Πρακτικά, κάτι τέτοιο δεν είναι ορατό. Υπάρχει τριβή, υπάρχουν αλληλεπιδράσεις, συνεχής διάλογος. Η ελευθερία του λόγου, ή τουλάχιστον η αίσθηση αυτής, δεν μας επιτρέπει στιγμή από το να μην προσπαθήσουμε να «διαμορφώσουμε άποψη».
Και έτσι, είτε πρέπει είτε όχι, είτε θέλουμε είτε όχι, θα καταλήξουμε πρωταγωνιστές ή ακροατήριο σε μία συζήτηση, ξεχνώντας ίσως συχνά πως η βασική ουσία σε ένα δικαίωμα, όπως ακριβώς δικαίωμα είναι η ελευθερία του λόγου, δεν είναι το να το χρησιμοποιούμε συνεχώς, αλλά ακριβώς να το χρησιμοποιούμε όταν το θέλουμε και το χρειαζόμαστε.
Συμβαίνει συχνά να μιλάμε χωρίς να καταλαβαίνουμε τι μας έχουν πει ή τι λέμε ακόμα και εμείς οι ίδιοι. Και αυτό σε κάθε μορφή έκφρασης και σε κάθε μέσο. Καθημερινά κατακεραυνώνουν την «ατζέντα» του δημοσίου διαλόγου ένα σωρό ζητήματα με λίγους τελικά να μην εκφράζουν άποψη για όλα.
Δεν λέω‧ Λίγο πολύ, ο καθένας υιοθετεί, ανάλογα με την κρίση, τον χρόνο που διαθέτει και την δεκτικότητά του απόψεις πάνω στα ζητήματα. Και φυσικά ο διάλογος είναι ένα από τα καλύτερα μέσα που διαθέτει η δημοκρατία. Και η τριβή φέρνει την εξέλιξη. Και η ουσία του ανθρώπου είναι η κοινωνική και πολιτική του ικανότητα. Το βασικό χαρακτηριστικό που εκλείπει σήμερα είναι η ποιότητα στην ύπαρξη ικανής ποσότητας και η αντιμετώπιση της θανατηφόρας επαναληπτικότητας. Κυρίως αυτή η δεύτερη προάγει το να «κυνηγάμε την ουρά μας» με τον ίδιο τρόπο, σε διαφορετικά ζητήματα.
Αν παρακολουθήσει κανείς μια καθημερινή συζήτηση, θα ξαφνιαστεί όχι από την επιλογή της θεματολογίας – ζήτημα μερικές φορές σχεδόν αμελητέο – αλλά από το κατά πόσον τα τουλάχιστον δύο άτομα που συζητούν καταλήγουν μάλλον να μονολογούν τις περισσότερες φορές, μην προσπαθώντας να κατανοήσουν την διαφορετική άποψη, αλλά απλώς να πείσουν τον άλλον για αυτό που λένε. Και κάτι τέτοιο δεν είναι απαραίτητα κακό σε μία συζήτηση για τον ‘καιρό’, όμως είναι θανατηφόρο για συζητήσεις τα συμπεράσματα των οποίων είναι καταλυτικά. Το αδιέξοδο και μερικές φορές η- αν μου επιτρέπεται η έκφραση – παράκρουση γίνονται ακριβώς ορατά στο παράδειγμα του δημοσίου διαλόγου. Η κάθε μονάδα έχει κάνει έρευνα, σχηματοποιήσει τις ιδέες και προτάσεις τις, έχει την άποψη της, όμως στο σύνολο υπάρχει ακριβώς αυτή η τάση σε μονόλογο μέσα στο πλήθος.
Μιλάμε για τα ίδια ζητήματα, χωρίς να βρισκόμαστε στην ίδια συζήτηση. Γιατί ακριβώς αυτό το δεύτερο χρειάζεται μεγάλο κόπο, δεν είναι κάτι απλό. Το άτομο Α ορίζει την χ λέξη ως έννοια με παράγοντες α,β,γ και το Β άτομο ορίζει την ίδια ακριβώς χ λέξη ως έννοια με παράγοντες δ,ε,ζ. Θα πρέπει, λοιπόν, να ξεκαθαριστεί κάτι τέτοιο από την αρχή (και από εκεί και πέρα είναι σχετικά αδιάφορο το αν θα επακολουθήσει η συζήτηση και πώς) ή αλλιώς θα καταλήγουμε πάντα στην απουσία πρακτικών συμπερασμάτων στο κάθε τι.
Το παράδοξο είναι πως δεν γίνεται αντιληπτή η διαφορετική βάση. Αποτέλεσμα αυτού, τα πληγωμένα αισθήματα, οι τσακωμοί και η αποστασιοποίηση του ατόμου από την κοινωνία. Ιστορικοπολιτικά, ο ελληνικός λαός είχε πάντα αισθήματα φιλικά προς την «ομάδα». Αυτό βλέπουμε σταδιακά να μην είναι πια η εικόνα, ακριβώς εξαιτίας των πληγωμένων αισθημάτων από πυκνό, αμέτρητο αριθμό συζητήσεων. Η εποχή μας και η κατάστασή μας είναι κουραστική, γιατί εμείς την κάνουμε τέτοια. Έχουμε καταλήξει να εμπλεκόμαστε στην συζήτηση μόνο και μόνο για την «ψυχή» της συζήτησης. Συμφωνούμε ή διαφωνούμε. Ύστερα κυλάει ο χρόνος που μπορούμε ή θέλουμε να διαθέσουμε και ο καθένας τραβάει τον δρόμο του. Τα ζητήματα δεν λύνονται. Εμείς δεν προσφέρουμε κάτι και η «ζωή συνεχίζεται».
Ποια είναι η λύση; Προφανώς, δεν παύουμε να συζητάμε. Γιατί κάτι τέτοιο και πάλι σε άκρο οδηγεί. Απλώς όταν μιλάμε δεν αρκεί να ξέρουμε τι διατυπώνουμε ή τι θα διατυπώσουμε εμείς, αλλά να μας είναι ξεκάθαρο ποιο είναι το νόημα των λόγων του συνομιλητή και πώς μπορεί μια συζήτηση μεταξύ εμάς και της άλλης πλευράς να οδηγήσει σε μια πρακτική αντιμετώπιση του κάθε ζητήματος εκ μέρους όλων των συνδιαλεγόμενων. Με τα όποια -μηδαμινά έστω- μέσα μας διατίθενται. Σε κάθε αντίθετη περίπτωση, καλύτερη απόφαση είναι μάλλον όντως να μην συζητάμε. Γιατί κουράζουμε και προ πάντων κουραζόμαστε.
