Δεν μιλάω φυσικά μόνο για τα δημοψηφίσματα που κάνουν οι διάφοροι δικτάτορες (Χίτλερ, Μουσολίνι, Ασσάντ, Χομεϊνί, Τσαουσέσκου, Πινοσέτ, Παπαδόπουλος κλπ) και που πολλές φορές κατά ένα περίεργο τρόπο έχουν αποτέλεσμα πάντα 99% υπέρ της άποψής τους.
Ούτε βέβαια μιλάω μόνο για τα δημοψηφίσματα στα οποία το αποτέλεσμα μπορεί να ερμηνευτεί από κάποιον άλλο πέρα από τον λαό. Μία τέτοια περίπτωση ήταν και το δικό μας δημοψήφισμα, όπου την εξουσία δεν την είχε ο λαός με την ψήφο του, αλλά αυτός ο οποίος είχε τη δυνατότητα να ερμηνεύσει το δημοψήφισμα, δηλαδή ο Αλέξης Τσίπρας ο οποίος στο συμβούλιο των πολιτικών αρχηγών που ακολούθησε ερμήνευσε το αποτέλεσμα ως εντολή για τρίτο μνημόνιο. (Παρεμπιπτώντως, μη ξεχνάτε την απίστευτη δήλωση της Άγγελας Μέρκελ ότι ερμηνεύει το ελληνικό δημοψήφισμα ως ναι ή όχι στο ευρώ.)
Μιλάω σχεδόν για όλα τα δημοψηφίσματα. Με εξαίρεση την Ελβετία (η οποία έχει στήσει όλο της το πολίτευμα γύρω από τα δημοψηφίσματα), πολύ σπάνια σε μία δημοκρατία υπάρχει χώρος για ένα δημοψήφισμα. Ο λόγος είναι απλός και προκύπτει από το τι ορίζεται ως δημοκρατία: το πολίτευμα όπου όλος ο λαός έχει την εξουσία. Όχι το 52% ή το 60% του λαού, αλλά όλος ο λαός.
Στην περίπτωση της Βρετανίας αυτό γίνεται απόλυτα σαφές: το 48% του λαού που είχε διαφορετική άποψη είναι αναγκασμένο να ζήσει για πάντα όπως διάλεξε το 52%. Το 52% έχει εξουσία, το 48% όχι. Προσέξτε: δεν κρίνω το αν αυτή ήταν μία σωστή ή μία λάθος απόφαση, αλλά το αν ήταν δημοκρατική, όπου ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα η απάντηση είναι ξεκάθαρα όχι. Ακόμα και αν το αποτέλεσμα ήταν 80%-20% και πάλι η απάντηση θα ήταν όχι. Αυτό είναι που πρώτοι οι Άγγλοι (τι ειρωνεία!) πολύ εύστοχα περιέγραψαν ως «τυραννία της πλειοψηφίας».
Αμέσως δημιουργούνται δύο ερωτήματα: Το πρώτο είναι «πότε ένα δημοψήφισμα είναι δημοκρατικό», το οποίο για λίγο ας το αφήσουμε στην άκρη. Το δεύτερο είναι «τι μπορούμε να κάνουμε για τέτοια ερωτήματα που απαντιούνται μόνο με ένα ναι ή ένα όχι» και η απάντηση είναι πιο απλή από ό,τι νομίζουμε: μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις υπόλοιπες δημοκρατικές διαδικασίες.
Δεν θα μπω στην διαδικασία ανάλυσης των δημοκρατικών διαδικασιών γιατί θα ξεφύγουμε (αλλά αν θέλετε μπορείτε να πατήσετε εδώ και να διαβάσετε το «Δεν έχουμε δημοκρατία», όπου μιλάω εκτενέστερα για αυτές), αλλά θα σταθώ στη δημοκρατικότερη διαδικασία που υπάρχει, η οποία ταυτόχρονα είναι η πιο αυτονόητη από όλες: τον διάλογο.
Θα πείτε «μα ο διάλογος είναι δημοκρατική διαδικασία όπως οι εκλογές ή το δημοψήφισμα» και η απάντηση είναι ναι, εννοείται. Δεν μπορεί να γίνει διάλογος με κατάληξη ένα κοινώς αποδεκτό αποτέλεσμα σε μία δικτατορία, μια μοναρχία ή μία ολιγαρχία. Τα μη δημοκρατικά πολιτεύματα πολεμάνε με νύχια και με δόντια τον διάλογο ή προσπαθούν με κάθε δυνατό τρόπο να τον ελέγξουν. (Αλήθεια, θυμάστε να υπήρξε σοβαρός διάλογος πριν το ελληνικό δημοψήφισμα;)
Μέσα από έναν σωστό δημοκρατικό διάλογο, έστω και σε επίπεδο αντιπροσώπων, θα μπορούσαν να εκφραστούν πολλοί περισσότεροι από το 52%. Θα μπορούσαν οι υπέρμαχοι του Brexit να εξηγήσουν τι είναι αυτό που δεν τους αρέσει από την ΕΕ, οι υπέρμαχοι της παραμονής τι είναι αυτό που τους αρέσει και ίσως τελικά να έβρισκαν μία μέση λύση που θα ικανοποιούσε όλες τις πλευρές. Αν αυτό σας ακούγεται ονειρικό είναι επειδή έτσι λειτουργούν οι πραγματικές δημοκρατίες. Το ότι σαν διαδικασία μας ξενίζει είναι κάτι που θα πρέπει πραγματικά να μας προβληματίσει.
Αν υπήρχε αυτός ο διάλογος και αν είχαν τηρηθεί όλες οι υπόλοιπες δημοκρατικές διαδικασίες και δεν υπήρχε αποτέλεσμα, τότε έρχεται η κατάντια του δημοψηφίσματος. Ναι, κατάντια. Τα δημοψηφίσματα δεν είναι μια γιορτή της δημοκρατίας, αλλά μια ομολογία αποτυχίας της. Είναι μία διαδικασία από την οποία συνήθως υπάρχουν μόνο ηττημένοι, με εξαίρεση όσους επένδυσαν στη διχόνοια και την αποτυχία της δημοκρατίας.
Αν όλα αυτά τα διαβάζατε πριν από ενάμισι χρόνο, ίσως με περνάγατε για χαζό. Τώρα όμως που έχουμε πρόσφατο και το δικό μας δημοψήφισμα αλλά και των Βρετανών τα δημοψηφίσματα αρχίζουν να δείχνουν την πραγματική τους φύση, και ίσως τελικά είχε δίκιο η Θάτσερ το 1975, στο τότε δημοψήφισμα για το αν η Βρετανία θα είναι μέλος της τότε ΕΕ ή όχι, που τα χαρακτήριζε εργαλεία δημαγωγών και δικτατόρων.
Για να διαβάσετε δωρεάν το βιβλίο του Δημήτρη Κοντογιάννη «Δεν έχουμε Δημοκρατία: Μια κάπως μποέμ απόδειξη για κάτι που όλοι λίγο-πολύ γνωρίζαμε», πατήστε εδώ!
