γράφει ο Λάρκος Λάρκου.
Με άρθρο του στον «Φιλελεύθερο» στις 23 Δεκεμβρίου ο Γ. Ομήρου, υπουργός άμυνας στον ουσιώδη χρόνο, αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές από την περιπέτεια με τους S300, ιδιαίτερα «τα γεγονότα πριν και κατά τη διάρκεια της σύσκεψης της 27ης Νοεμβρίου 1998 στο Μέγαρο Μαξίμου».
Παραθέτω αποσπάσματα από το κείμενο Ομήρου και τα σχολιάζω αμέσως μετά:
1.Γ. Ομήρου: «Στη συνέχεια, με βάση τις σημειώσεις που τήρησα, η συζήτηση εξελίχθηκε ως εξής».
Σχόλιο: Είναι εξαιρετικά απίθανο ένας υπουργός που συμμετέχει σε μια τέτοιας βαρύτητας σύσκεψη, να μπορεί ταυτόχρονα να κρατά τόσο λεπτομερείς σημειώσεις. Εν πάση περιπτώσει, θεωρώ τις αποκαλύψεις σημαντικές και τις σχολιάζω.
2. Γ. Κληρίδης: «Το 1967 μια άλλη Ελληνική Κυβέρνηση, μη δημοκρατική, απέσυρε τη μεραρχία από την Κύπρο και την άφησε γυμνή. Το 1974 μια άλλη Κυβέρνηση, δημοκρατική, εγκατέλειψε την Κύπρο ανυπεράσπιστη, στον δεύτερο Αττίλα. Δεν θέλω να πιστέψω ότι θα συμβεί και τώρα το ίδιο».
Σχόλιο: Ανάλυση γεμάτη από μικροπολιτικές σκοπιμότητες, σύγκριση πολύ διαφορετικών πραγμάτων. Την θεωρώ χυδαία. Απευθύνεται στον Κ. Σημίτη, του οποίου ένα από τα έργα βρίσκεται στην Απλάντα.
3. Γ. Κληρίδης: «Η θέση μου είναι ότι δεν πρέπει να υποκύψουμε. Ούτε συμφωνώ ότι πρέπει να συνδέσουμε το θέμα των πυραύλων με την προοπτική ένταξης της Κύπρου στην Ε.Ε., διότι είμαστε αρκετά μακριά από τον χρόνο που θα αποφασιστεί»…
Σχόλιο: Φτωχή ανάλυση, καμιά επαφή με τις εξελίξεις στον περιβάλλοντα κόσμο, παρά το γεγονός ότι γνώριζε το θέμα από το καλοκαίρι του 1998. Ο Γ. Κληρίδης λέει «να μην συνδέσουμε το θέμα των πυραύλων με την προοπτική ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ», λες και αυτό το θέμα αφορούσε μόνο το χωριό μας. Δεν το συνδέεις εσύ, το συνέδεσαν οι σημαντικοί παίκτες στην ΕΕ και εκφράστηκε μέσω Ζακ Σιράκ. Ο τότε Γάλλος πρόεδρος, έθεσε το δίλημμα στην Αθήνα και τη Λευκωσία: «ενταξιακή πορεία ή S300;».
Ο Γ. Κληρίδης είπε ότι «είμαστε αρκετά μακριά από τον χρόνο που θα αποφασιστεί».
Ο Κ. Σημίτης απάντησε: «ο χρόνος ένταξης θα είναι το 2004-2005».
Ο καθένας μπορεί να βγάλει τα συμπεράσματά του…
4. Γ. Κληρίδης: «Αν ενδώσουμε στο θέμα των πυραύλων, αν φανούμε «καλά παιδιά», δεν πρόκειται να διαφοροποιήσουμε τη στάση Αμερικανών και Βρετανών. Οι Αμερικανοί μόλις διαπίστωσαν την αδιαλλαξία των Τούρκων αποσύρθηκαν. Καμιά πίεση δεν τους άσκησε ο Χόλμπρουκ».
Σχόλιο 1: Τα γνωστά σλόγκανς «ενδοτικοί», «ανένδοτοι», «καλά παιδιά», «κακά παιδιά» κλπ. Λοιπόν, στην πραγματική πολιτική μετρά μόνο το αποτέλεσμα, αυτό που αλλάζει τη ζωή των ανθρώπων, που δίνει νέες προοπτικές σε μια κοινωνία. Τα άλλα αφορούν συνήθειες του παρελθόντος που ταλαιπωρούν την πολιτική μας ζωή για πολλές δεκαετίες.
