γράφουν η Κατερίνα Χαρίση και ο Θάνος Καλαμίδας.
Εκείνη: Γενιές και γενιές Ελλήνων πολιτών έχουν μάθει να μην έχουν απολύτως καμία εμπιστοσύνη στο ελληνικό κράτος.
Κι από εκεί ξεκινούν όλα. Οι πολίτες ξέρουν ότι σε καμία …αναμέτρηση με το κράτος δεν πρόκειται να βγουν κερδισμένοι. Μόνο χαμένοι, όσο δίκιο κι αν έχουν από κάθε άποψη, αλλά το κυριότερο: νομική. Οι Έλληνες πολίτες δεν έχουν απολύτως καμία εμπιστοσύνη στους θεσμούς, τις υπηρεσίες, τη δικαιοσύνη, τους πολιτικούς, τους νόμους. Κι έχουν απόλυτο δίκιο σε αυτό, το ξέρετε και το ξέρω καλά.
“Οι Έλληνες σε όλες τις έρευνες εμφανίζουν τα χαμηλότερα ποσοστά εμπιστοσύνης σε όλους τους θεσμούς”, διαβάζω σε ένα άρθρο, “από τα πολιτικά κόμματα και τα ΜΜΕ, μέχρι την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Κοινοβούλιο”.
Ως -λογικότατο- αποτέλεσμα, οι Έλληνες δεν μπορούν να συνεργαστούν, δεν μπορούν να συνεννοηθούν, δεν μπορούν να συζητήσουν, δεν μπορούν να ακούσουν, δεν μπορούν να σεβαστούν, δεν μπορούν να συνυπάρξουν. Και λειτουργούν ως ηλίθια χάπατα/βολεψάκηδες/αδιάφοροι/ωχαδερφιστές.
(Εντάξει, πολλοί από αυτούς είναι όντως ηλίθια χάπατα. Αλλά σε όλες τις χώρες υπάρχουν αυτοί, ακόμα και στα κράτη-πρότυπα.)
Οι Έλληνες δεν ξέρουν το πώς να λειτουργήσουν διαφορετικά.
Κι ύστερα: Γιατί; Γιατί να μάθουν; Δεν τους έχει σεβαστεί ποτέ κανείς αρκετά για να το κάνουν. Δεν τους σεβάστηκε ποτέ κανείς αρκετά για να τους εκπαιδεύσει, να τους διδάξει, να τους προστατεύσει, να τους δικαιώσει. Γενιές ολόκληρες γαλουχήθηκαν ως καρπαζοεισπράκτορες. Και ως τέτοιοι συμπεριφέρονται, τραμπουκίζοντας, παρανομώντας, αδιαφορώντας, γιατί έτσι θα αμυνθούν, επιβεβαιώνοντας το μοναδικό ρόλο με τον οποίο έχουν εξοικειωθεί, γιατί, γιατί …δεν ξέρουν τι άλλο να κάνουν!
Και τώρα θα πείτε: Ωραία όλα αυτά. Κι ας πούμε ότι ναι, έχεις ένα δίκιο φιλενάδα. Είναι αυτό δικαιολογία; Είναι αυτό αρκετό για να μην αναλάβει ο καθένας την ατομική του ευθύνη μέσα στη συλλογικότητα της κοινωνίας; Είναι αυτό η …διάγνωση που μας κάνει να σηκώνουμε τα χέρια ψηλά και να λέμε “ε, τι να κάνουμε, αυτή είναι η φτιαξιά μας”;
Όχι, όχι και όχι.
Η “φτιαξιά” και το “dna” είναι πολύ βολική εξήγηση. Θα έδινε απαλλαγή από τις πραγματικές ευθύνες. Δεν υπάρχει προβληματικό αίμα και dna και …φτιαξιές. Υπάρχει μόνο προβληματικό περιβάλλον. Υπάρχει ο λάθος παραδειγματισμός. Όση (αμπελο)φιλοσοφία και να ρίξουμε πάνω στο θέμα, δε θα πάψουμε ποτέ να λειτουργούμε μεταξύ μας κατ’ αυτόν τον τρόπο και δε θα πάψουμε ποτέ να μην εμπιστευόμαστε και σεβόμαστε τους θεσμούς, αν πρώτα οι θεσμοί δεν (απο)δείξουν ότι μπορούμε να τους έχουμε εμπιστοσύνη, ότι μπορούμε να βασιστούμε σε αυτούς, ότι πρέπει να τους σεβαστούμε.
