γράφει η Αικατερίνη Λένα.
Εδώ και πολλά χρόνια, ακούμε από επίσημα και όχι μόνο χείλη, ότι υπάρχει μεγάλη φοροδιαφυγή το ύψος της οποίας υπολογίζεται σε πολλές δεκάδες δις ευρώ. Επίσης ακούμε και διαβάζουμε πομπώδεις εξαγγελίες των εκάστοτε κυβερνώντων , αλλά και αντίστοιχες υποσχέσεις από ευρισκόμενους στην αντιπολίτευση, ότι θα πατάξουν την φοροδιαφυγή.
Από αυτά όμως που λέγουν αυτοί που υπόσχονται αυτή την εξέλιξη , που αν πραγματοποιούταν θα μπορούσε να δώσει μία ανάσα στην οικονομία και την ανάπτυξη, αμφιβάλλω αν γνωρίζουν τι είναι η μάστιγα της φοροδιαφυγής και από τα μέτρα που παίρνουν αποδεικνύουν ότι δεν επιδιώκουν την πάταξη της , αντίθετα την ευνοούν.
Η μη πάταξη της φοροδιαφυγής , αλλά αντίθετα η διόγκωση της, όπως και η εισφοροδιαφυγή, το λαθρεμπόριο , το παραεμπόριο και η διαφθορά, δημιουργούν στέρηση εσόδων στο κράτος για την αντιμετώπιση της οποίας δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, αυτός των μνημονίων και των δυσμενών δανεισμών, που συνεπάγονται μέτρα όπως, η υπέρμετρη και άδικη φορολόγηση των γνωστών και συνεπών φορολογούμενων και επιχειρήσεων, την επιβολή χαρατσιών, έκτακτων εισφορών και φόρων, τη βαριά φορολόγηση μισθωτών και συνταξιούχων, την επιβολή φόρου και στη πιο μικρή περιουσία μέσω του εξοντωτικού ΕΝΦΙΑ και άλλων αντιλαϊκών, αντιαναπτυξιακών μέτρων. Αυτά τα μέτρα σε βάρος των συνεπών επιχειρήσεων και φορολογούμενων, οι οποίοι αναλαμβάνουν όλο το δημοσιοοικονομικό βάρος, εκτός της οικονομικής ασφυξίας και του αντιαναπτυξιακού τους αποτελέσματος, προκαλούν απόγνωση, απογοήτευση και έλλειψη εμπιστοσύνης προς το κράτος , διότι είναι αιφνιδιαστικά, άδικα και σε βάρος της πραγματικής οικονομίας.
Αντίθετα η πάταξη της φοροδιαφυγής θα εξασφαλίσει σημαντική εισροή εσόδων στο κράτος και με χρηστή διαχείριση αυτών, το κράτος θα γίνει πλέον κοινωνικό σε τομείς όπως η υγεία, η παιδεία και οι παροχές προς ασθενέστερες τάξεις , θα παύσει να επιβάλει άδικους φόρους και χαράτσια και με την διεύρυνση της φορολογικής βάσης, τότε μόνο θα έχει πλέον την δυνατότητα και θα είναι επιτρεπτό να μειώσει τους φορολογικούς συντελεστές πολιτών και επιχειρήσεων και το κυριότερο μόνο τότε θα μπορεί να αντιταχθεί στις υπερβολικές και παράλογες απαιτήσεις των δανειστών . Όλα αυτά τα αποτελέσματα της πάταξης της φοροδιαφυγής, σε συνδυασμό με την πάταξη της εισφοροδιαφυγής , του λαθρεμπορίου, της διαφθοράς και του παραεμπορίου , οδηγούν επίσης στην αύξηση της αγοραστικής δύναμης, σε υγιές επιχειρηματικό περιβάλλον και τέλος στη πολυπόθητη και περιλάλητη ανάπτυξη. Όσο δεν αντιμετωπίζεται η μάστιγα της φοροδιαφυγής, τόσο θα πιέζουν οι δανειστές για αύξηση συντελεστών εισοδήματος και ΦΠΑ , επιβολή χαρατσιών και άδικη φορολόγηση των συνεπών φορολογουμένων.