Σχόλιο 2: Η φράση Κληρίδη «καμιά πίεση δεν τους άσκησε ο Χόλμπρουκ» αφορά την παλιά γενιά πολιτικών που νόμιζε ότι κάποιος στις ΗΠΑ (επιτέλους) θα πιάσει την Τουρκία από το αυτί. Ο Ρ. Χόλμπρουκ άλλαξε στάση όταν ο Γ. Κρανιδιώτης του παρουσίασε την ελληνική πρόταση μπροστά στο Ελσίνκι (απρόσκοπτη ενταξιακή πορεία για την Κύπρο, η Τουρκία να αρχίσει ενταξιακές συνομιλίες, ευρωπαϊκή ομπρέλα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις). Δημοσίως την ανέλυσε σε συνέντευξή του στις 12 Ιουλίου 1999 στο Reuters, στον Jeremy Gaunt. Έτσι οι ΗΠΑ αναθεώρησαν την πολιτική τους γιατί η πρόταση Κρανιδιώτη υπηρετούσε ευρύτερα γεωπολιτικά συμφέροντα με επίκεντρο την ΕΕ: ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ και έναρξη ενταξιακών συνομιλιών με την Τουρκία.
5. Γ. Κληρίδης: «Δεν ανησυχώ ότι θα υπάρξει θερμό επεισόδιο. Άλλωστε οι μεγαλύτερες αντιδράσεις προέρχονται από τους Αμερικανούς και τους Βρετανούς και λιγότερο από τους Τούρκους».
Σχόλιο: Δεν ανησυχεί γιατί οι αντιδράσεις προέρχονταν περισσότερο από τους Αμερικανούς και τους Βρετανούς! Υπογραμμίζω ότι το Ισραήλ θεωρούσε ότι οι S300 στην Κύπρο ήταν απειλή για την ασφάλειά του και κίνησε τις διπλωματικές του δυνάμεις για το μπλοκάρισμα τους.
6. Γ. Κληρίδης: «Η άποψή μου είναι ότι οι πύραυλοι πρέπει μεταφερθούν στην Κύπρο και προς το παρόν να μην τους αναπτύξουμε».
Σχόλιο: Να μια ακόμα απόδειξη γιατί μείναμε τόσο πίσω για τόσα χρόνια. Να έρθουν, να μείνουν στις κάσες, μόνο και μόνο για να λέει στο ακροατήριό του ότι «εγώ ήμουν συνεπής, εγώ τους έφερα, αλλά η Αθήνα δεν…»
7. Μερικά αποσπάσματα από τις τοποθετήσεις του πρωθυπουργού της Ελλάδας Κ. Σημίτη:
Κ. Σημίτης: «Λέτε να μεταφερθούν οι πύραυλοι στην Κύπρο και να μην αναπτυχθούν. Δεν μπορούμε όμως να είμαστε καθόλου βέβαιοι ότι δεν θα κτυπήσουν οι Τούρκοι. Στην Τουρκία επικρατεί πολιτική αστάθεια και αβεβαιότητα και συνεπώς υπάρχει ένα πολιτικό κλίμα που ευνοεί επιθετικές ενέργειες. Οι πύραυλοι, έστω και αποθηκευμένοι, θα αποτελούν μια συνεχή εστία έντασης. Σε ό,τι αφορά την ενταξιακή πορεία της Κύπρου, διαφωνώ ότι δεν θα επηρεαστεί, επειδή ο χρόνος ένταξης θα είναι το 2004-2005. Θα το εγείρουν οι Γερμανοί, οι Γάλλοι, οι Βρετανοί και άλλοι και θα εμποδίσουν την ένταξη. Σε κάθε περίπτωση οι επιπτώσεις θα είναι αρνητικές από τη μεταφορά και εγκατάσταση των πυραύλων στην Κύπρο».
Σχόλιο: η ανάλυση του Κ. Σημίτη είχε τρεις στόχους, πρώτο, να κρατήσει τη μάχη στο πολιτικο-διπλωματικό επίπεδο, δεύτερο, να είναι σε θέση να ισχυροποιήσει τις συμμαχίες μέσα στην ΕΕ πάνω στην πρόταση Κρανιδιώτη, και, τρίτο, να επικεντρωθεί στο κρίσιμο, στο πώς δηλαδή να ανατρέψει την κυρίαρχη στην ΕΕ άποψη ότι το σενάριο για την ένταξη με άλυτο το κυπριακό δεν έχει υποστήριξη. Από τους 15 της τότε ΕΕ, 14 χώρες ήταν εναντίον, μόνο η Ελλάδα υπέρ (Ιούνιος 1999), ενώ τέσσερεις χώρες (Γερμανία, Γαλλία, Ολλανδία, Ιταλία) κυκλοφόρησαν έγγραφο με το οποίο καθιστούσαν σαφές ότι ήταν εναντίον της ένταξης της νήσου χωρίς προηγούμενη επίλυση. Ο Κ. Σημίτης έξι μήνες αργότερα, στο Ελσίνκι, πέτυχε την πιο πιο σημαντική διπλωματική επιτυχία της Κύπρου μετά την εισβολή, αξιοποιώντας, με το κύρος και τη μεθοδικότητά του, τη στρατηγική Κρανιδιώτη –ένταξη, χωρίς η επίλυση να είναι προαπαιτούμενο.
