«Ποιος ασχολείται με αυτά;» «Όλοι οι υπόλοιποι, οπότε αν δεν ασχοληθείς και εσύ θα πάρουν εκείνοι αποφάσεις χωρίς εσένα.» «Ούτως ή άλλως το πιθανότερο είναι ότι στη ΝΔ δεν θα ασχοληθούν ουσιαστικά με τα αποτελέσματα. Αφού ξέρουμε ποιοι απαντάνε, ξέρουμε περίπου ήδη τι θα απαντηθεί, άρα δεν έχει νόημα η συμμετοχή. Άσε που μπορεί να σου κρατάνε μέιλ και άλλα στοιχεία.» «Απαγορεύεται να είναι επώνυμο το ερωτηματολόγιο, αλλά στην περίπτωση που ζητήσουν μέιλ απλά πατάω Χ και δεν συμμετέχω.» «Έχει όμως τόσο νόημα; Οι ερωτήσεις δεν θα είναι λίγο με κομματικά γυαλιά; Δεν θα είναι κατευθυνόμενες; Ακόμα και αν προσπαθήσουν να είναι αντικειμενικές, δεν νομίζω ότι είναι σε θέση να φτιάξουν πραγματικά ακομμάτιστες ερωτήσεις.» «Ήμαρτον, τόση ώρα θα το είχα συμπληρώσει» και κάπως έτσι κατέληξα να απαντάω στο ερωτηματολόγιο του συνεδρίου με θέμα «Για τις επιχειρήσεις και την Επανεκκίνηση της Οικονομίας».
Για όσους δεν το έχετε δει, προφανώς οι ερωτήσεις δεν ήταν του τύπου «Πιστεύετε ότι το προλεταριάτο πρέπει να ξεκινήσει ένοπλο αγώνα ενάντια στα αφεντικά ή να προσπαθήσει ειρηνικά να καταλάβει την εξουσία στους χώρους εργασίας;» Οι ερωτήσεις γενικά ναι μεν ήταν κομματικές και με τα λαθάκια τους, αλλά ήταν φανερό ότι γενικά έγινε μια αρκετά φιλότιμη προσπάθεια να μην είναι κατευθυνόμενες. Και όμως, όσο όμως προχωρούσα, τόσο δεν μου άρεσαν. Κάτι με χάλαγε στην όλη διαδικασία.
Με μια εσωτερική φωνούλα να ουρλιάζει ότι χάνω τον χρόνο μου σε άσκοπα πράγματα, ξαναπήρα όλες τις ερωτήσεις από την αρχή και, αυτή τη φορά, κατάλαβα τι πήγαινε στραβά: είχαμε υπερβολική δημοκρατία.
Δημοκρατία φυσικά όχι με την πραγματική έννοια του όρου, δηλαδή το να ανήκει όλη η εξουσία σε όλους τους πολίτες, αλλά με την στραβή έννοια που έχουμε συνηθίσει τα τελευταία χρόνια, δηλαδή το να μπορεί να λέει ο καθένας την άποψή του και να αποφασίζουν σε όλα οι περισσότεροι. Το έχω εξηγήσει πολλές φορές –και έχω γράψει ολόκληρο βιβλίο για αυτό- το να αποφασίζουν απλά οι περισσότεροι ΔΕΝ είναι δημοκρατία για πολλούς λόγους και ένας από αυτούς είναι οι γνώσεις που έχουν οι πολίτες πάνω σε κάποιο θέμα.
Ας πούμε για παράδειγμα ότι σε μία ομάδα δέκα ατόμων, τα εννιά υποστηρίζουν ότι μία γυναίκα είναι έγκυος ενώ ο ένας υποστηρίζει ότι δεν είναι. Η στρεβλή λογική που έχουμε για την δημοκρατία μας επιβάλλει να δεχτούμε ως σωστή την άποψη των εννέα και όχι του δέκατου. Αν όμως ο ένας που διαφωνεί με τους υπόλοιπους εννέα είναι γυναικολόγος και όλοι οι άλλοι είναι λογιστές, τότε καταλαβαίνουμε ότι μάλλον η κυρία δεν πρέπει να ξαναφάει κουνουπίδι που τη φουσκώνει και ότι το σύστημα με το οποίο παίρνουμε τις αποφάσεις μας κάπου δεν λειτουργεί σωστά.