Τι είναι όμως η φοροδιαφυγή; Με απλά λόγια, φοροδιαφυγή είναι η απόκρυψη εισοδημάτων, από ασυνεπείς πολίτες και επιχειρήσεις, με παράνομο ή νομιμοφανή τρόπο -βλέπε φοροαποφυγή- με αποτέλεσμα τη στέρηση από το κράτος των αναγκαίων και απαραίτητων πόρων για την εκπλήρωση του σκοπού του.
Τι κάνει όμως και τι έκανε το ΥΠΟΙΚ τα τελευταία χρόνια για το πρόβλημα της φοροδιαφυγής; Τα ακριβώς αντίθετα από αυτά που έπρεπε.
Διάλυσε στη κυριολεξία το φοροελεγκτικό μηχανισμό τακτικού ελέγχου, με την συγχώνευση εφοριών και κατάργηση των ελεγκτικών κέντρων όλων των βαθμίδων. Ουσιαστικά σήμερα οι τακτικοί έλεγχοι έχουν περιορισθεί σημαντικά και υπάρχει μόνο ένα κέντρο ελέγχου μεγάλων επιχειρήσεων (τζίρος άνω των 30 εκατ.).
Λόγω της μείωσης προσωπικού από τα μνημόνια, περιορίσθηκε σημαντικά , παράλληλα με το τακτικό, για τον ίδιο λόγο και ο προληπτικός έλεγχος (ΣΔΟΕ κλπ). Έτσι φούντωσε η φοροδιαφυγή σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις με τη μη έκδοση αποδείξεων και παράνομη διακίνηση εμπορευμάτων. Στο τελευταίο συνέτεινε και η κατάργηση από 1/1/13-31/12/14 του ΔΑ για τις λοιπές διακινήσεις, πλην αυτών για πώληση και χρειάσθηκε δύο φορολογικά έτη για να το καταλάβουν και να πάρουν το μέτρο πίσω με τον Ν.4308.
Τα τελευταία τριάντα χρόνια, υιοθετήθηκε από όλες τις κυβερνήσεις ο θεσμός των περαιώσεων εκκρεμών φορολογικών υποθέσεων, χωρίς έλεγχο, με το πάγιο σλόγκαν υπό μορφή επαιτείας, ελάτε δώστε κάτι, είναι η τελευταία ευκαιρία (πάντοτε). Έτσι εμπεδώθηκε στους φορολογούμενους η βεβαιότητα, ότι θα βγει πάλι μία περαίωση και έτσι αυτοί μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν με τα βιβλία τους και τα φορολογικά τους θέματα.
Ανέθεσαν στις εταιρείες ορκωτών ελεγκτών -που ελέγχουν υποχρεωτικά τις οικονομικές καταστάσεις εισηγμένων ή μη επιχειρήσεων- παράλληλα και το φορολογικό έλεγχο, παραβλέποντας το ασυμβίβαστο, ότι δηλαδή ο έχων ουσιαστικά πελατειακή σχέση , διότι επιλέγεται από τον ελεγχόμενο, να τον ελέγχει και για ένα πολύ πιο σημαντικό λόγο από τον αρχικό. Η εμπειρία μας δίδαξε ότι αυτό το μέτρο δεν ήταν καθόλου αποτελεσματικό.
Θέσπισαν αναποτελεσματικά μέτρα ηλεκτρονικής γραφειοκρατίας , με αποτέλεσμα την αύξηση της εργασίας των λογιστικών εργασιών και του κόστους των επιχειρήσεων, όπως είναι η αδικαιολόγητη εισαγωγή κανόνων ΔΛΠ στο σύνολο σχεδόν των επιχειρήσεων, η εξ ίσου αδικαιολόγητη κατάργηση του πανθομολογουμένου επιτυχούς ΕΛΣ και των οικονομικών καταστάσεων, αντί για τη βελτίωση τους. Η προηγούμενη φορολογική διοίκηση και όσοι τη συνεπικουρούσαν , έφθασαν στο σημείο να προβάλουν το φαιδρό και αίολο επιχείρημα ότι οι ρυθμίσεις αυτές θα πατάξουν την φοροδιαφυγή και θα φέρουν επενδύσεις στη χώρα. Θέσπισαν την αποστολή, μηνιαίων αρχικώς και τριμηνιαίων μετέπειτα, συγκεντρωτικών καταστάσεων, αντί των εντελώς επαρκών ετήσιων, όταν δίδουν συνεχώς παρατάσεις γι’ αυτές και τις μέχρι σήμερα παραληφθείσες τις πέταξαν στα σκουπίδια. Για το τελευταίο μέτρο έχω εκφράσει και άλλοτε την άποψη μου, ότι δηλαδή και με τη προϋπόθεση ότι οι καταστάσεις