Ωραία, αλλά πώς;
Ξέρω κι εγώ; Οι πολίτες ενός κράτους μπορούν και πρέπει να ανταλλάξουν τους …κηδεμόνες τους με άλλους, ξανά και ξανά, όσες φορές χρειαστεί, καταγγέλλοντας το άνομο, παίρνοντας θέση απέναντι στο άδικο, απαιτώντας τη δικαιοσύνη, την αξιοκρατία και τη δημοκρατία σε κάθε πτυχή της ζωής τους, διαμορφώνοντας έτσι το περιβάλλον που θα τους οδηγήσει στον επαναπροσδιορισμό των σχέσεων μεταξύ τους. Δεν είναι εύκολο, μα δεν είναι ακατόρθωτο. Μικρές νίκες βλέπουμε καθημερινά. Μικρές αλλά ταυτόχρονα τεράστιες. Δεν είναι η βόμβα του μια κι έξω που θα θέλαμε, αλλά τι διάολο, ανοίγουν μικρά ρήγματα στο τείχος.
& Εκείνος: Ένας παράγοντας που έκανε την Σουηδική κυβέρνηση να εμπιστευτεί τους κατοίκους της χώρας ότι θα πάρουν τις απαραίτητες προφυλάξεις για τον κοροναϊό χωρίς να χρειαστούν ιδιαίτεροι νόμοι και αυστηρές τιμωρίες, είναι το γεγονός ότι οι Σουηδοί έχουν εμπιστοσύνη στο κράτος τους, – αδιάφορα στο πιο κόμμα κυβερνά – ξέρουν ότι γενικά θέλει το καλό τους και είναι έτοιμοι να ακολουθήσουν οδηγίες χωρίς απειλές και τιμωρίες.
Αλλά ξέρω την απάντηση/εξήγηση που έρχεται, μπορώ ήδη να την δω να σχηματίζεται στο μυαλό μου κι έχει σχέση με τη γνωστή παροιμία: όσα δεν φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια. Τι ξέρουν τώρα οι ψυχροί σκανδιναβικοί απο …ζωή; Στρατιωτάκια κι ότι τους πει το κράτος. Άβουλοι, χωρίς ταμπεραμέντο. Ενώ εμείς οι Έλληνες … εδώ είναι Βαλκάνια, δεν είναι παίξε γέλασε.
Χάπατα οι Σουηδοί. Χάπατα και οι Φινλανδοί και καραχάπατα οι Νορβηγοί, οι Δανοί και οι Ολλανδοί. Και ξέρετε ποια είναι η μεγαλύτερη απόδειξη; Ότι πληρώνουν την εφορία τους. Ανατριχιαστικό αλλά αυτό ήταν, είναι και θα είναι πάντα το ισχυρότερο επιχείρημα. Και κανένας μα κανένας δεν έχει σκεφτεί το πιο απλό, πώς κι έχουν όλοι οι Σκανδιναβοί – κι όλοι αυτοί οι χάπατοι βόρειοι – τα καλύτερα εκπαιδευτικά και υγειονομικά συστήματα στον κόσμο; Γιατί στο βορρά το κράτος πρόνοιας θεωρείται υποχρέωση του κράτους, δικαίωμα του πολίτη κι όχι πολυτέλεια;
Και όπως συνήθως δεν θα σας πω τίποτα απο όσα απολαμβάνει απο το κράτος ο Σουηδός, ο Φιλανδός ή ο Δανός πολίτης γιατί …δεν θα με πιστέψετε, όπως συνήθως. Και ξέρετε γιατί δεν θα με πιστέψετε; Γιατί αυτό που εδώ είναι υποχρέωση του κράτους προς τον πολίτη του στην Ελλάδα είναι …ουτοπία.
