Μπορεί να είναι ο γείτονας με τον οποίο συναντιέσαι σπάνια αλλά ξέρεις πάντα ότι είναι εκεί, στο διπλανό διαμέρισμα. Μπορεί να είναι ο περιπτεράς απέναντι από το σπίτι σου, που δε θα ανταλλάξεις παραπάνω από πέντε τυπικές λέξεις, αλλά ξέρεις ότι πάντα είναι εκεί. Μπορεί να είναι ο γονιός ενός συμμαθητή του παιδιού σου, με τον οποίο θα πεις μόνο μια καλημέρα και ίσως συναντηθείς στις σχολικές γιορτές. Αλλά ξέρεις ότι πάντα είναι εκεί.
Γιατί; Γιατί πάνω από όλα είναι σχεδόν συνομήλικός σου. ΠΡΕΠΕΙ να είναι «πάντα» εκεί. Δεν έχουν καμία δουλειά οι νέοι να πεθαίνουν σ’ αυτόν τον κόσμο.
Πόσο μάλλον όταν αυτός ο θάνατος έρχεται ύπουλα, αθόρυβα, απροειδοποίητα. Δεν ήταν ένα τροχαίο ή μια αρρώστια ή κάτι τέλος πάντων που να βάζει σε μια μικρή γωνίτσα του μυαλού σου το ενδεχόμενο του θανάτου – όχι μπορείς ποτέ να προετοιμαστείς για κάτι τέτοιο, αλλά…
Μετά από αυτό το πρώτο σοκ λοιπόν, έρχεται ο φόβος. Φοβάσαι ότι αυτό μπορεί τελικά να συμβεί στον οποιονδήποτε, οποιαδήποτε στιγμή, όποιος κι αν είναι, όσο καλός και αν είναι, ότι κι αν έχει πίσω του. Φοβάσαι γιατί διαπιστώνεις ξανά ότι ο θάνατος δεν κάνει διακρίσεις και παρόλο που αυτό αποδεικνύεται καθημερινά (πόσο θάνατο ακόμα θα βλέπουμε;) όταν δεν είναι τόσο κοντά μας που να μας αγγίξει, ε δε μας αγγίζει.
Κι ύστερα έρχονται τα πώς και τα γιατί. Γιατί. Γιατί ένας νέος άνθρωπος να πεθάνει έτσι ξαφνικά. Γιατί η καρδιά του να αποφασίσει να πάψει να χτυπάει. Γιατί κανείς μας δεν κατάλαβε τίποτα.
Και οι υποθέσεις: Κάτι θα είχε, δεν μπορεί. Ένας υγιής οργανισμός δεν πεθαίνει έτσι απλά. Κάτι θα ήταν και δεν το είχε δει. Κάτι θα υπήρχε και θα το είχε αμελήσει.
Κι εκεί ακριβώς ο φόβος μεγαλώνει και γίνεται διαπίστωση που δε θέλουμε να παραδεχτούμε: Από πότε έχουμε να κοιταχτούμε σε έναν γιατρό;
Από ποτέ.
Οι μισοί είμαστε ανασφάλιστοι, οι άλλοι μισοί άνεργοι και όταν κάτι απλώς πονάει ή ενοχλεί …δεν του δίνουμε σημασία.
Ποιος θα πληρώσει 30-50-70-100 ευρώ για μια επίσκεψη σε γιατρό για ένα πονάκι εδώ κι εκεί που μπορεί να και να μην είναι τίποτα τελικά – και μάλλον τίποτα δε θα είναι, αλλά βάλε το άγχος, βάλε ότι δεν κοιμήθηκες καλά χθες το βράδυ, ε ψιλοπιάστηκες, άστο μωρέ, θα περάσει μόνο του.