θα είναι ετήσιες, η σύνδεση τους με το ΦΠΑ και χωρίς όριο ποσού, είναι από τα ελάχιστα σωστά μέτρα που πάρθηκαν για τη πάταξη της φοροδιαφυγής και αν εφαρμοσθεί, γιατί ακόμα είμαστε στις παρατάσεις, θα είναι ένα καίριο πλήγμα σ’ αυτή. Να με συγχωρούν κάποιοι συνάδελφοι και επιχειρηματίες οι οποίοι ζητούν να μπει όριο ποσού, αλλά αν γίνει αυτό , δε μπορούν οι συγκεντρωτικές καταστάσεις να συνδεθούν με το ΦΠΑ και έτσι ανοίγει διάπλατα ένα είδος μεγάλης φοροδιαφυγής , όπως γίνονταν μέχρι τώρα, που δεν είναι η ώρα να το αναλύσω. Επίσης, για να είναι ολοκληρωμένο το μέτρο, θα πρέπει και οι λογαριασμοί των ΔΕΚΟ να μπαίνουν κανονικά στις καταστάσεις και όχι σε τσουβάλι , όπως γίνεται σήμερα.
Ένα είδος φοροδιαφυγής είναι η φοροαποφυγή , όπου ο φορολογούμενος εκμεταλλευόμενος ασάφειες και ατέλειες των φορολογικών διατάξεων, οι οποίες πολλές φορές έγιναν ηθελημένα από το νομοθέτη, περιγράφοντας τον νόμο αποφεύγει ή μειώνει δραστικά τον αναλογούντα φόρο επί των εισοδημάτων του. Τρανταχτό παράδειγμα φοροαποφυγής-φοροδιαφυγής είναι η περίπτωση των δήθεν επαγγελματικών σκαφών αναψυχής, όπου φορολογούμενοι με υψηλά εισοδήματα κάτοχοι πολυτελών θαλαμηγών, εκμεταλλεύθηκαν ασάφειες, κενά και προφανώς φωτογραφικές διατάξεις του νόμου για την δήθεν ανάπτυξη του επαγγελματικού θαλάσσιου τουρισμού και λόγω της έλλειψης ασφαλιστικών δικλίδων για την μη περιγραφή και παράβαση των διατάξεων του, απέφυγαν μεγάλα ποσά ΦΠΑ της αγοράς ή εισαγωγής, επισκευής, ανταλλακτικών, προμηθειών και καυσίμων αυτών των σκαφών, τον φόρο πολυτελείας, την έκτακτη εισφορά σκαφών και το τεκμήριο διαβίωσης. Σχετική νομοθεσία γι’ αυτή την περίπτωση είναι ο Ν 2743/1999 σε συνδυασμό με το Ν3182/2003. Το 2010 με την αλλαγή της κυβέρνησης παρατηρήθηκε μία δραστηριότητα του ΣΔΟΕ επάνω σε αυτό το θέμα, όπου μετά από έλεγχο των ναυτιλιακών εγγράφων και ναυλώσεων, δεσμεύτηκαν περί τα πεντακόσια (500) τέτοια σκάφη, αριθμός πολύ μικρός έναντι του πραγματικού και του φοροεισπρακτικού ενδιαφέροντος του θέματος. Τότε όμως έφεραν τον Ν.4002/2011, όπου με το άρθρο 19 φέρνει ευνοϊκότατες και σκανδαλώδεις ρυθμίσεις για τη περαίωση αυτών των υποθέσεων όπως, αναδρομική μείωση της αξίας του χρόνια κατοχής του ακόμη και μέχρι ενενήντα (90) τοις εκατό, και έτσι μειώνουν αναδρομικά τον καταβλητέο τότε ΦΠΑ και καθόλου προσαυξήσεις σε ΦΠΑ κτήσης, επισκευών, εξοπλισμού, καυσίμων και φόρου πολυτελείας. Από αυτή την υπόθεση το κράτος, αν έλεγχε όλες τις περιπτώσεις σκαφών, θα μπορούσε να αντλήσει δέκα (10) κατά μέτριους, έως δεκαπέντε (15), κατά αισιόδοξους υπολογισμούς δις ευρώ, με αντίστοιχη μη λήψη πολλών από τα επώδυνα μέτρα που ελήφθησαν κατά των συνεπών φορολογουμένων και επιχειρήσεων. Με το Ν4256/2014 η απελθούσα κυβέρνηση κατάργησε ορισμένες διατάξεις του σκανδαλώδους Ν2743, αλλά ταυτόχρονα θέσπισε ελαστικές προϋποθέσεις για το χαρακτηρισμό ενός σκάφους ως επαγγελματικό , όπως λίγες ημέρες ναύλωσης, οι οποίες μειώνονται με βάση την παλαιότητα, χρησιμοποίηση του σκάφους από τον ιδιοκτήτη και άλλα παραθυράκια φοροαποφυγής.
