γράφει ο Δρ. Παναγιώτης Σφαέλος.
«Είτε η ανθρωπότητα θα τελειώσει τους πολέμους είτε οι πόλεμοι θα αποτελειώσουν την ανθρωπότητα», Τζον Κέννεντι
Η ανθρωπότητα ζει δραματικές στιγμές καθώς ένας αιματηρός πόλεμος στην Ουκρανία είναι σε εξέλιξη. Ένας πόλεμος στην καρδιά της Ευρώπης. Το Διεθνές Δίκαιο υποχώρησε και πάλι μπροστά στη δύναμη της ισχύος επιβεβαιώνοντας τον Θουκυδίδη. Το αυταρχικό καθεστώς Πούτιν επιδιώκει με την βία να αλλάξει τα σύνορα καθώς και τον συσχετισμό δυνάμεων στην Ανατολική Ευρώπη σε ένα γεωπολιτικό παιχνίδι τρόμου. Γέννημα-θρέμμα της Σοβιετικής Ένωσης, ο Βλαδίμηρος Πούτιν δεν πιστεύει στην φιλελεύθερη δημοκρατία αλλά στον σοβιετικό συγκεντρωτισμό και νοσταλγεί την αίγλη της πάλαι ποτέ υπερδύναμης. Άνθρωπος των μυστικών υπηρεσιών επί Σοβιετικής Ένωσης και μετέπειτα «ισόβιος» ηγεμόνας της Ρωσίας, ο Πούτιν θεωρεί την Ουκρανία και την ευρύτερη περιοχή ως τον «ζωτικό χώρο» της Ρωσίας σύμφωνα με τις κλασσικές γεωπολιτικές θεωρίες.
Ο κόσμος που προέκυψε το 1989 από την πτώση του Κομμουνισμού και την διάλυση της ΕΣΣΔ φτάνει στο τέλος του. Τριάντα χρόνια μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η Ρωσία επανέρχεται δυναμικά ως το αντίπαλο δέος των ΗΠΑ και της Δύσης περνώντας έτσι από ένα πολύ-πολικό παγκόσμιο σύστημα σε ένα διπολικό ψυχροπολεμικό σύστημα. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου το 1989, είχαμε αρχικά την παγκόσμια κυριαρχία των ΗΠΑ ενώ στη συνέχεια, νέοι παγκόσμιοι δρώντες άρχισαν να αναδεικνύονται όπως η Κίνα και η Ρωσία και άλλες περιφερειακές δυνάμεις δημιουργώντας ένα πολύ-πολικό κόσμο. Τώρα όμως όλα δείχνουν ότι ο Ψυχρός Πόλεμος αναβιώνει με δραματικό τρόπο καθώς οι ΗΠΑ και η Ρωσία με τους συμμάχους τους θα είναι και πάλι οι δυο μεγάλοι μονομάχοι στο παγκόσμιο γεωπολιτικό στερέωμα.
Το 1991, η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε και έχασε πολλά εδάφη με την ανεξαρτητοποίηση κρατών που βρίσκονταν εντός της επικρατείας της. Έχασε και τον έλεγχο των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης που μέχρι τότε ήταν μέλη του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Η Ρωσία μίκρυνε και έχασε την γεωπολιτική της ισχύ. Οι ΗΠΑ έγιναν κυρίαρχες και το ΝΑΤΟ επεκτάθηκε σε όλη την Ανατολική Ευρώπη σε μια προβολή ισχύος και υπεροχής. Η ανατολική επέκταση του ΝΑΤΟ θεωρήθηκε επιθετική ενέργεια για την Ρωσία, όπως ακριβώς οι ΗΠΑ είχαν θεωρήσει ως απειλή την εγκατάσταση σοβιετικών πυραύλων στην Κούβα το 1962. Για να είμαστε δίκαιοι, η διεύρυνση του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία δημιουργεί προβλήματα ασφαλείας στην Ρωσία. Θα ήταν προτιμότερο η ΕΕ να είχε αποκτήσει την δική της αυτόνομη αμυντική συμμαχία και να είχε αναπτύξει έναν ευρωπαϊκό στρατό για την αμυντική της προστασία από την Ρωσία χωρίς την παρουσία του ΝΑΤΟ που είναι «κόκκινο πανί» για την Ρωσία, αλλά μια τέτοια κοινή αμυντική πολιτική απαιτεί την ισχυρή βούληση των κρατών μελών της ΕΕ να ενισχύσουν την πολιτική ολοκλήρωση της ΕΕ. Μάλιστα, η κοινή αμυντική πολιτική της ΕΕ θα μπορούσε να συνδυαστεί με την υπογραφή συμφωνίας μη επίθεσης με την Ρωσία ώστε να εξασφαλιστεί η ειρήνη στην Ευρώπη. Αντίθετα, η ΕΕ επαναπαύθηκε στην αμυντική προστασία του ΝΑΤΟ δημιουργώντας ανισορροπία δυνάμεων στην Ανατολική Ευρώπη.
