γράφει ο Λουκάς Γεωργιάδης.
Ο κορωνοϊός αποτελεί πλέον ένα ιστορικό σημείο αναφοράς για τις κοινωνίες και την παγκόσμια οικονομία. Η ανασφάλεια και ο φόβος αλλάζουν τα πρότυπα, φρενάρουν την κυκλοφοριακή ταχύτητα του χρήματος και διαμορφώνουν συνθήκες που για πολλούς θα είναι πρωτόγνωρες, από τη στιγμή που θα υπάρχουν λιγότερες δουλειές και μικρότερη ζήτηση για εργαζομένους.
Η υγειονομική κρίση οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε μια ριζική μεταστροφή του οικονομικού ρου. Εκατομμύρια οικογένειες και δισεκατομμύρια πολίτες σε ολόκληρο τον κόσμο, θα αναγκαστούν να προσγειωθούν σε μια νέα πραγματικότητα, ιεραρχώντας διαφορετικά τις προτεραιότητες και τις ανάγκες τους. Το ίδιο θα συμβεί και στην Ελλάδα, όπου στα καφενεία ακούγαμε ότι «θα γίνουμε τα γκαρσόνια της Ευρώπης«. Υπό κανονικές συνθήκες φέτος θα βούλιαζε η χώρα από τον αριθμό των τουριστών, αν δεν μας προέκυπτε ο κορωνοϊός. Φέτος, θα υπάρχουν ελάχιστοι πελάτες από το εξωτερικό και πολύ λιγότερα… γκαρσόνια για να τους εξυπηρετήσουν.
Φέτος, θα είναι η πρώτη χρονιά μιας νέας εποχής. Μια εποχής, η οποία μας αναγκάζει σε αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου. Ένα παραγωγικό μοντέλο που δεν χωράει τουλάχιστον για τα επόμενα λίγα χρόνια, όλα αυτά τα ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, καφετερίες, μπαρ, «μπιτσόμπαρα», ταβέρνες, εστιατόρια, μπουζούκια, νυχτόβιους, «προστάτες», πανηγύρια, παιδότοπους, σερβιτόρους, σεφ, καμαριέρες, γυμναστήρια, θέατρα, σινεμά, τραγουδιστές, ταξιδιωτικά γραφεία, γραφεία ενοικίασης αυτοκινήτων για τουρίστες, οδηγούς, χορευτές, καταστήματα ένδυσης-υπόδησης, «φρου φρου κι αρώματα». Μιλάμε για πάνω από 200.000 επιχειρήσεις και σχεδόν 600.000 εργαζομένους που επηρεάζουν σχεδόν άλλους τόσους σε άλλους κλάδους. Και αυτό θα συμβεί γιατί οι δυνητικοί πελάτες θα είναι υποπολλαπλάσιοι, οπότε και η απασχόληση αισθητά πιο περιορισμένη λόγω θεαματικά μικρότερης ζήτησης για κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών. Αφήστε δε που σε παγκόσμιο επίπεδο πηγαίνουμε σε νέες πολιτικές μισθών και συνεπώς σε νέα ιεράρχηση προτεραιοτήτων από την ανθρώπινη οικονομική οντότητα.
Επιπλέον, ας μην τρέφουμε αυταπάτες γι’ αυτό που έρχεται. Η νέα πραγματικότητα του κορωνοϊού θα επαναπατρίσει κόσμο που έφυγε τα τελευταία χρόνια στο εξωτερικό και θα αναγκάσει πολλούς να μετακομίσουν στους τόπους καταγωγής τους. Τουλάχιστον εκεί είναι πιο εύκολη η πρόσβαση στο τρόφιμο, καθώς τα συσσίτια της Εκκλησίας δεν θα είναι αρκετά για να θρέψουν πολλούς περισσότερους απ΄ ό,τι είναι σήμερα στις πόλεις. Και δυστυχώς δεν θα υπάρχει η εναλλακτική της μετανάστευσης, γιατί έξω τα πράγματα είναι εξίσου… άγρια. Είναι δεδομένο ότι χιλιάδες επιχειρήσεις όπως ξενοδοχεία, καταλύματα, εμπορικά κέντρα, μαγαζιά και μικρομάγαζα θα ξενοικιαστούν και αυτό θα πλήξει τους ιδιοκτήτες τους, οι οποίοι θα βρεθούν εκτεθειμένοι έναντι των φορολογικών υποχρεώσεων τους, ως κατόχων ακίνητης περιουσίας.