Πάντως πολλά από τα δεσμευμένα αρχικώς σκάφη, συνεχίζουν να ελλιμενίζονται και να χρησιμοποιούνται στη χώρα μας υπό σημαία ευκαιρίας, π.χ. Μάλτας, και προφανώς έχει ανοίξει άλλο παράθυρο φοροαποφυγής το οποίο οι αρχές πρέπει να το κλείσουν προς όφελος του κράτους και του συνόλου.
Τι όμως πρέπει να γίνει και τι μέτρα πρέπει να πάρουμε για να περιορίσουμε τη φοροδιαφυγή και να διευρύνουμε τη βάση του φορολογητέου εισοδήματος;
Αρχίζοντας από το τελευταίο παράδειγμα φοροαποφυγής, θα πρέπει να περιορίσουμε και ενδεχομένως να καταργήσουμε φωτογραφικές διατάξεις και νόμους, που με το πρόσχημα δήθεν ανάπτυξης κάποιων τομέων της οικονομίας μας, ευνοούν και ανοίγουν παράθυρα στη φοροδιαφυγή.
Θα πρέπει να δημιουργήσουμε άμεσα αξιόπιστους και αποτελεσματικούς , τακτικούς και προληπτικούς μηχανισμούς φορολογικού ελέγχου. Οι μηχανισμοί αυτοί έχουν απαξιωθεί και αποδυναμωθεί από πολύ έως πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια. Θα πρέπει να δημιουργηθούν πάλι τα ελεγκτικά κέντρα όλων των βαθμίδων, με νέες αρχές λειτουργίας που θα διασφαλίζουν την ακεραιότητα και την αποτελεσματικότητα τους. Τα κέντρα αυτά θα πρέπει να στελεχωθούν από τους πλέον τίμιους και άξιους παλαιούς υπαλλήλους που έχουν απομείνει στο φορολογικό μηχανισμό και να εμπλουτισθούν με νέο ανθρώπινο δυναμικό, νέους επιστήμονες που είναι αδιάβρωτοι και έχουν όρεξη για δουλειά και οι περισσότεροι έχουν αποκτήσει εμπειρία εργαζόμενοι σε ελεγκτικές εταιρείες εσωτερικού και εξωτερικού. Η πρόσληψη του επιπλέον προσωπικού, η οποία είναι αντίθετη με τις επιταγές των θεσμών για μείωση του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων, μπορεί να δικαιολογηθεί και να ξεπεραστεί αφού πρόκειται για τη πάταξη της φοροδιαφυγής και της εισροής σημαντικών εσόδων στα κρατικά ταμεία. Η στελέχωση αυτών των κέντρων μπορεί να γίνει και από πλεονάζοντες υπαλλήλους άλλων υπηρεσιών του δημοσίου, που επιθυμούν να ενταχθούν σε αυτές, εφ’ όσον περάσουν επιτυχείς εξετάσεις και παράλληλα αξιολογηθεί η ηθική τους υπόσταση. Εξ άλλου όσοι στελεχώσουν τα κέντρα, παλαιοί και νέοι, θα πρέπει παράλληλα με την εργασία τους να υφίστανται υποχρεωτική και τακτική εκπαίδευση και συνεχή αξιολόγηση της εργασίας των. Παράλληλα θα πρέπει να δημιουργηθεί ισχυρή και αξιόπιστη εσωτερική υπηρεσία ελέγχου των ασκούντων το έλεγχο υπαλλήλων, οι υποθέσεις να χρεώνονται με αυστηρά κριτήρια από την κεντρική υπηρεσία του ΥΠΟΙΚ και όχι απ’ ευθείας από τα ελεγκτικά κέντρα, ο έλεγχος να γίνεται με βάση αυστηρά κριτήρια και βήματα , τα δε laptop των ελεγκτών να είναι on line συνδεδεμένα με το κεντρικό υπολογιστή του υπουργείου ώστε ο έλεγχος των ελεγκτών να είναι άμεσος . Όλη αυτή η διαδικασία θα περιορίσει δραστικά τις περιπτώσεις διαφθοράς. Διότι δυστυχώς η πείρα μας δίδαξε, ότι ο ελεγκτικός μηχανισμός των περασμένων δεκαετιών είχε παθογένειες που πρέπει να εξαλειφτούν, αλλά παρ’ όλα αυτά ήταν καλύτερος από τη σημερινή αδράνεια, γιατί έφερνε σημαντικά έσοδα στο κράτος.