Ποιος θα χάσει το ελεεινό του μεροκάματο για να περιμένει ώρες μαζί με άλλους ταλαίπωρους και άλλους πολύ άρρωστους για να τον δει κάποιος, για κάτι που ίσως είναι, ίσως δεν είναι, έλα μωρέ, ένα παυσίπονο, ένα τσάι, λίγος ύπνος, θα περάσει κι αυτό, κάπου δεν είχαμε ένα κουτί αντιβιοτικά από πέρσι;
Και πολύ περισσότερο: Χωρίς να πονάει κάτι, χωρίς κάτι να ενοχλεί, πόσοι αποφασίζουν να κάνουν κάποιες τυπικές εξετάσεις μετά από μια Χ ηλικία, έτσι για να ξέρουν πού βρίσκονται και αν πρέπει να προσέξουν κάτι; Όταν αυτό που θα ‘πρεπε να είναι μια τυπική διαδικασία μισάωρου, είναι γολγοθάς;
Δεν τρώμε καλά, γιατί δε μας φτάνουν τα χρήματα να έχουμε πάντα στο τραπέζι μας ποιοτικό φαγητό. Έχω ξαναγράψει για το «μαρτύριο» του σούπερ μάρκετ όταν δεν υπάρχουν λεφτά. Όταν δεν έχεις, δεν κοιτάς τις ταμπελίτσες των συστατικών. Κοιτάς μόνο τις τιμές για να σου βγάλουν περισσότερα γεύματα. Όταν δεν έχεις, τρως ό,τι βρεις.
Δεν κοιμόμαστε καλά, καπνίζουμε πολύ, ίσως και να πίνουμε ένα ποτό παραπάνω. Θυμάστε τι σας είχα γράψει τις προάλλες για τα εκατομμύρια των Ρώσων που «εξαφανίστηκαν» τη δεκαετία του 90;
Άγχος, ψυχολογική πίεση, σωματική κόπωση, έλλειψη ξεκούρασης, έλλειψη καλού ύπνου και φαγητού. Κάπνισμα, αλκοόλ, έλλειψη άσκησης. Το ιδανικό κοκτέιλ του θανάτου.
Ξέρετε πως όσοι γράφουμε, πάντα ελπίζουμε ότι έστω ένας άνθρωπος θα εμπνευστεί από αυτά που γράφουμε και κάπως θα αλλάξει προς το καλύτερο τη ζωή του. Σε αυτή την περίπτωση όμως, ακόμα κι αν όλοι όσοι διαβάσουν το σημερινό κείμενο και αποφασίσουν να πάρουν κουράγιο και να πεταχτούν στο γιατρό για κάποιες τυπικές εξετάσεις ή για το πονάκι εδώ κι εκεί που τους ταλαιπωρεί, λίγοι είναι αυτοί που πραγματικά μπορούν να το κάνουν.
Δεν υπάρχουν χρήματα. Δεν υπάρχει περίθαλψη. Κι αν κάτι κάποιος δεν το νιώσει πραγματικά επείγον …θα το αφήσει.
Δυστυχώς πολλά από αυτά σε συνδυασμό με το παραπάνω κοκτέιλ είναι σχεδόν σίγουρο πως θα καταλήξουν σε κάτι πραγματικά επείγον, πολύ πιο σοβαρό και πολύ δυσκολότερο να περάσει (αν δεν είναι μη αναστρέψιμο κιόλας).
Τι υποτίθεται πως πρέπει να πω για να κλείσει αυτό το κείμενο έχοντας κάποιο νόημα; Κόψτε το τσιγάρο; Δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα. Αν ήταν τόσο εύκολο δε θα κάπνιζε κανείς. Βάλτε την άσκηση στη ζωή σας; Αυτό ίσως να είναι λιγάκι ευκολότερο. Η άσκηση μόνο καλό μπορεί να κάνει. Αν καταφέρετε να βρείτε μια ώρα στο εικοσιτετράωρο να της αφιερώσετε. Ο πρώτος καιρός είναι μαρτύριο, αυτό είναι αλήθεια. Όμως κάποια στιγμή θα αρχίσει να γίνεται ευκολότερο, ύστερα ωραίο, και μετά απαραίτητο. Να σας πω να τρώτε καλά; Αυτό δεν το λέω ούτε σε μένα. Τρώω καλά, όταν έχω κι όταν μπορώ. Όταν δεν έχω, τρώω ό,τι βρω.