Αυτό που από χρόνια βλέπαμε ως στρεβλό μοντέλο, χτυπήθηκε πολύ άσχημα λόγω κορωνοϊού. Και εκ των πραγμάτων θα αλλάξει, γιατί ο κορωνοϊός είναι το… μάθημά μας σε επίπεδο οικονομικής οργάνωσης. Τα «θύματα» θα είναι χιλιάδες επιχειρήσεις και εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι, οι οποίοι πρέπει να αλλάξουν προσανατολισμό στης ζωής τους, γιατί πλέον θα τεθεί θέμα επιβίωσης. Ακόμη και με τις καλύτερες προϋποθέσεις ή και το… όγδοο θαύμα, ουσιαστική ανάκαμψη του τουρισμού πριν το 2022 δεν αναμένεται. Όλα έχουν αλλάξει και θα αλλάξουν ακόμη περισσότερο. Στο μέλλον και με βάση τα νέα δεδομένα του πακτωλού των χρημάτων του Ταμείου Ανάκαμψης και του νέου ΕΣΠΑ της περιόδου 2021-2027, όποιος επιχειρεί μόνος του σε ένα αντικείμενο που δεν «πουλάει», παίρνει και τα ρίσκα του, ενώ όποιος επιχειρεί με στόχο και πλάνο έχοντας ισχυρή εξωστρέφεια, θα ενισχύεται με ρευστότητα. Μέσα σε όλα αυτά, είναι αναπόφευκτες οι αρνητικές παρενέργειες στα δημόσια οικονομικά, κάτι που θα επηρεάσει το επίπεδο των παροχών, αλλά θα επιταχύνει και τη συζήτηση για την εκχώρηση δραστηριοτήτων στον ιδιωτικό τομέα, ώστε να περιοριστεί το δημοσιονομικό βάρος. Και φυσικά, δεν τίθεται θέμα σχετικά με τα νέα προβλήματα που θα συσσωρευτούν στο τραπεζικό σύστημα της χώρας λόγω αδυναμίας πληρωμών. Και όταν υπάρχει αδυναμία πληρωμών, όλοι γνωρίζουμε ότι δεν μπορούν να υπάρξουν πολλές, εύκολες και φθηνές χρηματοδοτήσεις.
Τη φετινή χρονιά, αν έρθουν 7-8 εκατ. τουρίστες από τα 36 εκατ. που περιμέναμε, πρέπει να είμαστε και ευχαριστημένοι. Κι αυτό γιατί οι βασικοί μας πελάτες, ακόμη δίνουν μάχη με «την καμπύλη του θανάτου» του κορωνοϊού. Η υγειονομική κρίση ήρθε σαν κατάρα σε μια στιγμή που η ελληνική οικονομία έμπαινε σε έναν σταθερά ανοδικό δρόμο. Και όλα αυτά, τη στιγμή που η προηγούμενη κυβέρνηση, διαμόρφωσε χειρότερες συνθήκες με τις ανοησίες του 2015. Οι ανοησίες αυτές έφεραν σε χειρότερο σημείο το δημόσιο χρέος, προκάλεσαν ζημία 200 δισ. ευρώ στα δημοσιονομικά, στις τράπεζες και στην πραγματική οικονομία και υποθήκευσαν την εθνική οικονομική κυριαρχία τουλάχιστον έως το 2060 και τα περιουσιακά στοιχεία του Δημοσίου έως το 2115! «Το κερασάκι στη τούρτα» από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ ήταν η «προίκα» του δημοσίου χρέους, το οποίο στο τέλος Ιουλίου του 2019 διαμορφώθηκε στο 181,9% του ΑΕΠ, ενώ αν δεν είχαν οι… Τριπροκαμμενοβαρουφάκειες ηλιθιότητες, τότε στο τέλος του 2019 θα έπρεπε το δημόσιο χρέος να έχει υποχωρήσει στο 130% του ΑΕΠ, σύμφωνα με τις πλέον συντηρητικές προβλέψεις των δανειστών. Δηλαδή, ο Τσίπρας και η παρέα του, μας άφησαν ένα «καπέλο» 50 μονάδες στο χρέος της χώρας. Και να που τώρα ήρθε και η υγειονομική κρίση και λόγω της αναπόφευκτης ύφεσης θα βρεθούμε για… πλάκα στο 200% του ΑΕΠ! Όλα αυτά γιατί ένας λαός το 2015 πίστεψε στα… νταούλια και τους ζουρνάδες! Εν πάσει περιπτώσει…