Στο τομέα του προληπτικού ελέγχου είναι απαραίτητος ο εμπλουτισμός του με άξιο προσωπικό, ο έλεγχος να γίνεται όλο το 24ωρο, η κάθε φορολογική περιφέρεια να ελέγχεται από υπηρεσία όμορης περιφέρειας και όχι από τη τοπική. Ειδικά κατά τη κύρια τουριστική, περίοδο, από μήνα Μάιο έως Οκτώβριο, στα νησιά υψηλού τουρισμού, θα πρέπει να υπάρχουν μόνιμα στο χώρο και εναλλασσόμενα ως προς τα πρόσωπα συνεργεία και όχι αυτό που συμβαίνει σήμερα, όπου οι επιχειρηματίες των νησιών ενημερώνονται ότι έρχεται το ΣΔΟΕ, πριν αυτό επιβιβασθεί στο καράβι στο Πειραιά.
Έλεγχος των ενδοομιλικών και τριγωνικών συναλλαγών και των φακέλων τεκμηρίωσης από ειδικώς εκπαιδευμένους υπαλλήλους και όχι ενδεχομένως από τις ιδιωτικές πολυεθνικές εταιρείες.
Επαναφορά του θεσμού συλλογής αποδείξεων για όλες τις κατηγορίες εισοδημάτων και όχι μόνο για τα εισοδήματα από μισθωτές υπηρεσίες και συντάξεις, με αντίστοιχο κίνητρο απαλλαγής από μέρος του φόρου, ώστε να επιβραβεύονται όλοι και όχι με το μέτρο της λοταρίας που θα επιβραβεύεται ένας και οι άλλοι θα απογοητεύονται. Το όφελος για τα κρατικά ταμεία από την αύξηση της έκδοσης αποδείξεων θα είναι πολύ μεγαλύτερο από τη παροχή του κινήτρου. Επίσης θα πρέπει να επανεξετασθεί το μέτρο της συνυπευθυνότητας του καταναλωτή από τη μη λήψη απόδειξης. Ειδικότερα για τους αλλοδαπούς τουρίστες, θα πρέπει να γίνεται εκτεταμένη καμπάνια στις πύλες εισόδου στη χώρα μας και στους τουριστικούς τόπους διαμονής, είτε σε matrix είτε με την διανομή φυλλαδίων, για να ζητούν απόδειξη για ό,τι αγοράζουν ή καταναλώνουν, τι μορφή έχει η απόδειξη και στο τέλος κατά την αναχώρηση τους, με τη παράδοση των αποδείξεων να υπάρχει διαδικασία επιστροφής μέρους του ΦΠΑ των αποδείξεων σαν δέλεαρ. Και σε αυτή την περίπτωση η ωφέλεια του κράτους θα είναι απείρως μεγαλύτερη. Η σύνδεση των ΗΤΜ και των ΕΑΦΔΣ με τους κεντρικούς υπολογιστές του υπουργείου θα βοηθήσει αυτή τη διαδικασία. Τέλος, ως προς αυτό το θέμα θα πρέπει να γίνει συνεχής και επίμονη καμπάνια προς τους Έλληνες πολίτες , ότι εκτός των ευθυνών τους, με το να ζητούν νόμιμη απόδειξη από τους συναλλασσόμενους με αυτούς επιτηδευματίες, βοηθούν εκτός της εθνική οικονομία και τους εαυτούς των.
