γράφουν η Κατερίνα Χαρίση και ο Θάνος Καλαμίδας.
Εκείνη
Δεν έχω στο στενό μου ή ευρύτερο κύκλο άτομα γνωστά με αναπηρία. Όμως για έξι σχεδόν χρόνια το παιδικό καρότσι είχε γίνει προέκταση του εαυτού μου, οπότε κατά ένα πολύ πολύ μικρό μέρος, τουλάχιστον αυτό των μετακινήσεων μέσα στην πόλη, μπορώ να το καταλάβω. Όσες φορές έχω βγει να περπατήσω (κουβαλώντας πάντα τα πιτσιρίκια) με κάποιον που δεν έχει πιτσιρίκια και δε σπρώχνει καρότσι, έχω απαντήσει στην ίδια ερώτηση: «Γιατί πάμε από εδώ κι όχι από δω;» Και το δεύτερο «εδώ», είναι ο πιο σύντομος δρόμος ή ο πιο εύκολος δρόμος. Εύκολος, όχι για μένα όμως.
Γιατί ξέρω ότι στη γωνία το πεζοδρόμιο στενεύει κι υπάρχει και μια νεραντζιά και το καρότσι δε θα περάσει. Θα πρέπει να κατέβω στο δρόμο για να περάσω αυτή τη γωνία, και το καρότσι δε θα κατέβει γιατί υπάρχει κι ένας κάδος σκουπιδιών και αυτοκίνητα παρκαρισμένα με κενό μεταξύ τους που ούτε εγώ δε θα χωρούσα να περάσω. Γιατί θα φτάσω μέχρι εκεί, θα γυρίσω πίσω και θα πρέπει να περάσω απέναντι. Αλλά ούτε απέναντι θα μπορέσω να περάσω από εκείνο το σημείο, γιατί δεν υπάρχει διάβαση κι ακόμα κι αν κάποιος οδηγός σταματήσει για να περάσω, απέναντι πάλι λίγα μέτρα παρακεί υπάρχει μια μηχανή μόνιμα παρκαρισμένη στο πεζοδρόμιο, οπότε και πάλι …δε θα χωρέσω και θα πρέπει να περπατήσω όλο το τετράγωνο και να πάω στο επόμενο ψάχνοντας κενό για να ανέβω, περπατώντας όλη αυτή την ώρα με το καρότσι κι ένα νήπιο από το χέρι, κάτω στο δρόμο, παράλληλα με τους οδηγούς και τους ντελιβεράδες που μπορεί και να σου πάρουν το σκαλπ έτσι όπως τρέχουν.
Κάπως έτσι, ανεβαίνοντας και κατεβαίνοντας και σφηνώνοντας ανάμεσα σε τοίχους και νεραντζιές ή λάστιχα παρκαρισμένων αυτοκινήτων που έχω λάθος υπολογίσει, βρίζω θεούς και δαίμονες και ξαναπερπατώ τις ίδιες διαδρομές ξανά και ξανά, δοκιμάζοντας άλλο δρόμο, άλλο στενό, μαθαίνοντας πού είναι οι κάδοι, ποιος παρκάρει τι πάνω στο πεζοδρόμιο, πού υπάρχουν σκουπίδια έξω από τον κάδο, πού έχει φανάρι, πού έχει διάβαση, χαρτογραφώ την ακτίνα που κυκλοφορώ σε ένα χάρτη στο μυαλό μου που λέγεται «Baby Friendly» και φτιάχνω τη διαδρομή μου για τις καθημερινές μετακινήσεις, από το σπίτι στο φούρνο, στο σχολείο, στο μάρκετ και τα λοιπά. Κατά τον ίδιο τρόπο, έχω βρει πάρκο ή πλατεία για να καθίσουμε και μαγαζί για το μία στο τόσο που μπορεί να βγούμε οικογενειακώς.