Η επιτυχής αντιμετώπιση της πανδημίας σε υγειονομικό επίπεδο από την ελληνική κυβέρνηση, αποτελεί μια πολύτιμη παρακαταθήκη που δεν πρέπει να χαθεί. Ταυτόχρονα όμως, η κυβέρνηση πρέπει να αντιμετωπίσει με επιθετικό τρόπο μια σειρά ζητημάτων που έχουν οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό ενδιαφέρον. Η ελληνική οικονομία διαθέτει συντριπτικά μεγάλο ποσοστό μικρών επιχειρήσεων και υπό τις σημερινές συνθήκες, μεγάλο ποσοστό εξ΄ αυτών θα βρεθεί στη… λαιμητόμο. Η επιχειρηματικότητα ανάγκης θα πληγεί σε σημαντικότατο βαθμό λόγω του κορωνοϊού. Από την άλλη, διαθέτουμε μεγάλο ποσοστό ανειδίκευτης εργασίας που εν μέρει έβρισκε ένα μεροκάματο σε δουλειές του… ποδαριού ή στον τουρισμό, την εστίαση, τη διασκέδαση και την ψυχαγωγία. Υπ΄ αυτήν την έννοια χιλιάδες νέοι αλλά και μέσης ηλικίας άνθρωποι πρέπει να αναζητήσουν έναν διαφορετικό δρόμο από αυτόν του σερβιτόρου, του τεχνίτη τατουάζ, του σεφ, του χορευτή, του κομμωτή, της… νυχούς και άλλων τέτοιων επαγγελμάτων. Η νέα αγορά δεν θα μπορεί να τους σηκώσει όλους αυτούς και μοιραία ένα πολύ μεγάλο μέρος θα τεθεί στο οικονομικό και κοινωνικό περιθώριο.
Το καλύτερο σενάριο αντιμετώπισης της πανδημίας δεν θα φέρει τα πολυπόθητα αποτελέσματα εντός του 2021. Και από το 2022 και μετά βλέπουμε. Το μόνο σίγουρο είναι η αλλαγή συνηθειών για τους περισσότερους πολίτες, η οποία θα καταγραφεί τους προσεχείς μήνες είτε με τον ζεστό ήλιο του καλοκαιριού, είτε με τις… μπόρες του χειμώνα! Δυστυχώς, τα όνειρα πολλών θα κονιορτοποιηθούν λόγω των συνεπειών του κορωνοϊού και όχι των μέτρων που ελήφθησαν για να μην πεθαίνουμε κατά εκατοντάδες κάθε μέρα. Και αυτό το λέμε για όλους αυτούς που βλακωδώς πιστεύουν ότι μια κυβέρνηση «φρενάρισε» έτσι για πλάκα την οικονομική δραστηριότητα, χωρίς να βλέπουν τι γίνεται στον υπόλοιπο πλανήτη…
Η κυβέρνηση καλείται πλέον να επιστρατεύσει όλα τα σύγχρονα οικονομετρικά μοντέλα, τα οικονομικά αξιώματα και τη θεωρία της οικονομικής ανάπτυξης, για να αλλάξει την πορεία των πραγμάτων. Καμία μετάβαση δεν είναι αναίμακτη και κάθε αλλαγή μοντέλου συνοδεύεται από πλήθος ευκαιριών. Η κυβέρνηση καλείται σε μια διαρκή άσκηση επί των μεγίστων πολλαπλασιαστών που επιταχύνουν την αναπτυξιακή διαδικασία, εξηγώντας στους πολίτες τι αλλάζει, γιατί αλλάζει, πού πάμε και τι πρέπει και οι ίδιοι να κάνουν. Προφανώς, επιβάλλεται η διαμόρφωση ενός νέου πλαισίου οργάνωσης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης για να συνδεθούν οι ειδικότητες με το νέο παραγωγικό μοντέλο. Όποιος θέλει να σπουδάσει επιστήμες που δεν έχουν απήχηση στην αγορά, πρέπει να γνωρίζει εκ των προτέρων το ρίσκο που αναλαμβάνει. Και επιπλέον, πρέπει να γνωρίζει ότι ακόμη και αν πάρει πτυχίο και αναζητήσει την τύχη του σε θέση… γκαρσονιού ίσως τα πράγματα να είναι πολύ πιο δύσκολα απ΄ ότι φαντάζεται. Στη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται, είναι δεδομένο ότι κάποιοι θα έχουν πολύ λιγότερες ευκαιρίες για απασχόληση και αν δεν επιμορφωθούν ή δεν δείξουν διάθεση για προσαρμογή σε νέες σκληρές συνθήκες δουλειάς όπως στη φάμπρικα και στο χωράφι, τότε το σοκ που θα βιώσουν θα είναι αναπόφευκτο και καταλυτικό.
