γράφει ο Μανώλης Πέπονας.
Παρότι κατά τον 19ο αιώνα αποτέλεσε φορέα αλλαγής και χειραφέτησης, η βάση του σύγχρονου εθνικισμού είναι η μισαλοδοξία. Οι οπαδοί του πιστεύουν πως η ομάδα στην οποία ανήκουν είναι πλασμένη για κάτι σπουδαίο, με αποτέλεσμα να συγκρούονται συνεχώς με μέλη της αντίθετης πλευράς. Οι Έλληνες θέλουν να στείλουν τους Τούρκους πίσω στην Κόκκινη Μηλιά, οι Τούρκοι να στείλουν τους Έλληνες στη θάλασσα, οι Σέρβοι να σφάξουν τους Κροάτες, οι Κροάτες να σφάξουν τους Σέρβους, οι Αλβανοί να φτιάξουν τη Μεγάλη Αλβανία, κοκ. Το αξιοπρόσεκτο σε αυτή την περίπτωση είναι πως πρακτικά όλοι αυτοί οι εθνικιστές μοιάζουν εξαιρετικά μεταξύ τους: επί της ουσίας, αποτελούν φορείς των ίδιων ιδεών, τις οποίες επιθυμούν να εφαρμόσουν με τα ίδια ακριβώς μέσα.
Για ορισμένους, ο Ερντογάν ενσαρκώνει τον χαρακτηριστικό τύπο του εθνικιστή ηγέτη. Πιθανότατα, πρόκειται για κάτι παραπάνω: τη διασταύρωση του ανατολίτικου κακόγουστου δεσποτισμού με μια δυτικοφανή αποικιοκρατική αντίληψη. Η «αυτοκρατορία» του βασίζεται σε εκατομμύρια άπορους ανθρώπους που εργάζονται στα εργοστάσια καπιταλιστικών εταιριών, όντας στα όρια της εξαθλίωσης. Η ανικανότητά του φαίνεται από το γεγονός πως μία διαδήλωση αρκεί για την υποτίμηση της τουρκικής λίρας. Όσο για τον Τουρκικό Στρατό -το καμάρι του επίδοξου σουλτάνου- έχει ήδη φανεί ανεπαρκής σε πολεμικές συγκρούσεις με σαφέστατα υποδεέστερους αντιπάλους. Τί μένει λοιπόν για το γόητρο του Ερντογάν; Κινήσεις εντυπωσιασμού όπως η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί και προσπάθειες να αποκομίσει οφέλη με την απειλή των όπλων.
Όσον αφορά το ζήτημα της Αγίας Σοφίας, την καλύτερη απάντηση έδωσε ο σπουδαίος Τούρκος ιστορικός Τανέρ Ακσάμ: «Οι Βυζαντινοί κλείστηκαν στην Αγία Σοφία, τις τελευταίες μέρες της αυτοκρατορίας και περίμεναν να τους σώσει ο θεός. Το ίδιο κάνει τώρα και ο Ερντογάν, καταφεύγει στην Αγία Σοφία για να σωθεί. Οι φτωχοί άνθρωποι που δεν μπορούν να ταΐσουν τα παιδιά τους τι θα κάνουν; Θα πάνε στον ναό να προσευχηθούν για να λύσουν τα προβλήματά τους που οφείλονται στην κακοδιαχείριση του σουλτάνου;».
Ερχόμαστε τώρα στα καθ’ ημάς. Γιατί είναι σημαντικός ο τουρκικός αναθεωρητισμός; Ιδίως επειδή απειλεί ξεκάθαρα το κράτος στο οποίο ζούμε. Για να μην αναφέρουμε όρους φαντασιακού, ας το πούμε σχηματικά: πατρίδα είναι το χώμα που πατάς. Πάνω του βρίσκονται σπίτια, μέσα στα σπίτια οι δικοί σου άνθρωποι. Απλά και ξάστερα. Όποιος λοιπόν αμφισβητεί την εδαφική σου ακεραιότητα, ρίχνει κλεφτές ματιές στην κλειδαρότρυπα των οικείων σου προσώπων. Δεν είσαι εσύ εθνικιστής όταν αποζητάς την προστασία τους· αυτός είναι επικίνδυνος.
Ο Ερντογάν βέβαια δεν ασκεί κάποια απόλυτα προσωπική πολιτική. Οι κατευθυντήριες γραμμές για τις διεκδικήσεις ενός κράτους τίθενται μέσα στα χρόνια, ανεξάρτητα εν πολλοίς από την εκάστοτε κυβέρνηση. Καθώς όμως οι απειλές εκ μέρους της Τουρκίας εκδηλώνονται τη δεδομένη χρονική στιγμή, τότε είναι απαραίτητη η ανάδειξη των σύγχρονων διαστάσεων του ζητήματος. Η ισλαμιστική στροφή του Ερντογάν και οι απειλές του εναντίον της Ελλάδας με αναχρονιστικούς όρους, αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: το τουρκικό κράτος έχει εισέλθει σε μια συγκρουσιακή τροχιά με κάθε κοσμική δύναμη ή γειτονική χώρα. Ο Ερντογάν σκόπιμα εφευρίσκει ένα παρελθόν οθωμανικών κατακτήσεων για να συσπειρώσει τους οπαδούς του, προβάλλοντας παράλληλα διεκδικήσεις σε μια περιοχή που άλλοτε ανήκε στην Πύλη. Οπωσδήποτε, επρόκειτο για μια γενικότερη προσπάθεια της Τουρκίας να παίξει τον ρόλο της περιφερειακής δύναμης, μα η μεγαλομανία του ηγέτη της σχηματοποιεί περαιτέρω την πολιτική της.
Είναι λοιπόν επικίνδυνο το καθεστώς Ερντογάν; Απόλυτα, αλλά όχι μόνο για τα γύρω κράτη. Αυτή τη στιγμή, χιλιάδες Τούρκοι ακτιβιστές βρίσκονται στις φυλακές, ενώ άλλοι αναγκάστηκαν να καταφύγουν στο εξωτερικό για να σωθούν. Παράλληλα, τα δικαιώματα των γυναικών και της LGBT κοινότητας στραγγαλίζονται καθημερινά, με την κυβέρνηση να προωθεί μια σειρά ανελεύθερων νόμων. Η ανύψωση του ισλαμιστικού εθνικισμού σε κρατική ιδεολογία επηρεάζει εξίσου τις διεθνείς σχέσεις στην περιοχή και τις ισορροπίες εντός της τουρκικής κοινωνίας. Κι αν η Ελλάδα έχει τα μέσα για να αμυνθεί (Ένοπλες Δυνάμεις, προσφυγή στο διεθνές δίκαιο, κτλπ), αυτό δεν ισχύει για τους υπηκόους του επίδοξου σουλτάνου. Η πολιτική του Ερντογάν θίγει τις ανθρώπινες ελευθερίες, οδηγώντας τη χώρα του πίσω στον -δυστυχώς γι’ αυτόν διόλου λαμπρό- Μεσαίωνα.