Αν και δεν έχω κανέναν γνωστό με αναπηρία, στο θέμα της μετακίνησης μπορώ να φανταστώ τι περνούν αυτοί οι άνθρωποι. Πόσοι από σας ξέρετε τι είναι οι κίτρινες λωρίδες στα πεζοδρόμια; Τα ξέχειλα σκουπίδια στους κάδους και τα μηχανάκια παρκαρισμένα στα πεζοδρόμια, οι λακκούβες ή οι τρύπες είναι λεπτομέρειες ίσως για όλους, αλλά όχι για μένα που σπρώχνω ένα καρότσι μ’ ένα μωρό. Όχι για έναν άνθρωπο με αναπηρία. Η μετακίνηση είναι μόνο ένας από τους λόγους που κρατούν αυτούς τους ανθρώπους στο σπίτι.
Η Ελλάδα αποδεικνύεται ακόμα μια φορά φτωχή. Όχι σε χρήματα τόσο, όσο σε μυαλό. Είμαστε ηλίθιοι. Αρχικά κατηγοριοποιούμε τους ανάπηρους. Από εκεί ξεκινάνε όλα. Όταν φτιάχνεις (αν, όποτε) ξεχωριστά πράγματα γι αυτούς τους ανθρώπους, φτιάχνεις γκέτο. Όχι, δε θα φτιάξεις σχολεία για παιδιά με αναπηρία. Θα φτιάξεις σχολεία, για ΟΛΑ τα παιδιά. Γιατί έχουμε μια χώρα φτιαγμένη για ίσια και …ολόκληρα κορμιά; Καλά, να μην πιάσω την κατάσταση από άκρη σ’ άκρη, γιατί έχουμε μια Ελλάδα που δεν είναι φτιαγμένη ούτε για γέρους, ούτε για μωρά, ούτε για φτωχούς. Αλλά ας μείνουμε στους ανθρώπους με αναπηρία.
Στην Ελλάδα υπολογίζονται περίπου 1 εκατομμύριο άνθρωποι με χ-ψ μορφή αναπηρίας. Βλέπετε κανέναν; Εγώ τους βλέπω τόσο σπάνια, που το 1 εκατομμύριο όταν το διάβασα δεν μπορούσα να το πιστέψω. Πού τους βλέπετε; Στις καφετέριες να πίνουν καφέ; Στα πάρκα; Στη θάλασσα τα καλοκαίρια; Στα μάρκετ να κάνουν τα ψώνια τους; Πού; Ένα εκατομμύριο! Πού είναι αυτοί οι άνθρωποι; Η Ελλάδα είναι απροσπέλαστη. Και το Α και το Ω αρχικά, είναι η π-ρ-ο-σ-β-α-σ-ι-μ-ό-τ-η-τ-α. Πώς να μην τους κατηγοριοποιήσεις μετά; Αν δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν, να μορφωθούν, να εργαστούν, να ζήσουν, φυσικά και είναι πολίτες άλλης κατηγορίας. Φυσικά και γίνονται κατηγορία.
Εξίσου σημαντικό με την προσβασιμότητα, είναι και η παιδεία των υπολοίπων, των αρτιμελών. Οι θέσεις πάρκινγκ, δεν είναι για τον «έλα μωρέ, δυο λεπτά θα κάνω, ένα πράγμα θα πάρω κι έφυγα». Κι όταν ο κάδος είναι γεμάτος σκουπίδια, πας στον επόμενο. Δε θα πετάξεις τα σκουπίδια πάνω στη λωρίδα των τυφλών, ούτε θα επεκτείνεις το μαγαζί σου πατώντας τα τραπεζάκια σου πάνω τους. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει υποδομή, κι όπου υπάρχει νομοθεσία υπάρχουν και οι Ελληναράδες που την παραβιάζουν συστηματικά.