Η Ρωσία πάντως δεν συμβιβάστηκε ποτέ με τα σύνορα που προέκυψαν το 1991 με την διάλυση της ΕΣΣΔ, κάτι που φάνηκε ξεκάθαρα στο διάγγελμα του Πούτιν. Από το 2014 που η Ρωσία έβαλε «πόδι» στην Ουκρανία στην στρατηγικής σημασίας χερσόνησο της Κριμαίας, ο Πούτιν είχε σκοπό να διεκδικήσει και άλλες ρωσόφωνες περιοχές και το έκανε τώρα κηρύσσοντας ανεξάρτητες αυτές τις περιοχές λίγο πριν εισβάλλει στην Ουκρανία. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ολοκληρώνει αυτό που άρχισε το 2014 κάνοντας σαφές στην Δύση ότι δεν θα ανεχτεί την περεταίρω ανατολική επέκταση του ΝΑΤΟ.
Το 2014 η ουκρανική κρίση είχε τερματιστεί με τις Συμφωνίες του Μινσκ. Η Συμφωνία Μινσκ Ι προέβλεπε:
- Άμεση διμερή κατάπαυση του πυρός με την παρακολούθηση του ΟΑΣΕ.
- Αποκέντρωση της εξουσίας στην Ουκρανία μέσω της υιοθέτησης του ουκρανικού νόμου για την προσωρινή τάξη της τοπικής αυτοδιοίκησης σε συγκεκριμένες περιοχές των περιφερειών Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ.
- Διασφάλιση της μόνιμης παρακολούθησης των ουκρανορωσικών συνόρων και της επαλήθευσης από τον ΟΑΣΕ με τη δημιουργία ζωνών ασφαλείας στις παραμεθόριες περιοχές της Ουκρανίας και της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
- Άμεση απελευθέρωση όλων των ομήρων και των παράνομα κρατούμενων προσώπων.
- Νομοθεσία που να εμποδίζει τη δίωξη και τιμωρία ατόμων σε σχέση με τα γεγονότα που έλαβαν χώρα σε ορισμένες περιοχές των περιφερειών Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ.
- Συνέχιση του εθνικού διαλόγου χωρίς αποκλεισμούς.
- Λήψη μέτρων για τη βελτίωση της ανθρωπιστικής κατάστασης στο Ντονμπάς.
- Εξασφάλιση πρόωρων τοπικών εκλογών σε συγκεκριμένες περιοχές των περιφερειών Ντονέτσκ και Λουχάνσκ.
- Απόσυρση παράνομων ένοπλων ομάδων και στρατιωτικό εξοπλισμό, καθώς και μαχητές και μισθοφόρους από το έδαφος της Ουκρανίας.
- Πρόγραμμα οικονομικής ανάκαμψης και ανασυγκρότησης για την περιοχή του Ντονμπάς.
- Προσωπική ασφάλεια στους συμμετέχοντες στις διαβουλεύσεις.
Ενώ οι μάχες υποχώρησαν μετά την υπογραφή της συμφωνίας, δεν έληξαν ποτέ και οι διατάξεις της συμφωνίας δεν εφαρμόστηκαν πλήρως και οδηγηθήκαμε στην Συμφωνία Μινσκ ΙΙ το 2015 με παρόμοιες διατάξεις συμπεριλαμβανομένης της αφαίρεσης όπλων από τα σύνορα και τις περιοχές του Ντονμπάς στις οποίες δόθηκε διοικητική αυτονομία.