8. Οι «Διάλογοι» που παραθέτει ο Γ. Ομήρου μιλούν από μόνοι τους:
«Πρωθυπουργός Σημίτης: Τι θα συμβεί αν οι Τούρκοι στείλουν αεροπλάνα για υπερπτήσεις πάνω από τη Λευκωσία;
Πρόεδρος Κληρίδης: Θα τους καταγγείλουμε στο Συμβούλιο Ασφαλείας.
Πρωθυπουργός Σημίτης: Και αν οι Τούρκοι προχωρήσουν σε κάποιας μορφής χερσαία επιχείρηση, για να καταλάβουν εδάφη; Τι θα γίνει;
Πρόεδρος Κληρίδης: Θα γίνει πόλεμος!»
Σχόλιο: Οι θέσεις Κληρίδη συνιστούν έναν καθαρό ορισμό του τυχοδιωκτισμού.
9. Γ. Ομήρου: Από τις «σημειώσεις» που κράτησε ο Γ. Ομήρου, διαβάζω το εξής σχόλιο: «Ο Σημίτης άκουσε με έκπληξη και έκδηλη ταραχή τη χωρίς δισταγμούς αναφορά του Κληρίδη για πόλεμο και περιορίστηκε να αναφωνήσει επαναλαμβάνοντας δις το ερώτημα: «Πόλεμος;».
Σχόλιο 1: προφανώς, κατά τον έχοντα κρατήσει τις σημειώσεις, ο Κ. Σημίτης έπρεπε να πει «χωρίς έκδηλη ταραχή» τη φράση «εντάξει κύριε Πρόεδρε, πάμε για πόλεμο».
Σχόλιο 2: Το ζήτημα, όπως το έθετε ο Γ. Κληρίδης, μπορεί να απαντηθεί από κάθε κύπριο: πού θα ήταν σήμερα η Κύπρος, αν ακολουθούσε τις επιλογές του;
10. Θ. Πάγκαλος: «Οι Τούρκοι χρειάζονται ένα επιχείρημα για να μας επιτεθούν και με τους πυραύλους, τους το προσφέρουμε. Οι Τούρκοι θα διενεργήσουν περιορισμένης κλίμακας στρατιωτικές επιχειρήσεις και η ενταξιακή ευρωπαϊκή πορεία της Κύπρου θα υποστεί πλήγμα. Ξεχάστε αυτή την υπόθεση των πυραύλων».
Σχόλιο: Ο Θ. Πάγκαλος διέθετε θάρρος να λέει αυτό που πίστευε. Σε συνέχεια σε συνέντευξη είπε πώς «αν η Ελλάδα επιθυμεί πόλεμο με την Τουρκία, θα το αποφασίσει η ίδια, δεν θα της το επιβάλει η Κύπρος».
11. Δύο σύντομες αναφορές του Γ. Ομήρου αφορούν τον Γ. Κρανιδιώτη:
Η πρώτη: «Ήταν φανερό ότι ο Κρανιδιώτης, όντας ενήμερος για τις απόψεις και την επιχειρηματολογία του Πρωθυπουργού, ήθελε να με προειδοποιήσει, έτσι που να είμαι έτοιμος να δώσω απαντήσεις».
Η δεύτερη: «Ο Γιάννος Κρανιδιώτης, ρώτησε στη συνέχεια, αν υπάρχει δυνατότητα περαιτέρω αναβολής στην έλευση των πυραύλων».
Σχόλιο: Ο Γ. Κρανιδιώτης γνώριζε όλο το παρασκήνιο, ενημέρωνε τον Κ. Σημίτη για τις διεθνείς αντιδράσεις και οι δύο μαζί διαμόρφωσαν την τελική απόφαση για μεταφορά των S300 στην Κρήτη. Ο ίδιος ο Γ. Κρανιδιώτης έδωσε την αποκλειστική είδηση για την απόφαση για τη μεταφορά τους στην Κρήτη σε περιοδικό στη Λευκωσία. Ο Γ. Κρανιδιώτης δεν κρυβόταν, ούτε μιλούσε με μισόλογα. Ήταν ο ίδιος που μαζί με τρία άλλα κορυφαία στελέχη του ΠΑΣΟΚ κάλεσαν τον Β. Λυσσαρίδη στην Αθήνα για να τον πείσουν (ανεπιτυχώς) ότι η απόφαση για την μεταφορά των πυραύλων στην Κρήτη ήταν σωστή. Γι’ αυτή τη συνάντηση θα γράψω μιαν άλλη φορά.