Τέλος θα πρέπει, σε περιπτώσεις υποτροπής και επαναλαμβανόμενης αποδεδειγμένα σκόπιμης φοροδιαφυγής , να λαμβάνονται επί τέλους αυστηρά διοικητικά μέτρα, πέραν των ποινικών ευθυνών όπως η προσωρινή ή ακόμα σε ακραίες περιπτώσεις, οριστική διακοπή λειτουργίας επιχειρήσεων, εκτός αν καταβάλουν τσουχτερότατο πρόστιμο για την επαναλειτουργία τους. Το άμεσο σκληρό διοικητικό μέτρο, έχει πολύ καλύτερη αποτελεσματικότητα από το χρονοβόρο ποινικό.
Η πάταξη της φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής, όπως τη περιγράφω πιο πάνω, μαζί με τη πάταξη του λαθρεμπορίου, του παραεμπορίου , της εισφοροδιαφυγής και της διαφθοράς, είναι ο μονόδρομος για να βγούμε από την κρίση, να μην είμαστε οι επαίτες της Ευρώπης και να μην εξαρτώμεθα 100% από τους εταίρους μας που μας απειλούν με GREXIT, GRACCIDENT και μας λοιδορούν. Εάν δε γίνει αυτό δεν υπάρχει ελπίδα ανάκαμψης και εξόδου από τη κρίση. Δεν είναι δυνατόν να έχουν βγει από τη κρίση η Ιρλανδία, η Πορτογαλία και η Ισπανία και εμείς να βουλιάζουμε ακόμα πιο βαθειά, να λέμε ότι δήθεν ξέρουμε τους λόγους της κρίσης και να μη παίρνουμε μέτρα για τη πάταξη αυτών των λόγων. Η πίεση των εταίρων για αύξηση των συντελεστών ΦΠΑ και λήψη ισοδύναμων μέτρων θα φέρει το εντελώς αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, διότι το πρόβλημα δε λύνεται με την επί πλέον φορολόγηση των ήδη επιβαρυμένων συνεπών φορολογούμενων, αλλά με την εξεύρεση αυτών που φοροδιαφεύγουν και δεν εκδίδουν αποδείξεις και τιμολόγια. Αν είχαμε πάρει μέτρα για τη πάταξη του φαινομένου της μη έκδοσης αποδείξεων με αποτέλεσμα την αύξηση των εσόδων από ΦΠΑ , οι δανειστές μας δε θα ζητούσαν σήμερα επίμονα την αύξηση των συντελεστών του και τη κατάργηση των μειωμένων στα νησιά. Πρέπει να καταλάβουμε ότι και το κράτος είναι μία επιχείρηση που δεν μπορεί να ζει μόνο με δανεικά και να μην εισπράττει από όλους τους πολίτες τους φόρους που πραγματικά τους αναλογούν. Γι’ αυτό φθάσαμε σήμερα σε αυτές τις πρωτόγνωρες εξελίξεις, με κλειστές τράπεζες και με ό,τι δυσμενέστερο μας περιμένει αύριο.
Παράλληλα με όλα αυτά θα πρέπει να γίνουμε κράτος , κατά τα πρότυπα των ευρωπαϊκών, γιατί δεν είμαστε κράτος . Είναι απλό και δε το κάνουμε. Παράδειγμα, πώς λειτουργούν τα ΑΕΙ στις ευρωπαϊκές χώρες, με αυτή την ανομία τις καταλήψεις και τις καταστροφές της δημόσιας περιουσίας; Πώς λειτουργεί η δημόσια τάξη και η δικαιοσύνη; Περιμένει η αστυνομία και ο εισαγγελέας να λάβουν εντολές από τους αντίστοιχους υπουργούς; Σε καμία περίπτωση! Οι αρχές και οι θεσμοί λειτουργούν με βάση τους ισχύοντες νόμους και δε περιμένουν εντολές από υπουργούς για το αν θα ενεργήσουν ή όχι.
Γεννάται λοιπόν το ερώτημα. Είναι δυνατόν να επιβιώσουμε μ’ αυτή τη νοοτροπία και τις παθογένειες; Μήπως δηλαδή είμαστε κρετίνοι και τα απλά τα κάνουμε δύσκολα με τις εμμονές μας και τις ιδεοληψίες μας; Μήπως δε φταίνε οι άλλοι για την κατάντια μας αλλά κυρίως εμείς και πρέπει να μας αφήσουν να καταστραφούμε τελείως , για να βάλουμε μυαλό και να γίνουμε άνθρωποι και κράτος δικαίου;