Οι Συμφωνίες του Μινσκ δυστυχώς δεν έλυσαν το πρόβλημα με αποτέλεσμα το σημερινό αδιέξοδο. Το πρόβλημα ήταν ο διαφορετικός τρόπος ερμηνείας των Συμφωνιών του Μινσκ από τη Μόσχα και το Κίεβο. Η Ουκρανία έβλεπε τις συμφωνίες ως μέσο για την αποκατάσταση του ελέγχου των εδαφών που διοικούνταν από τους αυτονομιστές. Ήθελε κατάπαυση του πυρός, έλεγχο των συνόρων Ρωσίας-Ουκρανίας, εκλογές στο Ντονμπάς και περιορισμένη μεταβίβαση της εξουσίας στους αυτονομιστές. Η Ρωσία όμως θεωρούσε, από την πλευρά της, ότι οι συμφωνίες υποχρέωναν την Ουκρανία να παραχωρήσει στις αρχές των αυτονομιστών στο Ντονμπάς πλήρη αυτονομία και εκπροσώπηση στην κεντρική κυβέρνηση, δίνοντας ουσιαστικά στη Μόσχα την εξουσία να ασκεί βέτο στις επιλογές της εξωτερικής πολιτικής της Ουκρανίας κι έτσι μόνο τότε η Ρωσία θα επέστρεφε τα σύνορα προ του 2014.
Ημη εφαρμογή των Συνθηκών του Μινσκ από τους εμπλεκομένους από το 2014 και μετά αλλά και η αβελτηρία της Δύσης να αντιμετωπίσει την ρωσική επεκτατικότητα αποφασιστικά οδήγησε στην σημερινή κατάσταση με την επιδίωξη για ολοκληρωτική κατάληψη της Ουκρανίας από τον ρωσικό στρατό. Πράγματι, η ΕΕ και οι ΗΠΑ δεν αντιμετώπισαν αποτελεσματικά την Ρωσία τα τελευταία οκτώ χρόνια, ώστε η Ρωσία να αποχωρήσει από τις κατεχόμενες περιοχές. Σήμερα όμως η Δύση αντιδρά δυναμικά. Πιο συγκεκριμένα, η ΕΕ ανακοίνωσε περιορισμούς στην πρόσβαση της Ρωσίας στις κεφαλαιαγορές και στις χρηματοπιστωτικές αγορές και υπηρεσίες της ΕΕ. Επίσης, η ΕΕ επέβαλε κυρώσεις κατά των 351 βουλευτών του Ρωσικού Κοινοβουλίου που ψήφισαν υπέρ της αναγνώρισης των Ντονέτσκ και Λουχάνσκ καθώς και κυρώσεις κατά 27 προσώπων και οντοτήτων για τις ενέργειές τους κατά της εδαφικής ακεραιότητας, της κυριαρχίας και της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας. Επίσης, η ΕΕ αποφάσισε το πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων του Βλαντίμιρ Πούτιν και του Σεργκέι Λαβρόφ όπως και του στενού περιβάλλοντος του Πούτιν. Κλείνει και ο εναέριος χώρος της ΕΕ για τα ρωσικά αεροσκάφη. Εντωμεταξύ, η Γερμανία ανακοίνωσε την αναστολή λειτουργίας του αγωγού Nord Stream 2 μεταξύ Γερμανίας και Ρωσίας.
Πακέτο κυρώσεων κατά της Ρωσίας αποφάσισε και το Ηνωμένο Βασίλειο, το όποιο περιλαμβάνει το πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων μεγάλων ρωσικών τραπεζών και τον αποκλεισμό της Ρωσίας από το βρετανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα. Επίσης, θα παύσει η χρηματοδότηση για τις μεγάλες ρωσικές εταιρείες και το κράτος από τις αγορές του Ηνωμένου Βασιλείου ενώ θα δεσμευτούν τα περιουσιακά στοιχεία 100 φυσικών προσώπων ή φορέων. Τέλος, θα απαγορευθεί στην αεροπορική εταιρεία Aeroflot η προσγείωση στη Βρετανία. Περαιτέρω, με κοινή δήλωση ΕΕ, ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο και Καναδάς ανακοίνωσαν ότι οι ρωσικές τράπεζες τίθενται εκτός του συστήματος πληρωμών SWIFT ενώ δεσμεύονται περιουσιακά στοιχεία της Ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας και μπλοκάρεται η πρόσβαση Ρώσων ολιγαρχών στο χρηματοπιστωτικό σύστημα..