Πάμε όμως λίγο απο την αρχή. Νομίζετε ότι ο Σουηδός, ο Φιλανδός ή ο Δανός και ο Νορβηγός δεν παραπονιούνται για την φορολογία τους; Για όνομα του όποιου θεού πιστεύετε, νομίζετε ότι κανένας Σκανδιναβός δεν ξέρει ότι πληρώνει μια απο τις υψηλότερες φορολογίες στον κόσμο; Νομίζετε ότι κάνουν συνέταιρο στη ζωή τους και στο πορτοφόλι τους την εφορία και λένε κι ευχαριστώ ή έχετε την ψευδαίσθηση ότι είναι τόσο χαπάτα που κανένας τους δεν σκέφτηκε ποτέ πως να ‘κλέψει’, έστω να κρύψει, απο την εφορία; Σας βεβαιώνω ότι είναι η καθημερινή σκέψη κάθε επιχειρηματία και λογιστή απο τη Σουηδία μέχρι την Δανία. Πόσοι τα καταφέρνουν; Ελάχιστοι κι οι περισσότεροι σταδιακά θα “πιαστούν”. Και αυτό το ξέρουν οι πάντες. Ο λόγος γιατί το κράτος σε αυτές τις χώρες ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ! Και λειτουργεί αμφίδρομα. Εξ ου και τα καλύτερα εκπαιδευτικά και υγειονομικά συστήματα στον κόσμο. Και αυτό επίσης το ξέρουν οι πάντες.
Ξέρουν ότι μεγάλο μέρος των εισφορών τους επιστρέφει στους πολίτες αλλιώς – επαναλαμβάνω – ΔΕΝ θα είχαν τα καλύτερα εκπαιδευτικά και υγειονομικά συστήματα στον κόσμο. Βλέπετε στην πράξη τα περισσότερα Σκανδιναβικά κράτη έχουν πάρει το μήνυμα ότι η εμπιστοσύνη όπως και ο σεβασμός ούτε κληροδοτείται ούτε επιβάλλεται αλλά τα κερδίζεις και μάλιστα τα κερδίζεις δίνοντας και το παράδειγμα. Φροντίζοντας με τα χρήματα της εφορίας να χτίσεις τα καλύτερα εκπαιδευτικά και υγειονομικά συστήματα στον κόσμο και να κάνεις τους πολίτες σου να νιώθουν πάντα ασφαλείς και εξασφαλισμένοι και για τον εαυτό τους και για τα παιδιά τους.
Στην Ελλάδα αντίστοιχα πληρώνουν εφορία μόνο όσοι μπορεί η εφορία να πιάσει, κυρίως δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι, συνταξιούχοι και μικροεπιχειρηματίες. Τα λεφτά τους επιδοτούν στην παιδεία ιδιωτικά εκπαιδευτήρια, στην υγεία ιδιωτικά θεραπευτήρια και φαρμακοβιομηχανίες, στις επιχειρήσεις τα “δικά μας παιδιά”, στα ΜΜΕ την γυναίκα βουλευτή του κυβερνώντος κόμματος ανάμεσα στα άλλα “δικά μας παιδιά” και ο κατάλογος πάτο δεν έχει. Όσο για το κράτος πρόνοιας χιλιάδες άνεργοι, άποροι και άστεγοι …συνιστούν ότι ΔΕΝ υπάρχει. Ποιο σεβασμό και ποια εμπιστοσύνη στο κράτος λοιπόν;
Και τίποτα απο αυτό δεν είναι καινούργιο. Εδώ και δεκαετίες – ίσως και απαρχής του Ελληνικού κράτους- αυτό που στο Βορρά θεωρείται τιμωρήσιμη διαφθορά στην Ελλάδα θεωρείται προβλέψιμο και κανονικότητα ενώ σήμερα με την κυβέρνηση ΚυριαΚούλη Μητσοτάκη ονομάζεται επιτελικό κράτος των αξιοτέρων της Νέας Δημοκρατίας.
Όλοι αυτοί λοιπόν με το παράδειγμα τους δεκαετίες τώρα εκπαίδευσαν τον Έλληνα όχι μόνο να μην σέβεται το κράτος αλλά σταδιακά κάνοντας την συνήθεια φύση έκαναν τον Έλληνα να μην ξέρει πως είναι να λειτουργεί διαφορετικά και πέραν της καθημερινής διαφθοράς και παραβατικότητας.
* Στη φωτογραφία λεπτομέρεια από πίνακα (σειρά ‘πλατείες’) του Giorgio de Chirico