Μέχρι τον Οκτώβριο η κυβέρνηση καλείται να καταθέσει ένα ολοκληρωμένο πλάνο νέας αρχιτεκτονικής της εθνικής μας οικονομίας. Να διαμορφώσει συνθήκες προσέλκυσης επενδύσεων με κατάργηση της γραφειοκρατικής τρέλας και εφαρμογή ενός οδικού χάρτη μείωσης των φόρων. Τα πάντα θα αλλάξουν γύρω μας. Ακόμη και οι συσχετισμοί στο διεθνές εμπόριο. Η «φτηνή» Κίνα μέχρι πρότινος αποτελούσε ένα βασικό εταίρο όλων των κρατών. Σήμερα, αποτελεί την πηγή της κρίσης και κυρίως την επιτομή της αναξιοπιστίας σε σχέση με τη μεγαλύτερη δοκιμασία της ανθρωπότητας μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι σχέσεις πλέον αναθεωρούνται και το γεωπολιτικό-οικονομικό παίγνιο θα τεθεί σε νέες βάσεις. Τα πολλά σούρτα-φέρτα για επιχειρηματικά ταξίδια, συνέδρια και βόλτες αναψυχής ανά τον πλανήτη, θα περιοριστούν δραστικά τα επόμενα χρόνια. Καλές είναι και οι τηλεδιασκέψεις, όπως και η τηλεργασία! Καταλαβαίνουμε όλοι για ποια νέα δεδομένα μιλάμε. Οι χρεοκοπίες θα πάνε σύννεφο και ο παγκόσμιος επιχειρηματικός χάρτης θα αλλάξει σε μεγάλο βαθμό. Βρισκόμαστε μπροστά σε κοσμογονικές αλλαγές και ταυτόχρονα, έχουμε την εξαιρετική φήμη στο σκέλος της αντιμετώπισης της πανδημίας. Ας το αξιοποιήσουμε λοιπόν…
Προϋπόθεση για να αναπτυχθούν οι κρίσιμοι κλάδοι της οικονομίας είναι η προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων, η πλήρης άρση των γραφειοκρατικών εμποδίων, ο εκσυγχρονισμός του εκπαιδευτικού συστήματος και η αξιοποίηση του θετικού momentum στον τομέα της Υγείας, ο οποίος μπορεί να προσελκύσει σημαντικά ιδιωτικά κεφάλαια και μέσω συμπράξεων να ενισχύσει και τον δημόσιο ρόλο της. Η περίπτωση της Ελλάδας εκτός από το τεράστιο κόστος της κατάρρευσης ενός τμήματος του οικονομικού της μοντέλου, κρύβει και πάρα πολλές ευκαιρίες, οι οποίες ωστόσο, απαιτούν σημαντικό χρόνο ωρίμανσης, ώστε να μετουσιωθούν σε επενδύσεις και θέσεις εργασίας.
Τώρα, περισσότερο από ποτέ, η κυβέρνηση οφείλει να διαμορφώσει ένα ξεκάθαρο πλαίσιο ισχυρότατων κινήτρων για προσέλκυση επενδύσεων, συγχωνεύσεις και συνεργασίες σε όλους τους τομείς και όλα τα επίπεδα. Είναι στο χέρι μας, να δημιουργήσουμε δεκάδες ζώνες καινοτομίας σε ολόκληρη τη χώρα, ώστε να έρθουν επενδύσεις εντάσεως κεφαλαίου και εργασίας στον τεχνολογικό τομέα, όπου οι πολλαπλασιαστές οικονομικής μεγέθυνσης μεγιστοποιούνται. Αυτό θα βοηθήσει και στην απορρόφηση ανθρωπίνων εγκεφάλων, οι οποίοι σήμερα βρίσκονται στο εξωτερικό και μπορεί να βρεθούν χωρίς αντικείμενο εργασίας, οπότε είναι πάρα πολύ πιθανό να επιστρέψουν στη Μητέρα πατρίδα. Και να είστε σίγουροι ότι ήδη έχουν αρχίσει να επιστρέφουν και πολλοί το σκέφτονται ή περιμένουν τις εξελίξεις στις χώρες που βρίσκονται και δοκιμάζονται σκληρά από τον κορωνοϊό και τις οικονομικές παρενέργειες που προκαλεί.