Στον στρατιωτικό τομέα, η υποστήριξη της Δύσης στην Ουκρανία είναι πιο περιορισμένη, καθώς η Ουκρανία δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ και συνεπώς δεν μπορεί να ενεργοποιήσει το Άρθρο 5 της Συνθήκης του ΝΑΤΟ, το όποιο προβλέψει την αμοιβαία συνδρομή όλων των μελών όταν ένα μέλος δεχθεί επίθεση από μη μέλος. Ωστόσο, το Άρθρο 4 της Συνθήκης του ΝΑΤΟ δίνει την δυνατότητα έναρξης διαβουλεύσεων εντός της συμμαχίας και ήδη η Πολωνία, η Εσθονία, η Λετονία και η Λιθουανία έχουν ενεργοποιήσει αυτό το άρθρο σχετικά με την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία. Επίσης, η Γερμανία ανακοίνωσε την παράδοση 1.000 αντιαρματικών και 500 πυραύλων Stinger ενώ, για πρώτη φορά, αποφάσισε ότι θα ξοδεύει πλέον περισσότερο από το 2% του ετήσιου ΑΕΠ της για την άμυνα, μια μακροχρόνια απαίτηση του ΝΑΤΟ που δεν είχε προηγουμένως εκπληρώσει. Επίσης, η Γαλλία, το Βέλγιο, η Τσεχία, η Εσθονία, η Γερμανία, η Ελλάδα, η Λετονία, η Λιθουανία, η Ολλανδία, η Πορτογαλία, η Ρουμανία, η Σλοβακία, η Σλοβενία, το Ηνωμένο Βασίλειο, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς προχωρούν στην αποστολή στρατιωτικού εξοπλισμού στην Ουκρανία.
Ένα άλλο σοβαρό θέμα είναι αν θα ζητηθεί από την Τουρκία να κλείσει τα στενά της Μαύρης Θάλασσας για τα ρωσικά πλοία, σύμφωνα με τη Συνθήκη του Μοντρέ. Αν η Τουρκία όμως κλείσει τα στενά, τότε θα κινδυνεύσει από τα αντίποινα της Ρωσίας. Ενδεχομένως, η Τουρκία για να κλείσει τα στενά να ζητήσει κάποια ανταλλάγματα από τη Δύση. Η Τουρκία πάντως θα πρέπει να ισορροπήσει ανάμεσα σε Δύση και Ρωσία. Ισορροπίες πρέπει να κρατήσει και η Ελλάδα και να μην συμμετέχει στις πολεμικές επιχειρήσεις στην Ουκρανία παρά μόνο να συνδράμει με την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας.
Συμπερασματικά, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία θα έχει μακροχρόνιες συνέπειες για τη Δύση. Η ενεργειακή κρίση θα ενταθεί αφού η ΕΕ είναι ενεργειακά εξαρτημένη από την Ρωσία. Θα υπάρξει μεγάλη ακρίβεια και μια γενικότερη οικονομική δυσχέρεια στην Ευρώπη ενώ θα υπάρξει ανθρωπιστική κρίση στην Ευρώπη από τους Ουκρανούς πρόσφυγες που ήδη εγκαταλείπουν την Ουκρανία. Σε κάθε περίπτωση, είμαστε στην αρχή ενός ρώσικου αναθεωρητισμού με παγκόσμιες γεωπολιτικές συνέπειες. Η γεωπολιτική αρχιτεκτονική του κόσμου αλλάζει με την Ρωσία και την Κίνα να δημιουργούν ένα νέο σύμπλοκο απέναντι στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Στο σύμπλοκο αυτό θα προστεθούν και άλλες χώρες όπως το Ιράν, η Ινδία, η Βόρεια Κορέα, η Βενεζουέλα και η Κούβα. Η συνεργασία Ρωσίας – Κίνας οδηγεί στον έλεγχο της Ευρασίας, δηλαδή στον παγκόσμιο έλεγχο σύμφωνα με τον Halford Mackinder. Οι ΗΠΑ δεν κατάφεραν να αποτρέψουν την προσέγγιση Ρωσίας και Κίνας με αποτέλεσμα τώρα να είμαστε πλέον αντιμέτωποι με έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο διαρκείας, δηλαδή μια ισορροπία του τρόμου.
*Ο Δρ. Παναγιώτης Σφαέλος είναι Νομικός, Διεθνολόγος και Δημοσιογράφος, Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Kent, Υπεύθυνος Διεθνών Σχέσεων της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων και Αντιπρόεδρος του Κέντρου Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων – ΚΕΔΙΣΑ. Επίσης, διδάσκει Ευρωπαϊκό και Διεθνές Δίκαιο στην Ελληνική Αστυνομική Ακαδημία.
