γράφουν η Κατερίνα Χαρίση και ο Θάνος Καλαμίδας.

 

Εκείνη

 

Στην Αμερική οι επαγγελματίες του τομέα της υγείας χρησιμοποιούν ένα σύστημα ταξινόμησης για το επίπεδο λειτουργικότητας του κάθε ατόμου, που αποτελείται από τις Βασικές και Σύμπλοκες Δραστηριότητες της Καθημερινής Ζωής.

 

Για να θεωρείται ένας ηλικιωμένος ικανός για βασική σωματική ανεξαρτησία, πρέπει να μπορεί μόνος του να σηκώνεται από το κρεβάτι ή μια καρέκλα, να πηγαίνει στην τουαλέτα, να τρώει, να ντύνεται, να πλένεται, να χτενίζεται και να περπατά – οι 8 Βασικές Δραστηριότητες της Καθημερινής Ζωής.

 

Για να θεωρείται ικανός να ζει μόνος του με ασφάλεια, πρέπει να είναι σε θέση να κάνει τα ψώνια του, να ετοιμάζει το φαγητό του, να καθαρίζει το σπίτι του, να πλένει τα άπλυτά του, να παίρνει τα φάρμακά του, να διαχειρίζεται τα οικονομικά του, να χρησιμοποιεί το τηλέφωνο και να μετακινείται μόνος – οι 8 Σύμπλοκες Δραστηριότητες της Καθημερινής Ζωής.

 

Ένας ηλικιωμένος που δεν τα καταφέρνει σε όλα τα παραπάνω, αποτελεί θέμα προς συζήτηση και προκαλεί μια μίνι (ή και μεγαλύτερη) οικογενειακή κρίση: Τι θα τον κάνουμε; 9 στις 10 η τελική απόφαση είναι το γηροκομείο.

 

Κάποτε ήταν αυτονόητο πως ο ηλικιωμένος παραμένει στο σπίτι του μέχρι και την τελευταία ημέρα της ζωής του κι αυτό δεν αποτελούσε θέμα προς συζήτηση, ούτε προκαλούσε οικογενειακές κρίσεις. Όλα τα μέλη της οικογένειας φρόντιζαν ο ηλικιωμένος να ζήσει τη ζωή που επιθυμούσε μέχρι τέλους, στο σπίτι του. Ένα παιδί με την οικογένειά του ζούσε μαζί του (συνήθως το μικρότερο που δεν έφευγε ποτέ από το πατρικό του και κληρονομούσε εν τέλει όλη ή μεγάλο μέρος της όποιας περιουσίας), και χάρη σε αυτό- ίσως και σε ένα μικρό τιμ από εγγόνια κι ανίψια ο ηλικιωμένος δε στερούνταν ποτέ τη βοήθεια που χρειαζόταν.

 

Στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, είναι ελάχιστοι οι ηλικιωμένοι που έχουν την ευκαιρία να …απολαύσουν έναν τέτοιο τρόπο ζωής. Τα γηρατειά είναι πλέον προσωπική υπόθεση κι όχι κοινή, πολυγενεακή ευθύνη. Αυτό έχει μια εξήγηση λίγο απλοϊκότερη από όσο φανταζόμαστε (σύγχρονος τρόπος ζωής, λίγος χρόνος, πυρηνική οικογένεια κλπ): Τα ίδια τα γηρατειά έχουν αλλάξει. Κάποτε το να γεράσει κανείς ήταν σχετικά σπάνιο και αυτό του έδινε ένα κάποιο κύρος. Το 1900 το προσδόκιμο ζωής δεν ξεπερνούσε τα 50. Μέχρι το 1930 έγινε 60. Και μην ξεχνάμε ότι τότε οι οικογένειες έκαναν πολλά παιδιά. Το τελευταίο (που θα γηροκομούσε παραδοσιακά τους γονείς) γεννιόταν όταν οι γονείς ήταν ήδη αρκετά μεγάλοι. Ο ηλικιωμένος διατηρούσε την εξουσία του ως κεφαλή της οικογένειας μέχρι το θάνατό του. Οι γέροντες ενέπνεαν σεβασμό και υπακοή, ήταν οι θεματοφύλακες των παραδόσεων και της ιστορίας.

 

Όμως σήμερα το γήρας δεν έχει πια την ίδια αξία γιατί …γιατί είναι κάτι το συνηθισμένο από τη μια, κι από την άλλη γιατί υπάρχει η Google. Κάποτε μπορεί ένας γέροντας να μας εξηγούσε τα τι του κόσμου. Τώρα γκουγκλάρουμε, κι αν δεν το ‘χουμε ρωτάμε έναν έφηβο.