Η έμφαση στην προσέλκυση επενδύσεων στην υπερυψηλή τεχνολογία, η ταχύτατη προώθηση του δικτύου 5G και η πλήρης ψηφιοποίηση του κράτους, αποτελούν έναν κρίσιμο πυλώνα για τη σταδιακή κάλυψη της χασούρας από την κατάρρευση του μαζικού τουρισμού. Από κει και πέρα, η Ελλάδα πρέπει να γίνει μια… κανονική χώρα σε σχέση με την αναδιοργάνωση της βιομηχανικής παραγωγής ώστε να επιταχυνθούν οι βιομηχανικές επενδύσεις. Είναι δεδομένο ότι ένα σημαντικό μέρος των επιχορηγήσεων και δανείων των 32 δισ. ευρώ του Ταμείου Ανάκαμψης αλλά και των 30 δισ. του νέου ΕΣΠΑ και των ευρωπαϊκών προγραμμάτων στήριξης, θα διοχετευτεί στη μεταποίηση και κυρίως στα μεγάλα επενδυτικά projects στη βιομηχανία συσκευών και μηχανών, στη χημική βιομηχανία, στη φαρμακοβιομηχανία κλπ. Τι προϋποθέτει αυτό; Ξεκάθαρο νομικό καθεστώς και ολοκλήρωση του Κτηματολογίου, καθαρές χρήσεις γης με οργανωμένες βιομηχανικές περιοχές και επιχειρηματικά πάρκα, υψηλά στάνταρντς περιβαλλοντικής προστασίας, άνετη αδειοδότηση, ευρεία διασπορά σε ολόκληρη τη χώρα ανάλογα με τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της κάθε περιοχής αλλά και του αντικειμένου της επένδυσης για να βρει ο κόσμος δουλειά.
Αποτελεί επιτακτική ανάγκη η προώθηση με τη διαδικασία του κατεπείγοντος μεγάλων έργων υποδομής, όπως νέοι αυτοκινητόδρομοι, επέκταση και εκσυγχρονισμός του σιδηροδρομικού δικτύου, επεκτάσεις του Μετρό, διαχείριση όλων των λιμένων της χώρας κατά το πρότυπο της COSCO, αρδευτικά έργα, μαζικές επεκτάσεις του δικτύου φυσικού αερίου και φυσικά ταχύτατη διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας με ισχυρά κίνητρα για την ανάπτυξη ανεμογεννητριών, φωτοβολταϊκών πάρκων, ηλιακών χωριών κλπ. Επιπλέον, πρέπει να προσελκυστούν ξένα κεφάλαια για να αξιοποιηθούν πλουτοπαραγωγικές πηγές, όπως το μάρμαρο, τα μεταλλεύματα, οι σπάνιες γαίες και άλλα ορυκτά.
Στο σκέλος του τουρισμού, πρέπει να προωθηθούν άμεσα οι ιδιωτικοποιήσεις μαρίνων για να προσελκύσουμε υψηλού επιπέδου τουρίστες («σκαφάτους» και «φραγκάτους»), οι οποίοι θα βρίσκουν και καταλύματα σε αυτόνομα και οργανωμένα συγκροτήματα, που θα ξεφεύγουν από το συνηθισμένο πλαίσιο που γνωρίζαμε με τον… συγχρωτισμό και τον συνωστισμό! Στο πλαίσιο αυτό, υπάρχει πεδίο δόξης λαμπρό για την ανάπτυξη του οργανωμένου real estate με την κατασκευή συγκροτημάτων, ενώ θα υπάρξει και η ανάγκη για αποκέντρωση μέσω ισχυρών κινήτρων για την κατασκευή νέων αυτόνομων συγκροτημάτων κατοικιών αλλά και χώρων της εφοδιαστικής αλυσίδας. Ήδη, η κυβέρνηση αποφάσισε τη σύσταση Ειδικής Κυβερνητικής Επιτροπής για τους τομείς της Βιομηχανίας και της Εφοδιαστικής Αλυσίδας (Logistics), κάτι που δείχνει τις νέες προτεραιότητες που τίθενται.
