γράφει ο Δημήτρης Κοντογιάννης.
Μου φαίνεται πραγματικά παράξενο να βλέπω να παθιάζεται ο κόσμος με θέματα που παλιά θα σε έκαναν να φαίνεσαι περίεργος. Μπορείτε να φανταστείτε πριν από δεκαπέντε χρόνια ή είκοσι χρόνια να υπάρχει τέτοιος διάλογος σχετικά με μια ταινία βασισμένη σε έναν χαρακτήρα από κόμικ; Εκείνη την εποχή είχαν τα ελληνικά κανάλια ρεπορτάζ για τα «επιτραπέζια παιχνίδια του Σατανά» και εννοούσαν το Dungeons & Dragons και παρόμοια παιχνίδια ρόλων. Τώρα το DnD θεωρείται δεδομένο κομμάτι της παγκόσμιας κουλτούρας και εμφανίζεται σε σειρές όπως το Stranger Things να παίζεται από παιδάκια χωρίς να χρειάζεται να εξηγήσει η σειρά στον τηλεθεατή ότι δεν κάνουν επικλήσεις στον Βελζεβούλη.
Μεγαλωμένος μέσα σε αυτή την πρώην υποκουλτούρα και νυν κουλτούρα όλος ο διάλογος μου φαινόταν σχεδόν άσκοπος. Υπήρχαν σίγουρα ενδιαφέρουσες απόψεις οι οποίες θεωρώ ότι προσέθεσαν στη συζήτηση που έγινε (και μπορείτε κάποιες να διαβάσετε εδώ και εδώ), αλλά τόσο εγώ όσο και οι υπόλοιποι «περίεργοι» είχαμε κάνει αυτόν τον διάλογο μέσα μας προ πολλού και είχαμε ήδη καταλήξει.
Δεν ξέρω ποιος είναι ο σκοπός της τέχνης. Γνωρίζω όμως ότι η τέχνη μπορεί να προσφέρει, να μορφώσει και να διαπαιδαγωγήσει. Όσο περίεργο και αν ακούγεται, αυτό έκαναν σε πολλούς από εμάς τα επιτραπέζια τύπου DnD, ακόμα και αν σε αυτά σφαγιάζονταν ορδές από Ορκ. Βιντεοπαιχνίδια όπως το Fallout έθεταν σοβαρότατα ερωτήματα για το μέλλον της ανθρωπότητας, τα όρια του ανθρώπινου πολιτισμού και τον πόλεμο που δεν αλλάζει ποτέ, ακόμα και όταν ο χαρακτήρας σου πετούσε ατάκες του στυλ «rest in pieces» ενώ κομμάτιαζε με στυλ τους εχθρούς του. Και όλα αυτά σε μία εποχή που ανταλλάσσαμε μεταξύ μας CD των Slayer, με βαθύτατα αντιπολεμικά μηνύματα και εξώφυλλο του δίσκου τον προαναφερθέντα τραγόμορφο Βελζεβούλη να κυβερνά την κόλαση πάνω από τον θρόνο του.
Ας είμαστε ειλικρινείς: τίποτα από αυτά δεν επιτρεπόταν σε ανήλικους και πάνω σε αυτό δεν χωράει καμία αμφιβολία. Και όμως, από αυτά τα παιχνίδια και από αυτή τη μουσική δημιουργήθηκε πολιτισμός και κουλτούρα, η οποία με τον καιρό γιγαντώθηκε και κατέληξε να φτιάχνει ταινίες που γεμίζουν αίθουσες, κερδίζουν όσκαρ και μονοπωλούν τον δημόσιο διάλογο.
Είναι λοιπόν κακή η ταινία; Είναι κακοί οι Slayer και το Fallout και το DnD; Την απάντηση την έχει δώσει προ πολλού ο Επίκουρος, όταν είπε ότι τα αντικείμενα δεν έχουν από μόνα τους ηθική, αλλά η ηθική τους εξαρτάται από την χρήση και τον χρήστη. Σε απλά Ελληνικά, με το ίδιο μαχαίρι μπορείς να σφάξεις ή να κόψεις ψωμί για το πρωινό σου.
Υπάρχει μία σειρά που ονομάζεται Avatar. Δεν έχει καμία σχέση με τα μπλε εξωγήινα ανθρωπάκια του Τζέιμς Κάμερον. Είναι μία σειρά κινουμένων σχεδίων για μια παρέα παιδιών (και σε μετέπειτα κύκλους εφήβων και νεαρών ενηλίκων) που προσπαθούν να νικήσουν κάποιον μεγάλο κακό. Μέχρι πρόσφατα στην Ελλάδα προβαλλόταν από το Νικελόντεον, το κανάλι τον αριθμό του οποίου τα περισσότερα παιδάκια έχουν μάθει απ’ έξω (με αρκετά αστεία αποτελέσματα όταν προσπαθούν να το βρουν στην τηλεόραση ενός ξένου σπιτιού).
Στο Νικελόντεον το Άβαταρ είχε σήμα καταλληλότητας «Κ» που, όπως μας πληροφορεί τακτικά η χαρακτηριστική γυναικεία φωνούλα, σημαίνει κατάλληλο για όλους.
