Πριν όμως μιλήσουμε για όλα αυτά, ας λύσουμε μια μικρή αλλά βαρυσήμαντη διαφορά. Είναι εντελώς διαφορετικό να λέμε «η Τουρκία πρέπει να αναγνωριστεί ως ασφαλής χώρα για τους πρόσφυγες» με το να λέμε «η Τουρκία είναι ασφαλής χώρα για τους πρόσφυγες«. Το πρώτο είναι εθνική γραμμή στις διαπραγματεύσεις μας για το προσφυγικό. Εφόσον αναγνωρίζεται η Τουρκία ως ασφαλής χώρα τότε μπορούν να φτιαχτούν εκεί χώροι για να φιλοξενηθούν πρόσφυγες, οπότε οι διαπραγματεύσεις μας μαζί της έχουν κάποιο νόημα. Το δεύτερο μπορεί αρχικά να φαίνεται λογικό, αλλά είναι η επίδραση της επαναλαμβανόμενης ανοησίας που το εξορθολογικεύει.
Προτού προχωρήσουμε σκεφτείτε για λίγο και απαντήστε μόνοι σας: γνωρίζετε ότι συγγενείς και φίλοι σας που προσπάθησαν να περάσουν από την Τουρκία στην Ελλάδα πνίγηκαν στο Αιγαίο. Φτάνετε στα Τουρκικά παράλια και βλέπετε ένα λαμόγιο που σας ζητάει μερικές χιλιάδες ευρώ για να σας πετάξει σε μια βάρκα μαζί με αρκετά άτομα για να γεμίσουν άλλες δύο βάρκες, χωρίς να υπάρχει εκπαιδευμένο άτομο να κουμαντάρει τη βάρκα. Ο καιρός έχει χαλάσει και δεν προβλέπεται να φτιάξει για τις επόμενες ημέρες. Γνωρίζεις ότι υπάρχει σοβαρή περίπτωση να μη φτάσεις απέναντι. Θα έμπαινες μέσα σε αυτή τη βάρκα αν αισθάνεσαι ήδη ασφαλής εκεί που βρίσκεσαι; Θα έβαζες εκεί μέσα το παιδί σου ρισκάροντας τη ζωή του αν είναι ήδη ασφαλές;
Προφανώς και όχι και οποιαδήποτε άλλη απάντηση είναι εντελώς ηλίθια. Κι όμως, υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν ότι «οι Σύριοι στην πραγματικότητα δεν νοιάζονται για τα παιδιά τους, ενδιαφέρονται μόνο να πάνε Γερμανία να πάρουν τα επιδόματα επειδή βαριούνται, είναι τελείως άχρηστοι και γουστάρουν να παίρνουν τζάμπα χρήματα«. Θεωρούν δηλαδή ότι οι Σύροι είναι λίγο χειρότεροι από κατσαρίδες, υπάνθρωποι χωρίς έννοια της οικογένειας και χωρίς σεβασμό σε οποιαδήποτε ζωή, ούτε καν τη δική τους. Μπαίνουν δηλαδή σε βάρκα επειδή βαριούνται και επειδή θα πάρουν τζάμπα χρήματα. Καταλαβαίνετε τώρα το μέγεθος της ανοησίας που μας ποτίζουν και πόσο εύκολα μέσα από την επανάληψη και την αδιαφορία το φασιστικό παραλήρημα έγινε αποδεκτό επιχείρημα;
Επειδή λοιπόν πρόκειται για ανθρώπους και όχι για κατσαρίδες, ας δούμε συνοπτικά γιατί φεύγουν από την χώρα τους και γιατί στη συνέχεια δεν είναι ασφαλείς στην Τουρκία -προσέξτε, όχι γιατί δεν «νιώθουν» ασφαλείς, αλλά γιατί δεν «είναι» ασφαλείς. Στη Συρία αυτό που γίνεται πιο εύκολα περιγράφεται ως σφαγή παρά ως πόλεμος. Ας ξεκινήσουμε με το να θυμηθούμε ότι η κυβέρνηση έριχνε αέριο σάριν σε αμάχους. Σε περίπτωση που δεν ξέρετε τι είναι το σάριν, είναι φονικό αέριο του οποίου η χρήση θεωρείται έγκλημα πολέμου. Σκοτώνει με μαρτυρικούς πόνους όσους έρχονται σε επαφή μαζί του ή ακόμα και όσους έρθουν σε επαφή με κάποιον που ήρθε σε επαφή με το αέριο. Τα ρούχα κάποιου που ήρθε σε επαφή με το αέριο μπορούν ώρες μετά να σκοτώσουν ένα δωμάτιο γεμάτο από ανθρώπους. Αν για κάποιο λόγο κάποιος επιβιώσει, έχει μόνιμες νευρολογικές βλάβες. Αυτό λοιπόν πετούσε η κυβέρνηση Άσαντ αδιαφορώντας για το ποιός από τους πολίτες θα πεθάνει.