Και γενικά αυτοί οι άνθρωποι, δεν είναι εξωγήινοι! Δεν είναι υπεράνθρωποι, δεν είναι υπεραθλητές ή υπερμυαλά. Και ο κοινωνικός αποκλεισμός που βιώνουν, δεν είναι λόγω της αναπηρίας τους. Ναι, ένας άνθρωπος που δεν περπατάει, μπορεί και σκέφτεται! Who knew! Ο αποκλεισμός τους οφείλεται στα εμπόδια που θέτει η κοινωνία μας. Εμείς, και η χώρα μας.
Δεν είναι κατηγορία, δεν είναι γκέτο, δεν είναι τίποτα διαφορετικό. Είναι άνθρωποι που αξιοποιούν τις δυνάμεις τους στο έπακρο, σε αντίθεση με πολλούς υγιείς κι ευθυτενείς που τα ξύνουν μερόνυχτα, ζώντας με το χαρτζιλίκι του μπαμπά, επειδή περιμένουν τη δουλειά με τα τρία μηδενικά το μήνα μισθό, να έρθει. Είναι άνθρωποι που δεν είναι καλοπερασάκηδες, δεν είναι τεμπέληδες, δε ζουν με αέρα. Δε θέλουν λύπηση, ούτε βλέμματα συγκαταβατικά και δήθεν συμπόνιας. Έχουν κι άλλες δουλειές να κάνουν. Έχουν να ζήσουν τη ζωή τους σε μια χώρα που τους εμποδίζει.
& Εκείνος
Η κολλητή μου στη Φινλανδία – και μάλιστα συμπρωταγωνίστρια σε δυο μου βιβλία – ζει σε αναπηρική καρέκλα με σκλήρυνση κατά πλάκας. Παράλληλα αγαπημένος φίλος έχει κόρη σε εφηβική ηλικία με μύρια κινητικά προβλήματα και μια ζωή σε χειρουργεία. Τώρα εσείς καταλάβατε ότι εγώ ξέρω πως νιώθει κάποιος σε αναπηρική καρέκλα, έτσι δεν είναι;
Λάθος! Δεν έχω την παραμικρή ιδέα για το πώς νιώθει κάποιος υποχρεωμένος να μετακινείται με αναπηρική καρέκλα και απλά διαισθάνομαι τα προβλήματα όταν είμαι μαζί με τους φίλους μου. Η έμφαση στη λέξη διαισθάνομαι γιατί το διαισθάνομαι …καταλαβαίνω ΔΕΝ είναι.
Επιτρέψτε μου να σας μεταφέρω τρεις ιστορίες που ήμουν μάρτυρας. Στην Φινλανδία. Στην χώρα πρότυπο και στην διαβίωση ανθρώπων με κινητικά προβλήματα.
Είμαστε σε παμπ και η φίλη μου αποφασίζει ότι ήρθε η σειρά της να αγοράσει τα ποτά της παρέας. Πηγαίνει με την καρέκλα της προς το μπαρ και στη διαδρομή αφού έχει ζητήσει εκατοντάδες φόρες συγγνώμη από τους πάντες, κάποιος δυσφορεί και της φωνάζει δυνατά και με την σιγουριά ότι θα τον ακούσουν οι πάντες, «γιατί δεν μένεις στο σπίτι σου ρε κοπέλα μου να δεις τηλεόραση από το να έρθεις εδώ και να ενοχλείς εμάς που διασκεδάζουμε.»
Δεν υπάρχει κανένας λόγος να αναφέρω τι έγινε στη συνέχεια κι αν επέμβει ο μπάρμαν ή αν ο «κύριος» συνέχισε να …διασκεδάζει, αυτό όμως που πρέπει να αναφέρω ότι όλο το βραδύ η φίλη μου μίλησε ελάχιστα κι όταν αργότερα την πήγαινα στο σπίτι της έκλαιγε σε όλη τη διαδρομή.
