Προφανώς η πρώτη είναι μία περίπτωση δημοκρατίας και η δεύτερη ένα απολυταρχικό καθεστώς. Η μόνη διαφορά είναι το πόσα άτομα παίρνουν μέρος στη διαδικασία λήψης αποφάσεων –στη μία περίπτωση 100 και στην άλλη 5- και το πόσα από αυτά τα άτομα χρειάζεται να συμφωνήσουν –είτε 51 στους 100, είτε τρεις στους πέντε.
Αυτή ακριβώς την αντιστοιχία βλέπουμε και στα πολιτεύματα. Όταν μία οικονομία εξαρτάται από φόρους, δηλαδή από τη μεγάλη πλειονότητα των πολιτών να είναι παραγωγικοί, άρα μορφωμένοι και υγιείς, τότε το πολίτευμα θα είναι μία μορφή δημοκρατίας. Αν όμως η οικονομία εξαρτάται αποκλειστικά από την εξαγωγή ενός προϊόντος, π.χ. διαμάντια, τότε δεν υπάρχει ανάγκη για μορφωμένους και υγιείς πολίτες. Υπάρχει απλά η ανάγκη για άτομα που μπορούν να κρατήσουν μία αξίνα και να ζουν μέχρι τα 40-45 τους. Το μόνο που χρειάζεται είναι να υπάρχουν και κάποια παλικάρια με καλάσνικοφ για να επιβάλλουν την τάξη, τα οποία προφανώς αποτελούν ένα πάρα πολύ μικρό κομμάτι του πληθυσμού.
Αυτό που καταλαβαίνουμε λοιπόν είναι ότι υπάρχει μία μάζα «σημαντικών» ανθρώπων που παίρνει μέρος στη διαδικασία λήψης αποφάσεων –στη μία περίπτωση οι ψηφοφόροι και στην άλλη οι καλασνικοφόροι- και ότι για να έχει κάποιος την εξουσία θα πρέπει να ελέγχει ένα ευμεγέθες κομμάτι αυτών των «σημαντικών» ατόμων. Τι πρέπει να κάνει όμως κάποιος για να παραμείνει στην εξουσία; Δύο πράγματα.
Η πρώτη κίνησή του πρέπει να είναι να ελέγξει το χρήμα. Στην περίπτωση της δημοκρατίας θα μπορεί με αυτόν τον τρόπο να ικανοποιεί ομάδες ψηφοφόρων που θα τον βοηθήσουν στην επανεκλογή. Στην περίπτωση της δικτατορίας θα μπορεί να πληρώνει τα παλικάρια με τα καλάσνικοφ αλλά και όποιους διοικούν αυτά τα παλικάρια, αλλιώς θα βρουν κάποιον άλλον να τους πληρώνει και να τους έχει ευτυχισμένους.
Η δεύτερη κίνηση θα είναι να αποκλείσει το ενδεχόμενο να κάνει κάποιος άλλος τις ίδιες κινήσεις για να αρπάξει τη θέση του. Πώς θα γίνει αυτό; Στη δημοκρατία διχάζεις την αντιπολίτευση, ώστε αντί για 51% για να διοικήσεις να χρειάζεσαι 30% ή 25% ή ακόμα λιγότερο. Στην δικτατορία φροντίζεις να εξοντώσεις όσους διοικητές καλασνικοφόρων δεν είναι απολύτως απαραίτητοι. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να μικρύνει ο αριθμός των «σημαντικών» ατόμων, ώστε να εξοντωθούν οι άμεσοι ανταγωνιστές και οι υποστηρικτές τους, να μπορεί αυτός που έχει την εξουσία να μοιράσει περισσότερα χρήματα στους απαραίτητους δικούς του υποστηρικτές ενώ ταυτόχρονα τους δίνει και ένα σημαντικό μήνυμα για το τι γίνεται σε περίπτωση που τους μπει καμια περίεργη ιδέα.