Πέρα από την κυβέρνηση, υπάρχει μία αντιπολίτευση που συνεργάζεται με την Αλ Κάιντα και χρησιμοποιεί παρόμοιες μεθόδους και άλλη μία αντιπολίτευση που αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από Κούρδους. Η δεύτερη υποστηρίζεται από τους Αμερικάνους, δημιουργώντας έτσι πρόβλημα στις σχέσεις Αμερικής-Τουρκίας (νομίζω δεν χρειάζεται να εξηγήσουμε την κόντρα Κούρδων-Τουρκίας). Η αντιπολίτευση που στηρίζεται από τις ΗΠΑ στηρίζεται επίσης από την Χαμάς των Παλαιστινίων, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχει πρόβλημα στην σχέση Αμερικής-Ισραήλ.
Τα πράγματα όμως είναι ακόμα πιο μπερδεμένα, αφού πέρα από την κυβέρνηση και την αντιπολίτευση υπάρχει και το ISIS. Δεν χρειάζεται να αναφερθούμε στις μεθόδους του Ισλαμικού Κράτους -το οποίο προφανώς χρησιμοποιεί χημικά όπλα όπως το αέριο σάριν.
Τα προβλήματα όμως δεν σταματούν εκεί, αφού στην ίδια περιοχή μάχεται πλέον και η Τουρκία, η οποία βομβαρδίζει οτιδήποτε έχει σχέση με τον Ασάντ, άρα όλες τις περιοχές που ελέγχονται από την κυβέρνηση. Πέρα όμως από τον Ασάντ η Τουρκία κυνηγάει και τους μεγάλους της εχθρούς, τους Κούρδους, οπότε βομβαρδίζει και οτιδήποτε ελέγχεται από την κουρδική αντιπολίτευση. Πέρα όμως και από αυτούς, η Τουρκία είναι υποχρεωμένη να βομβαρδίσει και το ISIS, παρόλο που οικονομικά συναλλάσσεται μαζί του σχεδόν φανερά (είναι γνωστές οι καταγγελίες για εμπόριο πετρελαίου). Όπως μάλιστα επιβεβαιώθηκε πολύ πρόσφατα, και η Τουρκία χρησιμοποιεί χημικά όπλα όπως το αέριο σάριν.
Ας πάρουμε λοιπόν έναν τυχαίο άμαχο πολίτη. Αυτός ο πολίτης μπορεί να σκοτωθεί από την κυβέρνηση, από την αντιπολίτευση που συνεργάζεται με την Αλ Κάιντα, από την αντιπολίτευση που συνεργάζεται με τις ΗΠΑ, από το ISIS, από τους Τούρκους, από όσους άλλους μπορεί να βομβαρδίζουν στην περιοχή του όπως πχ οι Ρώσοι, από κάποια αδέσποτη σφαίρα ή οβίδα, από αέριο σάριν που μπορεί να έχει ρίξει ένα μεγάλο μέρος των εμπλεκόμενων μερών ή ακόμα και από τα ρούχα κάποιου που πριν είχε πεθάνει από αέριο σάριν. Όλα αυτά χωρίς να υπολογίζουμε τραυματισμούς και διάφορες μόνιμες βλάβες που μπορεί να προκληθούν ή ακόμα και την πείνα, λόγω έλλειψης βασικών αγαθών. Όπως καταλαβαίνετε, οποιαδήποτε προσπάθεια αντίστασης είναι γελοία, αφού όλα πλέον εξαρτώνται από τα γεωπολιτικά και τα οικονομικά παιχνίδια στην περιοχή. Ένας κακομοίρης με το όπλο του δεν μπορεί να κάνει τίποτα, αφού πολύ εύκολα μπορεί να σκοτωθεί από μεγάλη απόσταση ο ίδιος, τα παιδιά του και όλοι όσοι έρθουν σε επαφή με το πτώμα του.
