επιτομή ίσως της καφρίλας) και οι Simpsons στο Family Guy για την έλλειψη περιεχομένου στο χιούμορ του.
Άρα λοιπόν υπάρχουν δύο πιθανά ενδεχόμενα:
-Ή η Έλενα Ακρίτα έκανε ένα κακό αστείο
-Ή η Έλενα Ακρίτα δεν ανήκει στον κόσμο του πνεύματος
Δεν την γνωρίζω αρκετά για να μπορώ να καταλήξω σε κάποιο από τα δύο συμπεράσματα. Σε κάθε περίπτωση, όχι, δεν εξαιρείται ούτε ο Τραμπ ούτε κανένας μας από το χιούμορ. Αυτό διδάξαμε στον κόσμο πριν από χιλιετίες και αυτό θα πρέπει να υποστηρίζουμε και σήμερα πάση θυσία.
Υ.Γ. Φυσικά αυτά τα δύο ενδεχόμενα ισχύουν και για άλλους πέρα από την Έλενα Ακρίτα. Ποιος μπορεί για παράδειγμα να χαρακτηρίσει ως μεγάλο κωμικό τον σημερινό Λαζόπουλο; Το να βρίζει κάποιος δεν τον καθιστά αυτομάτως Αριστοφανικό καλλιτέχνη. Το περιεχόμενο του αστείου και το κατά πόσο είναι διδακτικό είναι αυτό που κάνει τελικά τη διαφορά.
Υ.Γ.2:
