γράφουν η Κατερίνα Χαρίση και ο Θάνος Καλαμίδας.

Εκείνη

Όσο παράξενο κι αν ακουστεί, κάθε χρόνο όλο και περισσότεροι χρήστες παγκοσμίως εγκαταλείπουν το Facebook. Οι λόγοι είναι πολλοί, άλλοι απλοί και κάποιοι πιο σύνθετοι: Υπάρχουν καλύτερα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από το Facebook, υπάρχει περισσότερη ελευθερία σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εκτός από το Facebook, ή, πολλοί απλώς βαρέθηκαν το Facebook. Αλλά θέλω να παραμείνω στο φαινόμενο του ελληνικού φατσοβιβλίου.

Η οικονομική εξαθλίωση μας έκλεισε μέσα στο σπίτι. Μας έκανε κακόκεφους και γκρινιάρηδες, μας φόρτωσε προβλήματα που υπό άλλες συνθήκες δε θα είχαμε, και ο εγωισμός μας – ή μάλλον η αξιοπρέπειά μας – δε μας αφήνει να εξωτερικεύσουμε. Έτσι εκθέτουμε ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του εαυτού μας στο φατσοβιβλίο, εκεί που υπάρχει η άμεση ανταπόκριση από τους φίλους, γιατί κανείς δε θέλει να περνάει απαρατήρητος, γιατί όλοι έχουμε ανάγκη επιβεβαίωσης. Μόνο που το κομμάτι αυτό που εκθέτουμε, λίγο ανταποκρίνεται στην αλήθεια. Είναι πολύ κοντά στην αλήθεια και ταυτόχρονα πολύ μακριά: Είναι μια μίξη όλων αυτών που θα θέλαμε να είμαστε, όλων αυτών που θα θέλαμε να κάνουμε, είναι ένα ανακάτεμα της ζωής που θα θέλαμε (ή θα έπρεπε) να ζούμε, μαζί με κάποιες στιγμές από τη ζωή που ζήσαμε κάποτε.

Κι αφού όλοι μας έχουμε προβλήματα, να μας λείπουν κι από το φατσοβιβλίο. Μακριά από μας τα προβλήματα των άλλων, μακριά τα προβλήματα του κόσμου. Συμπονούμε και συμπάσχουμε βέβαια. Από τον καναπέ. Κι όταν έχουμε όρεξη. Όταν νιώθουμε αρκετά γεμάτοι από εικονική ενσυναίσθηση, μοιράζουμε εικονικές αγκαλιές, καρδούλες, δακράκια και ξεμπερδέψαμε.

Υπάρχει πράγματι μια ομορφιά σε όλο αυτό, και ως κάποιο βαθμό μια σωτήρια ευφορία. Είναι πολύ σημαντικό πολλές φορές όταν είσαι καθηλωμένος σ’ ένα υπολειτουργικό νοσοκομείο με προβλήματα υγείας που υπό άλλες συνθήκες δε θα είχες, ή, όταν φυτοζωείς παρά τις δυο δουλειές που κάνεις, να έχεις δημιουργήσει μια ρουτίνα που βασικά μιμείται αυτά που θα έκανες αν είχες πραγματική ζωή: Καφεδάκι με τα φιλαράκια, συζητήσεις, μουσικές, αγκαλιές και παιδικά πάρτι, ανταλλαγές απόψεων και συνταγών και μοίρασμα της χαράς και της λύπης.

Είναι ένας τρόπος να νιώθεις ότι η ζωή δε σε έχει ξεχάσει, δε συνεχίζει χωρίς εσένα (που συνεχίζει), δεν περνάει μια χαρά χωρίς εσένα (που περνάει) κι ακόμα μετράς, υπάρχεις, κι η παρουσία σου είναι σημαντική. Και για όπου δεν υπάρχει η φυσική παρουσία, υπάρχει το φατσοβιβλίο. Μόνο που από όσο δείχνουν τα πράγματα, το φατσοβιβλίο κερδίζει επικίνδυνα έδαφος εις βάρος της φυσικής παρουσίας και της πραγματικής ανθρώπινης επαφής. Και κάπου αρχίζει όλο αυτό να γίνεται λιγάκι …περίεργο.

Το όριο που διαχωρίζει τη φυσιολογική μας έκθεση στα Social Media ως κομμάτι της καθημερινότητάς μας από την αρρωστημένη εξάρτησή μας είναι πολύ λεπτό και δυσδιάκριτο. Από κάποιο βαθμό κι ύστερα παύουμε να είμαστε χρήστες και προφίλ των Social Media, και γινόμαστε η ζωή μας μέσα σ’ αυτά. Τότε απλά αποζητούμε τα Likes και τις καρδούλες, τις φατσούλες και τις προσευχές, την ανταπόκριση κι επιβεβαίωση του τι κάνουμε και ποιοι είμαστε, ρίχνοντας τον πήχη χαμηλά… πολύ χαμηλά.