Σε περίπτωση που ακόμα απορείτε γιατί η Τουρκία που έχει σκοτώσει εκατοντάδες κόσμο με βομβαρδισμούς ή με σάριν δεν είναι ασφαλής χώρα, ας σκεφτείτε για λίγο την κατάσταση που επικρατεί στην Τουρκία απέναντι στους πρόσφυγες -και δεν εννοώ από τον μέσο πολίτη, αλλά από το κράτος και τους ακραίους που θα ασχοληθούν επιμελώς με όποιον δεν τους αρέσει. Ήδη λοιπόν τις τελευταίες ημέρες κυκλοφόρησαν διάφορα περίεργα βίντεο, μέχρι και με ξυλοδαρμό μικρού παιδιού από Τούρκο στη Σμύρνη. Οι διαθέσεις κάποιων κατοίκων είναι τουλάχιστον εχθρικές και, όσο και αν θέλουν οι υπόλοιποι να τους βοηθήσουν, είναι αρκετοί αυτοί οι λίγοι για να κάνουν τη ζωή των προσφύγων κόλαση.
Ακόμα και έτσι όμως, αυτός ο οποίος πραγματικά δημιουργεί πρόβλημα στους πρόσφυγες είναι το τουρκικό κράτος. Οποιοσδήποτε πρόσφυγας θελήσει να εγκατασταθεί στην Τουρκία θα πρέπει να περιμένει τουλάχιστον έξι χρόνια για να μπορεί να εργαστεί νόμιμα. Ναι, έξι ολόκληρα χρόνια θα πρέπει να βρει παράνομους τρόπους για να ζήσει ο ίδιος και η οικογένειά του, με ό,τι αντίκτυπο έχει αυτή η παράβαση του νόμου στην Τουρκία. Ακόμα όμως και αν παραβλέψουμε όλα όσα έχουμε μέχρι στιγμής αναφέρει, αρκεί να δούμε τι πιστεύουν για την Τουρκία κάποιοι από αυτούς που τη θεωρούν ασφαλή χώρα για τους πρόσφυγες. Θα διαπιστώσουμε λοιπόν ότι οι ίδιοι θεωρούν την Τουρκία ένα τριτοκοσμικό κράτος, χωρίς ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες, χωρίς ελευθεροτυπία και χωρίς ίχνος δημοκρατίας -αλλά ταυτόχρονα θεωρούν ότι οι πρόσφυγες έπρεπε να αισθάνονται ασφαλείς στην Τουρκία και ότι είναι ηλίθιοι που ανεβαίνουν σε βάρκες-φέρετρα ρισκάροντας τη ζωή τους και τη ζωή των παιδιών τους.
Υπάρχουν όμως άτομα που, γνωρίζοντας όλα αυτά, ακόμα πιστεύουν ότι οι πρόσφυγες μπαίνουν στη βάρκα επειδή δεν νοιάζονται για τα παιδιά τους ή επειδή έχουν κάποιο ιδιοφυές σχέδιο κατάκτησης της Ευρώπης και εξισλαμισμού της και δεν θα διστάσουν ακόμα και να πνίξουν την οικογένειά τους για να το καταφέρουν. Νάτοι πάλι αυτοί οι ανόητοι που δεν γνωρίζουν, αλλά νομίζουν ότι γνωρίζουν…
Αρκεί να κάνουμε την ίδια απλή ερώτηση για να φανεί η ανοησία του επιχειρήματος: ΕΣΥ τα παιδιά σου θα τα έβαζες μέσα στην βάρκα; ΕΣΥ θα τα θυσίαζες για να κατακτηθεί η Ευρώπη από κάποιον που παραλίγο να στα σκοτώσει μέσα σε ανυπόφορο πόνο κάνοντας εγκλήματα πολέμου όπως η χρήση σάριν; ΕΣΥ θα θυσίαζες τα παιδιά σου ή τον εαυτό σου για την πιθανότητα να πάρεις κάποια επιδόματα; Ε λοιπόν και οι Σύριοι δεν έχουν μεγάλη διαφορά από εσένα. Πριν την καταστροφή, ήταν μια ξεκάθαρα δυτική χώρα, με δυτική διασκέδαση, δυτικές τέχνες και δυτική εκπαίδευση. Πάρα πολλοί Σύριοι είχαν εκπαιδευτεί με υποτροφίες σε Ρωσικά πανεπιστήμια, οπότε σίγουρα είχαν καλύτερη εκπαίδευση και ανώτερο πολιτισμό από τον μέσο χρυσαυγίτη που γράφει ότι «ΘΑ ΜΑΣ ΒΙΑΣΟΥΝ ΤΙΣ ΓΙΝΕΚΕΣ». Η ερώτηση λοιπόν είναι ξεκάθαρη: ΕΣΥ θα έφευγες από τη χώρα σου; ΕΣΥ θα έμπαινες στην βάρκα;
Μιλώντας με άτομα που έχουν αφιερώσει εκατοντάδες ώρες για να βοηθήσουν τους πρόσφυγες, όλοι κατέληγαν στο ίδιο συμπέρασμα: είναι σαν Έλληνες. Κανονικοί, καθημερινοί άνθρωποι. Ένας φίλος πρόσκοπος βρέθηκε μαζί με άλλους προσκόπους στη Μυτιλήνη και έπαιξαν παιχνίδια μαζί με τα προσφυγόπουλα. Στο τέλος του είπαν το αυτονόητο: «ήταν επιτέλους μία φυσιολογική ημέρα». Τα παιδιά χάρηκαν γιατί έπαιξαν και οι γονείς γιατί για λίγο είδαν χαμόγελο στα πρόσωπά τους, όπως δηλαδή κάνουν οι άνθρωποι και όχι οι κατσαρίδες.