Το Άβαταρ, που ξαναγράφω είναι κατάλληλο για όλους, προβάλλεται στο Νικελόντεον και το βλέπουν παιδάκια μόνα τους, χωρίς να είναι απαραίτητη οποιαδήποτε γονική παρουσία ή συναίνεση, ασχολείται με θέματα όπως οι γενοκτονίες, η πλύση εγκεφάλου, ο ιμπεριαλισμός, η προπαγάνδα, η ισότητα των φύλων, ο θάνατος, ο ρατσισμός και αν είναι ποτέ μια δολοφονία δικαιολογημένη –και αυτά στις πρώτες σεζόν που που πρωταγωνιστούν παιδιά! Στις επόμενες σεζόν όπου πρωταγωνιστούν νεαροί ενήλικοι υπάρχουν πιο πολύπλοκα θέματα, όπως το μετατραυματικό στρες, το να γίνεται κάτι κακό για έναν καλό σκοπό, οι επιπτώσεις του να μην αναλαμβάνουν τα καθήκοντά τους εκείνοι που πρέπει και να αφήνουν τα λάθος άτομα να διοικήσουν, οι τρόποι με τους οποίους μπορεί να καταρρεύσει μια δημοκρατία και η χειραγώγηση του όχλου από λαοπλάνους, πάντα όλα αυτά με τρόπο που γίνεται κατανοητός με ευκολία από ένα 10χρονο παιδί.
Τι είναι αυτό που κάνει το Άβαταρ, παρά τα βαρύτατα θέματα που θίγει, πιο κατάλληλο για παιδιά από τον Τζόκερ; Γιατί το ένα είναι κατάλληλο για όλους και το άλλο μόνο για ενήλικες;
Η απάντηση είναι στη ρήση του Επίκουρου. Το Άβαταρ δεν είναι από μόνο του καλό και το Τζόκερ εκ φύσεως κακό. Η ηθική τους, όπως είπε ο Επίκουρος, εξαρτάται από τη χρήση και τον χρήστη. Άλλη χρήση το να βλέπεις τον Τζόκερ για να διασκεδάσεις με τις καφρίλες του και άλλη για να τρομάξεις με τη σκοτεινή πλευρά που κρύβεις μέσα σου και αναδεικνύεται όταν ταυτίζεσαι με έναν κατά συρροή δολοφόνο. Άλλος χρήστης αυτός που έχει δει χιλιάδες φορές σε ταινίες να δολοφονούνται άτομα και δεν πρόκειται να το ρομαντικοποιήσει ή να το εξιδανικεύσει και άλλος χρήστης ο άμαθος στην κινηματογραφική βία. Προφανώς το ίδιο άτομο μπορεί να έχει με πολλούς διαφορετικούς τρόπους την ιδιότητα του χρήστη και η ταινία να αποκτά διαφορετική χρήση. Μπορεί να δει τον Τζόκερ μαζί με τη θεατρική του ομάδα και να συζητήσουν μετά για τα βασικά μοτίβα της ταινίας ή να δει τη δει με τους κολλητούς του και σε κάθε εντυπωσιακό θάνατο να αναφωνούν «πω πω μαλάκα μου τι του έκανε!»
Με βάση την πιθανότερη χρήση από κάθε χρήστη κάποιοι ειδικότεροι από εμένα αποφασίζουν για ποιες ηλικίες είναι κατάλληλη η κάθε ταινία. Στην απόφασή τους θεωρώ ότι έχουν δίκιο, όχι επειδή η ταινία μπορεί να διαβάλλει τη νεολαία και να τη διώξει από τον σωστό δρόμο (θα ήταν υποκριτικό να πει κάτι τέτοιο άτομο που μεγάλωσε ακούγοντας Slayer) αλλά επειδή θεωρώ ότι ξέρουν καλύτερα, έχοντας ταξινομήσει σε βαθμούς καταλληλότητας χιλιάδες ταινίες πριν από αυτή, πάντα με βάση τη χρήση και τον χρήστη.
Με ακριβώς την ίδια βάση θεωρώ ότι κακώς εφαρμόστηκε ο νόμος και κυνηγήθηκαν τα παιδιά που είδαν τον Τζόκερ ενώ δεν επιτρεπόταν. Το ρητό του Επίκουρου ισχύει και εδώ απαράλλαχτο. Δεν είναι ο νόμος από μόνος του καλός ή κακός. Η ηθική του νόμου εξαρτάται και πάλι από τη χρήση και τον χρήστη. Αν ο νόμος υπάρχει για να κυνηγάνε ιδιοτελώς κυράδες τα παιδάκια, τότε γίνεται κακή χρήση από κακό χρήστη, άρα γίνεται κακός ο νόμος και κακώς εφαρμόζεται.
Φυσικά δεν είναι λογικό να περιμένουμε από τους αστυνομικούς να κρίνουν αν κάποιος νόμος είναι καλός ή όχι. Καθήκον τους είναι να τηρούν τον νόμο, όχι να νομοθετούν ή να δικάζουν επί τόπου. Η λύση είναι πολύ πιο απλή: ο συγκεκριμένος νόμος πρέπει να αλλάξει από αυτούς που έχουν τη δυνατότητα να αλλάζει ο νόμος.
Αφού αλλάξει όμως ο νόμος θα πρέπει να αφήσουμε τα παιδιά να είναι παιδιά. Καλώς υπάρχει σύστημα βαθμολόγησης καταλληλότητας κάθε ταινίας και καλώς κάποιες ταινίες θεωρούνται ότι δεν πρέπει να παρακολουθούνται από ανήλικους. Όταν λοιπόν φτάνει η στιγμή ο έφηβος να σπάσει αυτούς τους κανόνες, να πάει κόντρα στις συμβουλές των γύρων του και να παρακολουθήσει την ταινία που δεν πρέπει, ας είναι μια πράξη επαναστατική και όχι κάτι «mainstream», όχι μια πράξη μόδας. Φαντάζεστε άλλωστε οι Slayer να έπαιζαν μετά από U2 ή Παπαρίζου στα ποπ ραδιόφωνα; Κάτι δεν θα πήγαινε λίγο στραβά;