Κάποτε δεν υπήρχαν τα Social Media κι αν το σκεφτείτε λίγο, ήταν πολλά αυτά που δε μοιραζόμασταν με κανέναν. Τι διαφορά άραγε κάνει το σήμερα με τη στιγμιαία εκτόνωση και άμεση συμπάθεια στο διαδικτυακό μας προφίλ; Δεν ξέρω. Μα σίγουρα χρησιμοποιούμε πολύ πρόχειρα τα βιώματά μας, όταν στήνουμε το κάδρο για να τα βγάλουμε μια καλή φωτογραφία για να τη δουν γνωστοί και άγνωστοι. Κι ίσως αυτή η απουσία της προσωπικής εμβάθυνσης στα όσα μας συμβαίνουν, να κάνουν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της ζωής μας να χάνεται αμάσητο στη λήθη: Τις λεπτομέρειες. Οι λεπτομέρειες συντηρούν τις μνήμες μας κι αλέθοντάς τις στο μύλο του παρελθόντος μας έχουμε όλο το χρόνο να ωριμάσουμε μαζί τους. Τώρα νιώθω πως τα πάντα περνούν με ταχύτητες φωτός από μπροστά μας και περνώντας ο καιρός δε μένει ούτε ίχνος πίσω. Παρατηρώ στις μνήμες μας επικίνδυνα …κενά. Κι ας φροντίζει το φατσοβιβλίο να μας τις υπενθυμίζει κάθε χρόνο.

& Εκείνος

Πριν από μερικές εβδομάδες ο γνωστός με το κινηματογραφικό του όνομα, βρετανός κωμικός …Μπόρατ δήλωνε: «όλο το μίσος κι όλη η βία της υφηλίου έχει βρει στέγη στο ιντερνέτ και συγκεκριμένα στα κοινωνικά δίκτυα που έχουν μεταμορφωθεί στη μεγαλύτερη μηχανή προπαγάνδας στην ιστορία.»

Ο Σάσα Μπαρόν Κόεν ή Μποράτ δεν σταμάτησε εκεί, το έκανε πολύ πιο συγκεκριμένο: «με σειρά από λογαρίθμους, κοινωνικά δίκτυα όπως το Facebook, δήθεν στηριγμένα στις επιλογές μας, μας βομβαρδίζουν συνέχεια με κατευθυνόμενες ειδήσεις και ιστορίες που στοχεύουν τα πιο σκοτεινά μας ένστικτα, το φόβο και τον θυμό, πάντα ανακατεμένα με εικόνες και βίντεο από σκυλάκια και γατάκια κάνοντάς μας σταδιακά εξαρτημένους και στην εικόνα και στα ένστικτα μας.»

Σαν απάντηση για τα παραπάνω ήρθε η δήλωση του Μαρκ Ζούκερμπεργκ, ιδιοκτήτη του Facebook στο θέμα που δημιουργήθηκε με τις παραπλανητικές κατηγορίες και γεμάτες ψέματα πολιτικές διαφημίσεις στις ΗΠΑ, όπου ο κύριος φατσοβιβλίο είπε ούτε λίγο ούτε πολύ ότι δεν είναι θέμα του Facebook να σταματήσει αυτές τις διαφημίσεις άλλα του χρήστη που πρέπει να καταλαβαίνει αν είναι η πληροφορία …αλήθεια ή ψέμα. Τρίχες κατσαρές!

Όπως έχω γράψει πολλές φορές στο παρελθόν, το φατσοβιβλίο για μένα που ζω μόνιμα στο εξωτερικό είναι ένα βολικό εργαλείο επικοινωνίας με οικογένεια, φίλους και γνωστούς σε όλο τον κόσμο και κυρίως στην Ελλάδα. Εδώ και πολλά χρόνια έχει πάψει – με δική του ευθύνη – να είναι εργαλείο ενημέρωσης και παράλληλα, κι αυτό το λέω με πολύ πίκρα, μου έδειξε πλευρές του χαρακτήρα ανθρώπων που ήξερα που με σοκάρισαν.

Δεν είναι το «βασικό» μου εργαλείο επικοινωνίας, ακόμα χρησιμοποιώ το τηλέφωνο, αλλά το πιο βολικό. Μέχρι εκεί. Παράλληλα μου έχει δώσει όλες τις ενδείξεις και τις αποδείξεις ότι δεν πρέπει να το εμπιστεύομαι για τίποτα πιο σοβαρό από απλές άχρωμες καθημερινές συζητήσεις.

Ζώντας δε στο εξωτερικό και συμμετέχοντας στην τοπική ζωή έχω και την «πολυτέλεια» να παρακολουθώ την καθημερινότητα διαφορετικών φατσοβιβλιακών κοινωνιών πέραν της ελληνικής και να έχω εικόνα για το τι κινείται στο φιλανδικό, το σουηδικό ή το βρετανικό φατσοβιβλίο. Δυστυχώς και το τονίζω, το ελληνικό φατσοβιβλίο είναι μακρά το χειρότερο στο παραμύθιασμα και το ντεμέκ. Εδώ έχουμε φτάσει στο απίθανο σημείο, αυτοί που υποτίθεται ελέγχουν το ελληνικό φατσοβιβλίο για ψευδείς και παραπλανητικές ειδήσεις να λένε …ψέματα!

Αλλά όλα αυτά τα ξέρετε έτσι δεν είναι; Αυτό όμως που είναι κοινό σε όλους, είτε είναι Έλληνες, είτε Σουηδοί, Φιλανδοί ή Βρετανοί είναι ότι όλοι τώρα πια χτίζουν προσωπικές και οικογενειακές μνήμες με βάση και γνώμονα το φατσοβιβλίο. Κι αυτό είναι πέρα του τραγικού.