Ένας άλλος φίλος, αρθρογράφος στο apopseis και στο rizopoulospost, ο Δημήτρης Κατσαρός βοηθάει στην Χίο. Όταν του είπα ότι ο Νότης Σφακιανάκης θεωρεί τους πρόσφυγες ριψάσπιδες η απάντησή του ήταν «η συνηθισμένη γυναίκα από το Κομπανί έχει δύο τόνους μεγαλύτερα @ρχίδι@ από τον Νότη και τον κάθε Νότη«. Και έχει δίκιο. Με πόσο θράσος και με πόση ευκολία κρίνουμε τις αποφάσεις ατόμων όταν δεν έχουμε ακούσει τις βόμβες να σκάνε στο δίπλα τετράγωνο και τα ουρλιαχτά από τους γείτονές μας που ακρωτηριάστηκαν. Πόσο θάρρος χρειάστηκε σε άτομα που έζησαν μια ήσυχη ζωή δουλεύοντας στο γραφείο τους και που θεωρούνται εκ προοιμίου παράπλευρες απώλειες για να πάνε στη χώρα εκείνων που τους βομβαρδίζουν μήπως και γλιτώσουν έτσι την οικογένειά τους;
Κι εμείς τι κάνουμε; Υπάρχουμε κάπου διπλωματικά; Η Ντόρα Μπακογιάννη είπε μια μεγάλη μισή αλήθεια: ότι είμαστε στο εξωτερικό ανύπαρκτοι. Αφού σταματήσαμε να ασχολούμαστε με τις ανοησίες του Νότη (και αφού θυμηθήκαμε το δωδεκάθεο, εξωγήινους κλπ) ο Δημήτρης, μου εξήγησε τι συμβαίνει τις τελευταίες ημέρες στη Χίο. Οι Τούρκοι λοιπόν, την ίδια ώρα που υπέγραφαν συμφωνίες με Ελλάδα και ΕΕ, ταυτόχρονα άνοιξαν την κάνουλα και στέλνουν κόσμο μαζικά προς την Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι, αφού δεν έχουν προλάβει να προωθηθούν οι πρόσφυγες σε άλλες περιοχές, έχουν αρχίσει και συσσωρεύονται στα νησιά. «Εδώ κάποια στιγμή φτάσαμε τους 2.500. Η κατάσταση δεν είναι όπως στον Πειραιά ή το Ελληνικό, καταλαβαίνεις όμως τι σημαίνει δυόμισι χιλιάδες άτομα για το νησί και για όσους βοηθάνε εδώ. Παλιά μέσα σε δύο ημέρες τους καταγράφαμε και έφευγαν για Αθήνα. Τώρα αυτοί που έρχονται θα περιμένουν 8 ημέρες μέχρι να φύγουν από εδώ.» Πόσο εύκολα η Τουρκία κάνει ό,τι θέλει στο προσφυγικό; Πόσο εύκολα τα Σκόπια έκλεισαν τα σύνορα και μας κοροϊδεύουν στη μούρη μας;
Η αλήθεια είναι ότι είμαστε εξαφανισμένοι στο εξωτερικό, αλλά αυτή είναι η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή είναι ότι δεν δικαιούνται προηγούμενοι ΥΠΕΞ να μιλάνε -και δεν μιλάω φυσικά μόνο για την Ντόρα στην εποχή της οποίας το προσφυγικό δεν υφίστατο- αφού και πριν τον ΣΥΡΙΖΑ η παρουσία μας στο διπλωματικό πεδίο ήταν πολύ κοντά στο μηδέν. Δεν υπάρχει χαρακτηριστικότερο παράδειγμα από τα Σκόπια. Το βέτο στην είσοδο των Σκοπίων στο ΝΑΤΟ για το οποίο παινευόμασταν ως χώρα ήταν σωστό, σημαντικό, αυτονόητο (πρέπει να εκτιμάμε τέτοιες εποχές τα αυτονόητα), αλλά ήταν μισή δουλειά. Οκτώ χρόνια μετά, τα Σκόπια έχουν κερδίσει και όλη η υφήλιος τα αποκαλεί Μακεδονία. Αν θέλαμε να έχουμε σοβαρή εξωτερική πολιτική έπρεπε να χρησιμοποιούμε το κόλπο που μάθαμε για γενιές ολόκληρες πριν εφευρεθούν τα βέτο: το λόμπινγκ. Φυσικά όταν οι Φαναριώτες επηρέαζαν αποφάσεις ολόκληρης της Τουρκικής αυτοκρατορίας δεν το ονομάζαμε λόμπινγκ, αλλά μιας και μιλάμε για εξωτερική πολιτική ας χρησιμοποιήσουμε τη διεθνή ορολογία.
