γράφει ο Δημήτρης Τζιβελέκης
Η τελευταία περίοδος κλιμάκωσης μεταξύ Ισραήλ και Ιράν φέρνει ξανά στην επιφάνεια ένα ερώτημα που επανέρχεται διαρκώς και πιο απειλητικά: πού οδηγεί η στρατηγική σύγκρουση δύο κρατών που δεν έχουν επίσημα πολεμήσει ποτέ σε πλήρη κλίμακα, αλλά λειτουργούν μέσα από έναν σκιώδη, ασύμμετρο και εξαιρετικά επικίνδυνο “πόλεμο δι’ αντιπροσώπων”;
Η ανταλλαγή χτυπημάτων, είτε μέσω drones είτε με πυραυλικά πλήγματα, έχει ξεπεράσει πλέον το επίπεδο της περιφερειακής έντασης. Από τη μια πλευρά, το Ισραήλ, υπό την ηγεσία του Μπενιαμίν Νετανιάχου και με σαφή στρατηγική επιθετικής αποτροπής, στοχοποιεί ιρανικές υποδομές και δίκτυα από τη Συρία μέχρι και την Ερυθρά Θάλασσα. Από την άλλη, το Ιράν, με την Επαναστατική Φρουρά και τα δίκτυα της Χεζμπολάχ και των Χούθι, επιχειρεί να στείλει το δικό του μήνυμα: “Η Τεχεράνη δεν είναι μακριά από το Τελ Αβίβ”.
Ποια είναι τα σενάρια;
- Ελεγχόμενη κλιμάκωση: Και οι δύο πλευρές γνωρίζουν ότι μια πλήρης στρατιωτική σύγκρουση θα είχε απρόβλεπτες συνέπειες. Είναι πιθανό λοιπόν να συνεχιστεί ένα “παιχνίδι ορίων”, με στοχευμένα πλήγματα, χωρίς όμως γενικευμένο πόλεμο.
- Απρόβλεπτος εκτροχιασμός: Μια επίθεση με μαζικά θύματα ή μια “λάθος ανάγνωση” κινήσεων μπορεί να ενεργοποιήσει αλυσιδωτές αντιδράσεις που θα εμπλέξουν τις ΗΠΑ, τον Λίβανο, ακόμη και το Ιράκ και τη Συρία. Εδώ η ανάφλεξη μπορεί να έρθει από έναν υπολογισμό που αποτυγχάνει – ή από ένα drone που πετάει σε “λάθος σημείο”.
- Διπλωματική εκτόνωση μέσω τρίτων: Η Κίνα, η Τουρκία, η Ρωσία ή ακόμα και αραβικές χώρες όπως το Κατάρ και τα ΗΑΕ, ενδέχεται να παίξουν ρόλο διαμεσολαβητή. Η “ανορθόδοξη διπλωματία” του 21ου αιώνα έχει δείξει πως συχνά δεν απαιτείται επίσημο τραπέζι συνομιλιών για να υπάρξει παύση εχθροπραξιών.
Τι διακυβεύεται πραγματικά;
- Η περιφερειακή ηγεμονία: Το Ιράν προσπαθεί να διατηρήσει και να επεκτείνει την επιρροή του στη Συρία, στον Λίβανο και στη Γάζα. Το Ισραήλ επιχειρεί να αποτρέψει έναν “περσικό κλοιό” στα βόρεια και ανατολικά του.
- Η πυρηνική απειλή: Το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα είναι η “κόκκινη γραμμή” για το Ισραήλ. Εάν η Τεχεράνη βρεθεί ένα βήμα πριν από την κατοχή πυρηνικών όπλων, ενδέχεται να δούμε προληπτική στρατιωτική ενέργεια.
- Η σταθερότητα των τιμών ενέργειας και ναυτιλίας: Τα Στενά του Ορμούζ, η Ερυθρά Θάλασσα και οι αγωγοί που περνούν από την περιοχή είναι κρίσιμες φλέβες για την παγκόσμια οικονομία. Κάθε ένταση μεταφράζεται σε αστάθεια στις αγορές και γεωπολιτική αναταραχή.
Και η Δύση;
Στην αντιπαράθεση Ισραήλ – Ιράν, το ερώτημα που αναδύεται επιτακτικά δεν είναι μόνο τι θα κάνουν οι άμεσα εμπλεκόμενοι, αλλά και ποια στάση τελικά θα κρατήσει η Δύση — ως πολιτικό σύνολο, ως αξιακός φορέας, αλλά και ως γεωπολιτικός δρων.
Από την Ουάσινγκτον ως τις Βρυξέλλες και από το Βερολίνο ως το Παρίσι, η παλινδρόμηση ανάμεσα στη “δεδομένη” στήριξη του Ισραήλ και στην ανάγκη για σταθερότητα στη Μέση Ανατολή είναι κάτι παραπάνω από εμφανής. Η δήλωση “το Ισραήλ έχει το δικαίωμα να αμυνθεί” συνοδεύεται συχνά από εκκλήσεις για “αποκλιμάκωση” και “αυτοσυγκράτηση”, σε έναν πολιτικό λόγο που καταλήγει να ακροβατεί επικίνδυνα μεταξύ στρατηγικής ασάφειας και διπλωματικής απροθυμίας.
Στο κέντρο αυτής της στρατηγικής σύγχυσης βρίσκεται η διττή φύση της δυτικής πολιτικής: από τη μία πλευρά, οι παραδοσιακές στρατιωτικές και γεωπολιτικές συμμαχίες∙ από την άλλη, η πίεση για μια πιο πολυμερή, διπλωματική προσέγγιση, που να λαμβάνει υπόψη τις κοινωνικές εκρήξεις, τις προσφυγικές ροές και την ενεργειακή αστάθεια που κάθε νέα κρίση στην περιοχή προκαλεί.
Συμπέρασμα: «Και τώρα τι;»
Το ερώτημα δεν έχει εύκολη απάντηση. Όμως είναι βέβαιο πως η ένταση Ισραήλ – Ιράν δεν αφορά μόνο δύο κράτη. Αφορά τη σταθερότητα μιας ολόκληρης περιοχής, τη διεθνή ασφάλεια, και τη θέση της Ευρώπης σε μια παγκόσμια σκακιέρα που αλλάζει πιο γρήγορα από ποτέ.