 

Σήμερα λοιπόν οι άνθρωποι ζούνε …πολύ. (Ποια 50 και ποια 60; Έχουμε ξεφύγει κατά πολύ από αυτούς τους αριθμούς.) Κι αυτό έχει επιφέρει αλλαγές στις σχέσεις μεταξύ γέρων και νέων. Κάποτε που οι άνθρωποι δε ζούσαν τόσο πολύ, το παιδί που θυσίαζε τα πάντα προκειμένου να φροντίσει τους γονείς του αποκτούσε σχετικά σύντομα και σε ηλικία που είχε νόημα για κείνο την περιουσία που θα του επέτρεπε να αποκτήσει την οικονομική του και κοινωνική του ανεξαρτησία. Όμως με τους γονείς να ζούνε πολύ περισσότερο, (και να γεννάνε πολύ λιγότερα παιδιά και σε μικρότερη ηλικία) άρχισαν να δημιουργούνται εντάσεις. Το να μένει κάποιος πίσω για να αναλάβει τους γονείς του είναι πια λιγότερο πηγή ασφάλειας και περισσότερο αγώνας εξουσίας στα οικονομικά και πολλά άλλα ζωτικά θέματα τρόπου ζωής. Κι ύστερα: Τι να την κάνεις την περιουσία των γονιών σου στα 50φεύγα σου κι όταν τα δικά σου παιδιά έχουν ήδη κάνει τη ζωή τους λεμετώρα;

 

Η παγκοσμιοποίηση έχει αλλάξει δραστικά τις ευκαιρίες των νέων. Είναι πάρα πολλά τα επαγγέλματα που πατάνε στο πόσο διατεθειμένα είναι τα νέα παιδιά να φύγουν μακριά από το σπίτι τους και να κυνηγήσουν τη δουλειά που επιθυμούν, σε άλλες πόλεις ή άλλες χώρες.  Όσο κι αν δυσσαρεστεί κάποιους γονείς μια τέτοια απόφαση για το παιδί τους, είναι η μεγαλύτερή του ευκαιρία να ζήσει τη ζωή του έτσι όπως ακριβώς την επιθυμεί, ζώντας οπουδήποτε στον κόσμο, δουλεύοντας οπουδήποτε, γνωρίζοντας τον οποιονδήποτε, δημιουργώντας οικογένεια με κάποιον που μπορεί να είναι από οπουδήποτε και πάει λέγοντας. Αν το παιδί μείνει στο σπίτι (ή πάνω ή κάτω ή δίπλα από τους γονείς του για να τους φροντίσει στα γεράματα) αυτή τη ζωή δε θα τη γνωρίσει ποτέ, ψέματα;

 

Στην πραγματικότητα, νομίζουμε ότι θέλουμε “παραδοσιακά γηρατειά” – κι ίσως κάποιες μνήμες μας με γιαγιά και παππού μέσα στο σπίτι στα μικράτα μας να ενισχύουν αυτή την άποψη, όμως τελικά ο λόγος που δε ζούμε πια έτσι …είναι γιατί δεν το θέλουμε. Είναι σίγουρο πως μόλις οι άνθρωποι βρουν την κατάλληλη ευκαιρία σηκώνονται και φεύγουν από τη ζωή που έχουν μάθει και ψάχνουν να δημιουργήσουν τη δική τους.

 

Και στα 50 και στα 60 που οι γονείς μένουν μόνοι …απλά συνεχίζουν τη ζωή τους. Κι όπου το επιτρέπει η τσέπη ισχύει με ευλάβεια το “μακριά κι αγαπημένοι” (αν και σήμερα στη χώρα μας αυτό είναι πολύ ρευστό). Στην εποχή μας οι ηλικιωμένοι γονείς -υποτίθεται πως μπορούν να- διαχειρίζονται την περιουσία τους όπως θέλουν κι αυτό τους επιτρέπει να μη ξεπατώνονται στη δουλειά μέχρι να πεθάνουν και να απολαύσουν τη συνταξιοδοτημένη τους ζωή (εκτός αν οι ανάγκες των παιδιών λόγω της κρίσης φάνε όλα τα “έτοιμα” κι εκεί αλλάζουν αρκετά δεδομένα και δημιουργούνται άλλα, πολύ βασικά προβλήματα.)

 

Ο εκσυγχρονισμός τελικά δεν υποβίβασε τα γηρατειά, αλλά την οικογένεια. Πρόσφερε έναν τρόπο ζωής με πολύ περισσότερη ελευθερία και για τους νέους και για τους γέρους, μαζί με την ελευθερία της ανεξαρτητοποίησης των μεν από τους δε. Η εξιδανίκευση των γερόντων έχει χαθεί επειδή αντικαταστάθηκε από την εξιδανίκευση του ανεξάρτητου εαυτού.

