γράφει ο Μανώλης Πέπονας.
Ο ιστορικός που θεωρεί τον εαυτό του αντικειμενικό είναι αυτός που δεν έχει γράψει ποτέ ιστορία. Ουσιαστικά είναι αυτός που δεν έχει σχέση με το συγκεκριμένο επάγγελμα, καθώς αν είχε, θα γνώριζε τις δυσκολίες του. Θα ήξερε πως ο Σωκράτης ηττήθηκε από τους σοφιστές, αφού η “αλήθεια” του αποδείχθηκε χίμαιρα. Πως τα ίδια τα γεγονότα είναι φαινομενικά και χάνονται μεταξύ ισοδύναμων ορθοτήτων, που εκπέμπονται από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Πως τις περισσότερες φορές, η ίδια άποψη είναι σωστή και λαθεμένη εξίσου. Αλλά τέτοιοι άνθρωποι είναι συνήθως πολύ απασχολημένοι για να γνωρίζουν τέτοιου είδους ιδέες. Τρέχουν κυνηγώντας αντικειμενικότητες, σαν να ήταν πεταλούδες στον κάμπο.
Τους παραπάνω “ιστορικούς” ας τους αφήσουμε στην άκρη. Εξάλλου θα ήταν σφάλμα να αναζητούμε εχθρούς σε νεκροταφεία. Ευτυχώς, ακόμη και στην Ελλάδα ο ιστορικός κλάδος έχει προχωρήσει αρκετά, ακόμη κι αν ντρεπόμαστε να το πούμε. Τα ενδιαφέροντα έχουν μετατοπιστεί. Ακόμη κι αν χρειάστηκε να περάσουν αρκετές δεκαετίες, προσπάθειες για “ιστορίες από τα κάτω” αρχίζουν να εμφανίζονται δειλά-δειλά. Η μικροϊστορία, δηλαδή το ρεύμα που δίνει έμφαση στις τοπικές ιδιαιτερότητες, σταδιακά αποσυνδέεται από τον τοπικισμό. Οικονομικοί και κοινωνικοί ιστορικοί προτιμούν να ερευνούν τις προφορικές μαρτυρίες των απλών εργατών και όχι της “ελίτ” των εκπροσώπων τους. Αυτά όλα αναγκάζουν έναν νέο ιστορικό να είναι αισιόδοξος για το επάγγελμα που υπηρετεί.
Το πρόβλημα όμως είναι ακριβώς αυτό: ο ιστορικός υπηρετεί ή εργάζεται; Πως όμως να δώσεις μια επαρκή απάντηση, δίχως να διευκρινήσεις για ποια ιστορία μιλάς; Επρόκειτο για τη “νέα ιστορία”, αυτόν τον πολύκροτο και χιλιοειπωμένο όρο. Η ιστορία που κάνει πρωταγωνιστή τον απλό άνθρωπο, η ιστορία την οποία εγώ -και ας μου επιτραπεί το α’ πρόσωπο- θέλω. Αυτή με τις προφορικές μαρτυρίες, το πολύ περπάτημα, τις βρισιές, τις ανοιχτές πόρτες και τις ανοιχτές καρδιές, τα κεράσματα από οινόπνευμα. Αυτή που την ξεκινάς μόνος, όπως συμβαίνει συνήθως και έπειτα φίλοι, που έρχονται για την πλάκα γίνονται η ομάδα σου. Κάποια αναγνώριση -απόδειξη πως κάτι δεν πάει καλά- για λόγο άγνωστο. Η ιστορία που γράφεται με τρόπο συγκεκριμένο: πιάνεις την πένα σου και τη βουτάς στα δάκρυα του γέρου που είναι απέναντί σου. Μετά την ακουμπάς στον ιδρώτα των φίλων που σε ακολούθησαν, σε μονοπάτια που μέχρι τότε θεωρούσες αδιάβατα. Και με αυτά τα συστατικά γεμίζεις τον καμβά σου. Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες γίνονται πολύχρωμες, οι τραυματισμένοι βογκούν, οι μανάδες μοιρολογούν τους νεκρούς γιους τους, οι γυναίκες που οι παραστρατιωτικοί βίασαν δείχνουν τα σημάδια τους. Αυτή είναι η ιστορία. Και πράγματι, αυτό είναι καθήκον για έναν άνθρωπο, όχι επάγγελμα.
Η λέξη καθήκον είναι βαριά, τόσο που είναι καλό να μη χρησιμοποιείται και πολύ. Προκαλεί παρενέργειες, όπως υπερεπαγγελματισμό, εγωισμό και, το χειρότερο, αφοσίωση. Οπότε ας την αφήσουμε στην άκρη του μυαλού μας, χωρίς όμως να την ξεχνάμε. Εξάλλου όσο κι αν το προσπαθήσουμε, τα γέρικα μάτια που μοιράστηκαν ευγενικά τις εμπειρίες τους μαζί μας, θα είναι εκεί για να μας το θυμίσουν.
(Σημείωση για την εικόνα: David: «Ο Όρκος των Ορατίων». Το καθήκον που αποτέλεσε ιστορία. Η ιστορία αποτέλεσε ποτέ καθήκον;)