Η νέα πραγματικότητα, διαμορφώνει άλλου είδους απαιτήσεις στο κομμάτι του ηλεκτρονικού εμπορίου, των διαδικτυακών συναλλαγών και της τηλεργασίας, η οποία ήρθε για να μείνει στη ζωή μας και να επεκταθεί με προφανή θετική συμβολή και στο θέμα της προστασίας του περιβάλλοντος λόγω περιορισμού των μετακινήσεων. Επιπλέον, χιλιάδες επιχειρήσεις θα πρέπει να οργανωθούν σε επίπεδο τεχνολογίας, ώστε να κλείνουν τις δουλειές τους εξ αποστάσεως και με χρήση όλων των σύγχρονων μέσων. Η εμπειρία των ηλεκτρονικών αγορών και των ταχυμεταφορών είναι πλέον ξεκάθαρη κατά τις τελευταίες 75 μέρες και η συνέχεια αναμένεται να είναι ανάλογη.
Αφήνουν για το τέλος τον πρωτογενή τομέα. Εκεί που σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις θα πέσει πολύ ευρωπαϊκό χρήμα τα επόμενα χρόνια για παραγωγικές επενδύσεις και προγράμματα. Κεφαλαιώδους σημασίας ζήτημα είναι ο διπλασιασμός των εξαγωγών αγροτικών προϊόντων, η οποία πρέπει να συνδυαστεί με παροχή ισχυρών κινήτρων συγκρότησης ομάδων παραγωγών και επιστροφής των ανέργων των πόλεων στην ελληνική ύπαιθρο. Η Ελλάδα λόγω του εξαιρετικού κλίματος, μπορεί να επιτύχει τεράστιες υπεραξίες από την εξαγωγή τροφίμων ανελαστικής ζήτησης όπως είναι το λάδι, καθώς επίσης και από την αναδιάρθρωση των καλλιεργειών με αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά. Για όλα αυτά απαιτείται η χορήγηση ισχυρών φορολογικών κινήτρων, όπως αφορολόγητο όριο π.χ. 15.000 ευρώ για όσους ασχολούνται στον πρωτογενή τομέα, έκπτωση εισφορών, επιδοτούμενα ποσά και επιδότηση δανείων για την ανέγερση κατοικίας.
Εκ των πραγμάτων η Πολιτεία, πρέπει να επανασχεδιάσει τα πάντα για να βρει σιγά σιγά το… αντίδοτο στην κατάρρευση του τουριστικού προϊόντος, το οποίο συμμετέχει κατά 20% στη διαμόρφωση του ΑΕΠ και επηρεάζει το 60% το σύνολο των κλάδων της ελληνικής οικονομίας. Η συνεισφορά του πρωτογενούς τομέα είναι μόλις στο 10% και της Βιομηχανίας στο 20%, οπότε ειδικά σε αυτούς τους δύο τομείς θα πρέπει να αναζητηθεί η «μαγική συνταγή».
Ο κορωνοϊός ήρθε για να μας δοκιμάσει και να μας αλλάξει. Δυστυχώς για πολλές περιπτώσεις και ευτυχώς για αρκετές άλλες. Η οργάνωση ενός νέου παραγωγικού μοντέλου αποτελεί μονόδρομο έτσι ώστε η οικονομία μας να είναι πιο ανθεκτική σε διεθνείς υγειονομικές ή χρηματοοικονομικές κρίσεις. Στο παρελθόν έγιναν τεράστια λάθη, καθώς διαμορφώθηκαν θύλακες πελατειακών συμφερόντων, εις βάρος του μακροπρόθεσμου συμφέροντος των ιδίων των πολιτών και της χώρας. Τα λάθη αυτά πληρώθηκαν κατά τα προηγούμενα χρόνια και θα πληρωθούν και τώρα με την κρίση του κορωνοϊού. Το ζητούμενο είναι να μην επαναληφθούν. Και μέσα σε όλα αυτά, ας κάνουμε και τον σταυρό μας για το γεγονός ότι ανήκουμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ευρωζώνη. Τέλος, ας αναλογιστούμε την ατομική ευθύνη δια της ψήφου μας και όχι μόνο για τις λανθασμένες αποφάσεις που λάβαμε στο παρελθόν. Ας μας φωτίσει ο… κορωνοϊός ώστε να μην τις ξανακάνουμε και ας εξαλείψουμε τις παθογένειες του παρελθόντος που αποτελούν το εμπόδιο προς το μέλλον. Αν μάλιστα, συνειδητοποιήσουμε ότι στη νέα πορεία της χώρας δεν θα υποκύψουμε στους λαϊκιστές, τους τυχοδιώκτες και τους πολιτικούς απατεώνες, τότε το αποτέλεσμα μόνο θετικό μπορεί να είναι…