Για να έρθουμε όμως στο διαταύτα: η Τουρκία δεν είναι μια απλή οικονομία που να έχει μόνο φόρους ή μόνο ορυκτό πλούτο. Με έναν περίεργο τρόπο μέχρι πρόσφατα συνδύαζε στοιχεία και από δημοκρατία και δικτατορικά καθεστώτα. Δεν ήταν τυχαίο ότι υπήρχε αύξηση των υπηρεσιών που συνήθως ευδοκιμούν σε δημοκρατίες -π.χ. τουρισμός- και φέρνουν στο κράτος χρήματα από φόρους, ούτε ήταν τυχαίο ότι όλος ο δυτικός κόσμος μίλαγε για διαδικασία εκδημοκράτησης της Τουρκίας. Αυτά όμως ανήκουν πλέον στο παρελθόν, σχεδόν μία δεκαετία πριν. Ακόμα και αν δεν υπήρχε η πολυετής αργή αλλά σταθερή στροφή του Ερντογάν προς πιο απολυταρχικές τακτικές, το αποτυχημένο πραξικόπημα από μόνο του θα αρκούσε για να πάει ο εκδημοκρατισμός περίπατο.
Πρώτα από όλα, η οικονομία της Τουρκίας έκανε μέσα σε ένα βράδυ αναγκαστική στροφή 180 μοιρών. Δεν είναι μόνο ο τουρισμός, από την πτώση του οποίου έγινε ζημιά δισεκατομμυρίων. Οι 3,5 εκατομμύρια πρόσφυγες είχαν ήδη γονατίσει την Τουρκική οικονομία και τη ροή του χρήματος από τις επιχειρήσεις προς το κράτος μέσω των φόρων. Το σοκ που ήρθε στην αγορά μετά το πραξικόπημα μπορούσε μόνο να επιδεινώσει την κατάσταση στις υπηρεσίες. Αυτό που κράτησε την Τουρκική οικονομία ζωντανή ήταν η βιομηχανία, οι εξαγωγές και ο ορυκτός πλούτος, τομείς που δεν χρειάζονται κάποιο δημοκρατικό καθεστώς για να αναδειχτούν –χαρακτηριστικό παράδειγμα οι ανατολικές οικονομίες, όπως αυτή της Κίνας.
Αφού λοιπόν η οικονομία και το πραξικόπημα επέβαλλαν την επιτάχυνση στην αποδημοκρατικοποίηση της Τουρκίας, ο Ερντογάν έπραξε όπως κάθε δικτάτορας που σέβεται τον εαυτό του. Όπως και στο παράδειγμα, για να μπορέσει ο δικτάτορας να παραμείνει στη θέση του πρέπει να μικρύνει τον αριθμό των «σημαντικών» ατόμων. Στην περίπτωση μιας πολύπλοκης οικονομίας εκατομμυρίων ατόμων, αυτοί οι «σημαντικοί» άνθρωποι δεν είναι μόνο στρατιωτικοί, αλλά και εφοριακοί που μαζεύουν τους φόρους, δικαστικοί που επιβάλλουν τη θέληση του δικτάτορα, δημοσιογράφοι, θρησκευτικοί ηγέτες, εκπαιδευτικοί, ακόμα και γραφειοκράτες. Έτσι λοιπόν ξεκίνησε η «κάθαρση» του Ερντογάν σε όλα τα επίπεδα διοίκησης του Τουρκικού κράτους.
Δεν έχει μεγάλη σημασία το αν όσοι απομακρύνονται είναι υποστηρικτές του Γκιουλέν ή αν γενικά υποστηρίζουν κάποια άλλη ιδέα ή έχουν αντίθετη αντίληψη από αυτή του ηγέτη, ή ακόμα και αν είναι υποστηρικτές του. Αυτό που έχει σημασία είναι να τρίξουν μερικά δόντια, να μειωθεί ο ανταγωνισμός και να αυξηθούν τα χρήματα που παρέχονται σε αυτούς που θα παραμείνουν στη θέση τους.