Δεν είμαστε αρμόδιοι όλοι για να αποφασίζουμε για όλα. Γι’ αυτό υπάρχουν κυβερνήσεις και εξειδικευμένα άτομα που ασχολούνται με εξειδικευμένα θέματα. Ακόμα και μεγάλοι θεωρητικοί της άμεσης δημοκρατίας όπως ο Κορνήλιος Καστοριάδης συμφωνούσαν με αυτή την πραγματικότητα και αναγνώριζαν ότι κάποιες αποφάσεις δεν πρέπει να λαβμάνονται από πολίτες, αλλά από υπουργούς.
Επιστρέφοντας λοιπόν στο ερωτηματολόγιο, γιατί να έχει ο μέσος πολίτης άποψη για το τι πρέπει να γίνει για να υπάρξει ανάπτυξη στην ελληνική ναυτιλία; Γιατί να έχω εγώ άποψη για την ανάπτυξη στην ναυτιλία; Δεν έχω σπουδάσει κάτι σχετικό, δεν απασχολούμαι στον χώρο της ναυτιλίας και, αν δεν κάνω λάθος, δεν νομίζω να έχω ξαναναφέρει τη λέξη «ναυτιλία» σε άρθρο μου μέχρι στιγμής. Παρά το ότι είναι σωστά διατυπωμένη η ερώτηση και υπάρχει πλήθος από διαφορετικές μη κομματικές απαντήσεις, τα αποτελέσματα που θα βγουν θα έχουν την ίδια φερεγγυότητα με το αν απάνταγαν στις ερωτήσεις μεθυσμένοι μπαμπουίνοι. Ακόμα και αν απαντούσε κάποιος που έχει γνώση πάνω στο αντικείμενο, οι χρήσιμες απαντήσεις του θα χάνονταν στο πλήθος των υπολοίπων.
Καταλήγουμε λοιπόν στο πραγματικά επικίνδυνο κομμάτι: θα χρησιμοποιηθούν αυτές οι απαντήσεις; Αν όχι, τότε τζάμπα γίνονται τόσα προσυνέδρια και τζάμπα τα ερωτηματολόγια και κρίμα για τη δουλειά όσων ασχολήθηκαν με αυτά. Αν ναι, τότε θα είναι σαν να αγοράζουμε μωρουδιακά στην κυρία με το κουνουπίδι από το παράδειγμα, μόνο που εδώ (όσο και αν κάποιες απαντήσεις στηρίζονται στη λογική), υπάρχει κίνδυνος οι επιπτώσεις της κακής λειτουργίας σε αυτό που κακώς ονομάζουμε “δημοκρατία” θα είναι πραγματικότατες και θα μας αφορούν όλους.
Το χρησιμότερο που μπορεί να γίνει είναι αυτές οι απαντήσεις να λειτουργήσουν σαν δημοσκόπηση σχετικά με το πώς σκέφτονται οι πολίτες σε κάποια φλέγοντα θέματα ώστε να ξέρουν οι αυριανοί Υπουργοί πώς θα κινηθούν επικοινωνιακά για να τονώσουν την ψυχολογία της κοινωνίας και των επιχειρήσεων και καθαρά ως κάτι το συμβουλευτικό. Πρέπει κάποια στιγμή να αφήσουμε τους ειδικούς να κάνουν τη δουλειά για την οποία εξειδικεύτηκαν, ακόμα και αν εμείς έχουμε διαφορετική άποψη. Άλλωστε, αν τελικά υπάρξει ανάπτυξη στην ναυτιλία λέτε να με νοιάξει το πώς θα έχει προκύψει; Για να είμαστε ειλικρινείς, το πιθανότερο είναι να μη μπορώ καν να καταλάβω το πώς θα έχει έρθει η ανάπτυξη χωρίς να μου το έχει εξηγήσει κάποιος αρμόδιος. Εμένα ως πολίτη, και τον κάθε πολίτη, τα αποτελέσματα της ανάπτυξης στη ναυτιλία με ενδιαφέρουν και χρέος μου είναι να επιλέξω τα πρόσωπα και όχι αναγκαία τις πολιτικές που θα φέρουν αυτή την ανάπτυξη.
Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα. Σε κάποια θέματα όποια απόφαση και να πάρεις θα είναι λάθος και αυτό είναι ένα βάρος που πρέπει να το επωμιστείς ως ηγέτης, χωρίς να πετάς τις ευθύνες σε άλλους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το δημοψήφισμα του Αλέξη Τσίπρα που χρησίμευσε για να βγάλει τον Πρωθυπουργό από την δύσκολη θέση του να πάρει δυσάρεστες αποφάσεις.
Αντίστοιχα –και ομολογουμένως σε πολύ μικρότερη κλίμακα- είναι το άνοιγμα των καταστημάτων τις Κυριακές. Υπάρχουν επιχειρήματα για όλες τις πλευρές και, ειλικρινά, τα βρίσκω όλα πολύ σοβαρά. Όποια απόφαση λοιπόν και να ληφθεί θα αδικήσει κάποια πλευρά η οποία έχει τεκμηριώσει ορθολογικά την θέση της. Δεν γίνεται να βγει στο μέλλον ο Κυριάκος Μητσοτάκης και να πει «θα έχουμε τα καταστήματα ανοιχτά όλες τις Κυριακές επειδή αυτό ζήτησε ο κόσμος της ΝΔ στο ερωτηματολόγιο που συμπλήρωσαν μέσω ίντερνετ για το 4ο προσυνέδριο πριν από κάποια χρόνια». Θα πρέπει να πάρει μια απόφαση –ακόμα και αν αυτή η απόφαση θα είναι να μην αλλάξει τίποτα- και να έχει το θάρρος και το θράσος να την υποστηρίξει χωρίς να αποφεύγει τις ευθύνες που του αναλογούν. Όπως οι περισσότεροι από εμάς, δεν τον ξέρω από κοντά ούτε γνωρίζω τι χαρακτήρας είναι, αλλά ελπίζω να μην είναι Τσίπρας. Από Τσίπρες χορτάσαμε. Τουλάχιστον οι επόμενοι ας πάρουν από μόνοι τους τις αποφάσεις για τις οποίες είναι- ή θα είναι- αρμόδιοι και ας κάνουν και λάθος. Σε αντίθεση με τον Αλέξη Τσίπρα, θα μπορούν στο τέλος της θητείας τους να λένε ότι έκαναν την δουλειά για την οποία τους είχαν επιλέξει και έλαβαν τις αποφάσεις τις οποίες πίστευαν ότι είναι ορθές.
Δεν είναι λογικό να περιμένουμε απαντήσεις από απλούς πολίτες για το πώς θα ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής βιομηχανίας ή το πώς θα αυξηθούν οι εξαγωγές. Ναι, μπορούμε να έχουμε όλοι άποψη για όλα τα θέματα και καλό είναι να επιλέγουμε να μας κυβερνούν οι πολιτικοί που ακουν και σέβονται την άποψή μας. Δεν γίνεται όμως να επιβάλλουμε την άποψή μας στους υπόλοιπους απλά και μόνο επειδή είμαστε περισσότεροι. Καλό είναι, λοιπόν, να θυμόμαστε ότι σε πολλά θέματα, εμείς οι πολλοί είμαστε οι λογιστές, οι λίγοι είναι οι γυναικολόγοι και η γυναίκα έχει απλώς φάει κουνουπίδι…
Για να διαβάσετε δωρεάν το βιβλίο του Δημήτρη Κοντογιάννη «Δεν έχουμε Δημοκρατία: Μια κάπως μποέμ απόδειξη για κάτι που όλοι λίγο-πολύ γνωρίζαμε», πατήστε εδώ!