Μια φορά τη εβδομάδα ο φίλος μου πηγαίνει την κόρη του στο κολυμβητήριο και όπως φαντάζεστε ή ξέρετε οι περισσότεροι, η αβαρής σχέση του σώματος με το νερό δίνει μια μορφή ελευθερίας για όσους έχουν κινητικά προβλήματα και όπως είναι φυσικό η κόρη του φίλου μου περιμένει πώς και πώς τις Πέμπτες. Μόνο που μια Πέμπτη που έτυχε να είμαι κι εγώ μαζί τους μιας και μετά θα πηγαίναμε όλοι μαζί σε μια παρουσίαση βιβλίου, ο υπεύθυνος της πισίνας είπε στον φίλο μου: «πρέπει να περιμένετε να τελειώσουν τα παιδιά γιατί δεν είναι σωστό να μπει το παιδί σας με τα …υγειή στην πισινά!» Ο φίλος μου έγινε πιο λευκός από τα πλακάκια της πισίνας και όπως κάθε φορά που συμβαίνει κάτι παρόμοιο πανικοβλήθηκε στη σκέψη του πως θα αντιμετωπίσει αυτό το παιδί της ζωή όταν αυτός δεν θα μπορεί να είναι δίπλα της.
Η φίλη μου όπως φαντάζεστε δεν μπορεί να δουλέψει και έκτος από την αναπηρική σύνταξη που πήρε πριν από μερικά χρόνια παίρνει και μια σειρά από βοηθήματα από το κράτος. Μόνο που για να πάρει αυτά τα βοηθήματα χρειάζεται να ζήσει κατά περιόδους την ανάλογη γραφειοκρατία που σημαίνει την συμπλήρωση και κατάθεση έντυπων με τα ανάλογα δικαιολογητικά. Σε μια από αυτές της τις «περιπέτειες» της έτυχε να της κάνω παρέα. Περνάει ο κύριος Πέτρινεν, ακολουθεί η κυρία Κέκονεν και μετά η κυρία Ούτινεν και φτάνουμε στην …«κοπέλα στην καρέκλα!» Η φίλη μου πάλι δεν μίλαγε για ώρες μετά την …κατάθεση.
Η Φινλανδία μπορεί να καμαρώνει ότι είναι η χώρα που παρέχει τις περισσότερες ευκολίες και βοήθεια σε ανθρώπους με κινητικά προβλήματα από κάθε άλλη χώρα στον κόσμο. Είναι η χώρα που το 2004 έκανε νόμο την διάσταση όλων των κουφωμάτων για μπορούν να κινηθούν άτομα με αναπηρικές καρέκλες. Είναι η χώρα που έχει υποχρεωτική τουαλέτα ανάπηρων ακόμα και στα περίπτερα…. Υπερβάλλω βέβαια αλλά προσπαθώ να δώσω το μέγεθος κάλυψης που δίνει το φινλανδικό κράτος. Και είναι τεράστιο. Τόλμησε να παρκάρεις σε διάβαση αναπήρων ή ακόμα και στη θέση αναπήρων στο παρκινγκ του σουπερμάρκετ κι αν ξαναδείς αυτοκίνητο και δίπλωμα να μου γράψεις.
Αλλά δεν φτάνει αυτό, έτσι δεν είναι; Γιατί ο άνθρωπος είναι αυτός που χώνει τις πιο βαθιές μαχαιριές και βάζει τα πιο ψηλά εμπόδια. Που είπε στην φίλη μου ότι η αναπηρία της του χαλάει τη διασκέδαση και σε ένα δεκαπεντάχρονο ότι η αναπηρία της θα …ενοχλήσει τους συνομηλίκους της στην πισίνα.
Βλέπετε, είτε βρίσκεσαι στην έννομη Φινλανδία είτε στην άνομη Ελλάδα και αδιάφορα εκπαίδευσης και ποινών στο τέλος όλα εξαρτώνται από τον άνθρωπο. Πόσο άνθρωπος είναι ο άλλος. Κι αυτό θέλει πολλή εκπαίδευση και πολλή συλλογική δουλειά. Στην Φινλανδία, ομολογώ, αν και μακριά ακόμα προσπαθούν, στην Ελλάδα …η Κατερίνα τα λέει καλύτερα από μένα.