Αυτή τη στιγμή μεγάλο μέρος των Σκοπιανών κερδίζει τα χρήματά του δουλεύοντας με Έλληνες ή για Έλληνες. Πολλοί από αυτούς μιλάνε Ελληνικά και χρησιμοποιούν με άνεση το ευρώ, παρ’ όλο που δεν είναι το εθνικό τους νόμισμα. Εμείς αυτό πως το εκμεταλλευόμαστε; Δημιουργήσαμε κάποιο μοχλό πίεσης στην οικονομία ή την πολιτική ζωή των Σκοπίων; Πως περιμένουμε μετά να επηρεάζουμε τις αποφάσεις των Σκοπίων, με φωνές και βέτο; Δεν είναι όμως μόνο τα Σκόπια. Έχουμε οργανωμένο λόμπι στην Αλβανία; Στη Βουλγαρία ή στη Ρουμανία; Όλες είναι χώρες με ελληνικές επιχειρήσεις. Μέχρι και ελληνικά κανάλια και ελληνικές τράπεζες υπάρχουν. Πού είναι λοιπόν τα λόμπι μας σε αυτές τώρα που τα χρειαζόμαστε;
Το μόνο παρήγορο από όλη αυτή την ιστορία είναι ότι δημιουργούμε επιτέλους κάποια ήθη που αξίζει να δημιουργηθούν. Την τελευταία φορά που δημιουργήθηκαν ήθη στη χώρα μας ήταν όταν επί Ανδρέα Παπανδρέου μπήκαμε στη λογική της ήσσονος προσπάθειας, του κομματικού συνδικαλισμού και του βολέματος στο δημόσιο. Τώρα επί Αλέξη Τσίπρα -και χωρίς να έχει την παραμικρή συμβολή σε αυτό ο Πρωθυπουργός- δημιουργείται μία νοοτροπία αλληλεγγύης που μπορεί να προϋπήρχε στην Ελλάδα, αλλά είχε ξεχαστεί προ πολλού.
Όλοι αυτοί που ξοδεύουν τον χρόνο τους και δίνουν χρήματα από αυτά που δεν έχουν για να βοηθήσουν τους πρόσφυγες είναι άτομα που θα φτιάξουν την ηθική και την εικόνα που θα συνοδεύει τη χώρα μας για τις επόμενες δεκαετίες και, σε αντίθεση με την ηθική του βολέματος, είναι κάτι πραγματικά αξιέπαινο. Όλοι αυτοί που φιλοξενούν πρόσφυγες στα σπίτια τους ή που προσφέρουν από το υστέρημά τους, κάνοντας αυτό που οι ίδιοι θεωρούν αυτονόητο, με κάνουν να αισθάνομαι υπερήφανος ως Έλληνας μετά από πολύ καιρό.
Μακάρι μετά από τριάντα χρόνια στα σχολικά βιβλία ιστορίας να υπάρχουν σελίδες για το πώς ως χώρα και ως άτομα ο καθένας ξεχωριστά βοηθήσαμε χιλιάδες ανθρώπους την ώρα που μας χρειάστηκαν και ως υποσημείωση ότι κάποιοι προσπάθησαν να τους εκμεταλλευτούν για οικονομικό ή πολιτικό όφελος. Μακάρι να γίνει αυτό και όχι το αντίστροφο.
