γράφει ο Μάξιμος Χαρακόπουλος.
Πού οδεύει η Ευρώπη 76 χρόνια μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου; Τέτοιες μέρες -στις 8 Μαΐου- το1945, η ναζιστική Γερμανία υπέγραφε στο Βερολίνο την άνευ όρων συνθηκολόγηση της Βέρμαχτ.
Την επαύριον του πιο καταστροφικού πολέμου που είχε γνωρίσει η ανθρωπότητα, η Ευρώπη κειτόταν σε ερείπια, ενώ είχαν χάσει τη ζωή τους πάνω από 50 εκατομμύρια άνθρωποι. Από το 1939 μέχρι και το 1945 διαπράχθηκαν ασύλληπτα εγκλήματα και απάνθρωπες θηριωδίες στην προσπάθεια της ναζιστικής Γερμανίας και των συνοδοιπόρων της να επιβληθούν επί των άλλων λαών, στο όνομα μιας ιδεολογίας που ως βασικό πυρήνα της είχε το μίσος. Ανάμεσα στις εγκληματικές πράξεις που διαπράχθηκαν ξεχωρίζει, αναμφίβολα, το Ολοκαύτωμα, καθώς με μαζικές εκτελέσεις, λειτουργία κρεματορίων και κάθε είδους διαστροφικά μαρτύρια επιδιώχθηκε η εξολόθρευση των Εβραίων. Αλλά και η χώρα μας κατέβαλε δυσανάλογο με τα μεγέθη της τίμημα κατά την τριπλή κατοχή την περίοδο 1941-44, με χιλιάδες νεκρούς, με εκτελέσεις, με φυλακίσεις και βασανιστήρια, με την πυρπόληση ολόκληρων “μαρτυρικών” χωριών. Ταυτόχρονα, όμως, στα σκοτεινά αυτά χρόνια έλαμψαν τα ηρωικά κατορθώματα όσων με αυτοθυσία πολέμησαν, είτε στους στρατούς των συμμάχων είτε στα αντιστασιακά κινήματα, και τελικά κατανίκησαν τον ναζισμό και τον φασισμό.
Έκτοτε, κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι της ιστορίας. Η Ευρώπη προσπάθησε να γιατρέψει τις πληγές της, να ανοικοδομήσει τις ερειπωμένες πόλεις της, να δημιουργήσει θεσμούς που θα σέβονταν τα ανθρώπινα δικαιώματα και θα έφερναν την ειρήνη και την συνεργασία όλων των ευρωπαϊκών λαών. Κι αυτό το όραμα, μιας Ενωμένης Ευρώπης άρχισε να πραγματοποιείται δίνοντας για δεκαετίες την ελπίδα στους Ευρωπαίους ότι το αύριο μπορεί να είναι μόνο πιο φωτεινό. Το πρωτοφανές αυτό πείραμα μέσα στην Ιστορία δημιούργησε, ιδιαίτερα μετά το 1989 και την πτώση του τείχους του Βερολίνου, εξαιρετικές προϋποθέσεις για την ευημερία και την προκοπή όλων των πολιτών.
Ωστόσο, η πορεία αυτή απεδείχθη ότι δεν ήταν ανέφελη. Παρά τα σοβαρά επιτεύγματα που έχουν σημειωθεί τα προηγούμενα χρόνια, είναι πολλά τα “σαράκια” που υπονομεύουν τον ευρωπαϊκό χώρο. Κατ’ αρχάς, ο συνεχιζόμενος ανταγωνισμός των κρατών για οικονομική και πολιτική ηγεμονία που οδηγεί σε απόκλιση επιδιώξεων και ομαδοποιήσεις συμφερόντων, μακράν των ευρωπαϊκών αρχών, με χαρακτηριστικά παραδείγματα το BREXIT ή τη γερμανική πολιτική έναντι της Τουρκίας.
Εντάθηκε, επίσης, η αίσθηση ότι οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ δεν συμμερίζονται τις επιθυμίες και τις ανάγκες των ασθενέστερων στρωμάτων, την ώρα που διευρύνεται η ψαλίδα φτωχών-πλουσίων και βορρά-νότου. Κάπως, έτσι, εξαπλώθηκαν και γιγαντώθηκαν την προηγούμενη δεκαετία οι δυνάμεις του λαϊκισμού και του αντευρωπαϊσμού. Σε μερικές χώρες, μάλιστα, “πήραν κεφάλι” ακόμη και νεο-ναζιστικές αντισημιτικές οργανώσεις, όπως για παράδειγμα στην Ελλάδα με την “Χρυσή Αυγή” -τα ηγετικά της στελέχη είναι πλέον στη φυλακή- στις βαλτικές δημοκρατίες, αλλά και στην Ουκρανία, τα μέλη των οποίων συνεχίζουν να δρουν ασύδοτα.
Την ίδια ώρα επιταχύνθηκε η αποστασιοποίηση της Ευρώπης από τις θεμελιώδεις πηγές της συγκρότησής της, δηλαδή την ελληνορωμαϊκή παιδεία και τον χριστιανισμό. Τέλος, επετράπη, αν δεν επιδιώχθηκε από κάποιους, η ανάδυση νέων εστιών έντασης, που μας απομακρύνουν από το “γκωλικό” όραμα μιας ενιαίας Ευρώπης από τον Ατλαντικό μέχρι τα Ουράλια. Πρόσφατα, για παράδειγμα, εμφανίστηκε ένας “περίεργος” χάρτης των Βαλκανίων με χαραγμένα νέα σύνορα, και ο οποίος, παρά τις διαψεύσεις, έχει προκαλέσει εύλογη ανησυχία. Ταυτόχρονα, η αναθεωρητική Τουρκία εξακολουθεί την άκρως επιθετική της πολιτική στη Μέση Ανατολή, στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Κύπρο, στο Αιγαίο και στον Καύκασο, με την Ευρώπη να διστάζει να της βάλει “χαλινάρι”.
Απέναντι σε όλα αυτά τα φαινόμενα, η Ευρώπη οφείλει να αποδείξει ότι έχει ακόμη τις δυνάμεις και τη σοφία να αντιδράσει με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα. Εν πάση περιπτώσει, σε τέτοιες κομβικές στιγμές είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε τον απαιτούμενο απολογισμό, να επαναβεβαιώνουμε τους αρχικούς μας στόχους και να κρίνουμε την ορθότητα των επιλογών μας. Γιατί αν αφήσουμε στη λήθη το παρελθόν μας, αυτό θα μας βρει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο σαν μέλλον…
Το άρθρο δημοσιεύθηκε και στην ΕΣΤΙΑ του Σαββατοκύριακου 8-9.05.2021