12. Γ. Ομήρου: «Στη συνέχεια, υπέδειξα με μεγάλη λεπτομέρεια ότι παρά τις αδυναμίες στην αντιαεροπορική προστασία της Κύπρου, η Εθνική Φρουρά διέθετε αρκετά αξιόλογη και σύγχρονη αντιαεροπορική προστασία. Εξέθεσα ένα προς ένα τα αντιαεροπορικά συστήματα και το βεληνεκές τους. Ήταν προφανές ότι τόσο η ανατροπή του επιχειρήματος για την αδυναμία μεταφοράς των πυραύλων εντός Κύπρου…είχε ενοχλήσει».
Σχόλιο 1: Γιατί «ήταν προφανές ότι η ανατροπή του επιχειρήματος…είχε ενοχλήσει;». Ποιος το λέει αυτό περί «ανατροπής»; Ο ίδιος που αξιολογεί τα δικά του επιχειρήματα;
Σχόλιο 2: Τις πολιτικές αποφάσεις τις λαμβάνει η πολιτική ηγεσία. Αυτή γνωρίζει το σύνολο μιας υπόθεσης, οφείλει να γνωρίζει τι γίνεται μέσα και έξω από την γεωγραφική έκταση κάθε χώρας.
Συνολικό σχόλιο:
Θεωρώ ότι η παραγγελία των S300 ήταν μια εξαρχής λανθασμένη απόφαση, γιατί βρισκόταν πάνω από τις δυνατότητες της Κύπρου να ξεπεράσει τα εξωτερικά εμπόδια που θα προέκυπταν από την εγκατάστασή τους. Ζούμε σε ένα διεθνές σύστημα με ορισμένους περιορισμούς. Σειρά από χώρες επέβαλαν εμπάργκο στην πώληση όπλων στην Κύπρο μετά την εισβολή. Οι μεγάλες χώρες επέβαλαν περιορισμούς στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Οι ΗΠΑ πιέζουν την Τουρκία να ακυρώσει την αγορά του συστήματος των S400, ενώ η Ρωσία ανέπτυξε το ίδιο σύστημα στη Συρία. Το Ισραήλ παρεμβαίνει σε εξελίξεις μέσω των ΗΠΑ όπως συνέβη το 1999. Η Ελλάδα αναχαιτίζει τούρκικα πολεμικά αεροπλάνα που εισέρχονται στο FIR της, δεν τα καταρρίπτει. Επίσης, δεν επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στο Αιγαίο.
Έτσι λειτουργεί το διεθνές σύστημα, με συσχετισμούς ισχύος, με συμφέροντα, με αντιπαλότητες, με ευκαιρίες. Έχει μεγάλη σημασία μια χώρα να γνωρίζει σε ποια πεδία πλεονεκτεί και έτσι να δουλεύει για να επιτυγχάνει τους στόχους της. Γι’ αυτό και η ένταξη στην ΕΕ δίνει περισσότερες δυνατότητες στην Κύπρο. Το ότι δεν καταφέραμε να τις αξιοποιήσουμε αφορά άλλο κεφάλαιο ανάλυσης. Πολλοί στο νησί μας θεωρούν ότι αν δεν προχωρήσει κάτι, είναι αρκετή μια καταγγελία. Έτσι έγινε και το 1999.
Καταγγείλαμε αλλά δεν εξηγήσαμε τους πραγματικούς λόγους που οδήγησαν στη μη έλευση των πυραύλων. Μείναμε στα πολλά χρήματα που δαπανήθηκαν, χωρίς ερμηνεία του ουσιώδους θέματος. Δεν αναδείξαμε τη μικροπολιτική διαχείρισή του ζητήματος των S300: «μάχη» για να κερδίσει πόντους για την επανεκλογή του ο Γ. Κληρίδη στις προεδρικές του 1998, με ταυτόχρονη «επένδυση» στο πολιτικό κεφάλαιο του Γ. Αρσένη μέσα στο ΠΑΣΟΚ.
Μείναμε στην επιφάνεια και δεν εξηγούμε τις αιτίες που οδηγούν αρχικές αποφάσεις μας στη μια, ή την άλλη, κατεύθυνση.
Βλέπουμε τη μικρή εικόνα γιατί δεν προσέξαμε τον Γ. Κρανιδιώτη όταν το 1997 έλεγε πως «οι στρατηγικοί στόχοι δεν προωθούνται με ρητορική, βερμπαλισμούς και αφορισμούς. Η εσωστρέφεια, η αυτάρεσκη περιχαράκωση οδηγούν σε απομονωτισμό. Απαιτείται συνεχής παρακολούθηση, αντιμετώπιση των θεμάτων, πρωτοβουλίες και πρόγραμμα».