Το σίγουρο είναι πως ο εαυτός μας είναι ό,τι έχουμε και αυτό το ταλαίπωρο κορμί που σέρνουμε δεν μπορούμε να το αποχωριστούμε και θα το κουβαλάμε για πολλά χρόνια ακόμα, οπότε ό,τι καλύτερο μπορούμε να κάνουμε για να το προστατεύσουμε και να το θωρακίσουμε, είναι το μόνο στο οποίο έχουμε ακόμα τον έλεγχο κι εξαρτάται από εμάς.
& Εκείνος
Πριν από δυο-τρια χρόνια, συζητώντας με έναν γνωστό για κάποιον που πέθανε, είπα: «τόσο νέος ρε γαμώτο, εβδομήντα δύο μόνο», και αυτή η κουβέντα έκρυβε μέσα της πόνο, στενοχώρια, ειρωνεία και αυτοσαρκασμό ταυτόχρονα. Πότε ο εβδομηντάχρονος έγινε «τόσο νέος;» όταν μάλιστα εγώ ο ίδιος κάποτε – και το θυμάμαι πολύ καθαρά – είχα χαρακτηρίσει όλους τους άνω των σαράντα, γέρους με σκουριασμένα μυαλά που θα έπρεπε να αποσυρθούν από κάθε κέντρο αποφάσεων και την ίδια τη …ζωή.
Δεν κάνω καθόλου πλάκα, το είχα πει και το είχα πει δυνατά για να γίνει ακουστό. Εγώ ο ίδιος που πριν από λίγες μέρες κόντεψα να χειροδικήσω με ένα γιατρό που τόλμησε να μου πει ότι τώρα πια ανήκω στην …τρίτη ηλικία.
Ο θάνατος και η αντιμετώπιση του περιγράφονται με πάρα πολλά κλισέ, ίσως τα περισσότερα από κάθε άλλη κατάσταση της ανθρώπινης ζωής, αλλά θα μου επιτρέψετε να πιστεύω μόνο ένα: «όλοι μας, χωρίς εξαιρέσεις καποια μέρα θα πεθάνουμε», και να μην πιστεύω ότι υπάρχει ισότητα ακόμα και στο θάνατο. Αλλιώς θα πεθάνει ο Βαρδινογιάννης κι αλλιώς εγώ. Τέλος δεν πιστεύω στην μετεμψύχωση, στην μετέπειτα ζωή, στον παράδεισο και στα μικρά πράσινα ανθρωπάκια από τον Άρη και ναι, μπαίνοντας στο κλαμπ αυτών της τρίτης ηλικίας, αρχίζεις να μαθαίνεις όλο και πιο συχνά για θανάτους γνωστών σου, ενώ έχεις ήδη ζήσει το θάνατο στενών σου συγγενών. Και αυτό που μένει είναι μόνο η απώλεια. Το συναίσθημα αυτού που χάνεις. Τίποτα άλλο. Ακόμα κι αν αυτός ο γνωστός σου ήταν απλά γείτονας που τον έβλεπες σπάνια καποια σαββατοκύριακα και αργίες.
Άνθρωποι πεθαίνουν σε όλες τις ηλικίες και για εκατοντάδες χιλιάδες λόγους και αιτίες καθημερινά αλλά ξέρετε κάτι… αυτό που έχει σημασία – τουλάχιστον για μένα – είναι το πώς έζησες και όχι το πώς ή το πότε θα πεθάνεις και ίσως αυτό ακριβώς κάνει και τους θανάτους παιδιών ό,τι πιο άδικο και σκοτεινό.
Κατά τα άλλα – και νομίζω ότι όλα αυτά που λέει η Κατερίνα το δείχνουν- ο θάνατος έχει περισσότερη σημασία για τους ζωντανούς που μένουν «πίσω» παρά για τους νεκρούς που τελείωσαν με όλα αυτά, εξ ου και οι …τελετές, τα ήθη και έθιμα που συνοδεύουν έναν θάνατο.