Φυσικά ο Ερντογάν δεν είναι ο πρώτος που κάνει κάποιου είδους «κάθαρση». Ο Χίτλερ είχε την «Νύχτα των μεγάλων μαχαιριών», όπου εξόντωσε ακόμα και συμμάχους του που μπορεί να αποτελούσαν αντιπάλους στο μέλλον. Ο Σαντάμ Χουσεΐν πήγε το πράγμα ένα βήμα παρακάτω, αφού φρόντισε η «κάθαρση» που έγινε στο κόμμα του να καταγραφεί σε κάμερα και να μοιραστεί σε όλη τη χώρα. Στο ανατριχιαστικό αυτό βίντεο ανακοινώνονται ένα προς ένα τα ονόματα των «προδοτών» που υποτίθεται ότι ετοίμαζαν πραξικόπημα και ένας προς ένας απομακρύνονται από την αίθουσα. Ο Φιντέλ Κάστρο είχε σειρά «καθάρσεων» λογοτεχνών, δημοσιογράφων, εκπαιδευτικών, μέχρι και Υπουργών που ο ίδιος είχε διαλέξει και είχαν πολεμήσει δίπλα του.
Τι σημαίνουν όμως όλα αυτά για το μέλλον;
Πρώτα από όλα, η πορεία που διάλεξε ο Ερντογάν προβλέπει μηδενικό ενδιαφέρον για την ανθρώπινη ζωή, είτε αυτή είναι αντιπάλων είτε συμπατριωτών του. Ο πόλεμος για έναν δικτάτορα δεν είναι παρά ένα μέσο για να βελτιστοποιήσει τις πιθανότητές του για μακροχρόνια παραμονή στην εξουσία. Οι απειλές που εκτοξεύονται, λοιπόν, έχουν από πίσω τους μια γερή δόση αλήθειας.
Η οικονομία θα αρχίσει να περιστρέφεται όλο και περισσότερο γύρω από τον ορυκτό πλούτο. Άρα, σε συνδυασμό με το προηγούμενο συμπέρασμα, η κατάσταση στην Κυπριακή ΑΟΖ προβλέπεται να επιδεινωθεί, όπως και όπου αλλού υπάρχει πετρέλαιο (π.χ. Συρία).
Οι απειλές ότι τα 3,5 εκατομμύρια πρόσφυγες θα γίνουν όπλο είναι απόλυτα ρεαλιστικές. Μέχρι στιγμής η Τουρκία βγαίνει κερδισμένη από την συμφωνία με την ΕΕ. Κερδίζει χρήματα για την υποστήριξή τους και ταυτόχρονα αποκτάει ένα ηγετικό προφίλ στις υπόλοιπες ισλαμικές χώρες αφού φιλοξενεί εκατομμύρια κυνηγημένους Μουσουλμάνους. Φυσικά όσοι Σύριοι δραπετεύουν από την Τουρκία έχουν περιγράψει κατατοπιστικότατα τις συνθήκες ζωής τους και μόνο ανθρώπινες δεν είναι. Μόλις όμως ο Ερντογάν κρίνει ότι η χρηματοδότηση από την ΕΕ δεν είναι αρκετό κίνητρο για να τους φυλάει, σίγουρα θα τους χρησιμοποιήσει ως ανθρώπινο βάρος για να πλήξει αυτόν που θα τους υποδεχτεί. Το ίδιο έκανε πριν από σχεδόν 1000 χρόνια ο Τσέγκινς Χαν, αλλά και πολύ πιο πρόσφτα ο Χίτλερ όταν μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα κατέκτησε τη Γαλλία.
Το μέλλον στην διπλανή μας χώρα δεν προβλέπεται ευχάριστο. Όσο περνάει ο καιρός, τόσο ο Ερντογάν θα επιδιώκει το λάθος από την Ελλάδα και την Κύπρο για να βρει αφορμή και να δημιουργήσει επεισόδια, καθαρά για να ενισχύσει την θέση του στο εσωτερικό. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να επενδύσουμε ακόμα περισσότερο στην διπλωματία και την άμυνά μας και να είμαστε προετοιμασμένοι για το χειρότερο δυνατό σενάριο. Βλέποντας, λοιπόν, τη σειρά από διπλωματικά χαστούκια του τελευταίου έτους, μόνο αισιόδοξοι δεν μπορούμε να είμαστε…