 

Καλά ως εδώ.

 

Το πρόβλημα ξεκινάει από το ότι ο υπερβολικός σεβασμός της ατομικής ανεξαρτησίας δε μας αφήνει να δούμε μια πραγματικότητα: Αργά ή γρήγορα, η ατομική ανεξαρτησία είναι αδύνατη.

 

Κάποια στιγμή γερνάμε …τόσο, που δεν μπορούμε πια να διατηρήσουμε την ανεξαρτησία μας.

 

Κάποια στιγμή δεν περνάμε είτε το ένα είτε το άλλο τεστ των 8. 

 

Κι εκεί ακριβώς είναι που καλείται η κάθε κοινωνία και το κάθε κοινωνικό κράτος που θέλει να σέβεται τον εαυτό του να μεριμνήσει για το τι μέλλει γενέσθαι. 

 

Η ηλικία δεν είναι απλώς ένας αριθμός. Είναι η φυσική εξέλιξη της ζωής.

Όμως τα γηρατειά αποτελούν ταμπού και σκουπιδάκι που το κρύβουμε επιμελώς κάτω από ένα χαλί γεμάτο τσιτάτα και πιασάρικα σλόγκαν, βομβαρδιζόμενοι κάθε τόσο από υπερήλικες που κάνουν εξτρίμ σπορ και τρέχουν μαραθωνίους, χωρίς να σκεφτούμε ούτε μια στιγμή ότι ναι, ίσως αυτό μπορεί να υπάρξει, αλλά είναι μια εξαίρεση σε έναν κανόνα απαράβατο: Ο άνθρωπος γερνά και φθείρεται, και κάποια στιγμή …ΔΕΝ μπορεί να έχει την ανεξαρτησία του, είναι νόμος της φύσης, τελεία!

Κι αντί να τραβάμε το σκοινί και τα όρια των προσδοκιών και των αντοχών μας στο έπακρο με ψέματα, δε θα ήταν ευκολότερο να διδαχθούμε τη φθορά και να φροντίσουμε όσο είμαστε νέοι ακόμα να θωρακιστούμε όσο το δυνατόν καλύτερα απέναντί της; (Η γηριατρική είναι μια σπουδαία επιστήμη, απολύτως απαραίτητη σε έναν κόσμο που ζει όλο και περισσότερο. Στον πάτο δυστυχώς.)

Τα γηρατειά δεν είναι ιατρικά περιστατικά. Τα γηρατειά είναι μια ακόμα φάση της ζωής μας που δεν θα αποφύγουμε, όμως μπορούμε να τα ζήσουμε αξιοπρεπώς και όσο το δυνατόν ευκολότερα και πιο άνετα γίνεται, με σωστή ενημέρωση, πραγματικές/ρεαλιστικές προσδοκίες, φροντίδα πάνω απ’ όλα από μας τους ίδιους, σωστή κατεύθυνση και φυσικά  οργάνωση, εκπαίδευση και υποδομές από την πλευρά του κοινωνικού κράτους.

Διαφορετικά καταλήγουμε στη γνωστή ερώτηση «τι θα τον κάνουμε;» και …κάτι θα πρέπει να γίνει! Για να μη γίνει ο ηλικιωμένος βάρος του ίδιου του εαυτού του πάνω απ΄ όλα και -πιο κυνικά- των οικείων του ύστερα.

Και τι θα γίνει όταν η όποια περιουσία και οικονομίες φαγώνονται από τα παιδιά που δεν είναι παιδιά πια, αλλά έχουν παιδιά δικά τους και δεν τα βγάζουν πέρα, κι όταν οι συντάξεις κόβονται με το χασαπομάχαιρο; Κι αυτές τις κουτσουρεμένες…όσοι καταφέρουν να τις πάρουν;

Τι θα γίνει;

Πού θα βασιστούν όλοι αυτοί οι γέροι που έφτυσαν αίμα για να εξασφαλίσουν τα γηρατειά τους μόλις χάσουν αναπόφευκτα την ανεξαρτησία τους;

Στα παιδιά τους που με το ζόρι αγοράζουν παπούτσια στα δικά τους παιδιά και χρωστάνε δυο μήνες τα αγγλικά τους κι άλλους τρεις το νοίκι; Ή στα ετοιμόρροπα γηροκομεία με τις τόσες ελλείψεις και το ανεκπαίδευτο προσωπικό; Ή μήπως στις… “ζητείται γυναίκα χωρίς υποχρεώσεις για φύλαξη ηλικιωμένου;” (κατά προτίμηση αλλοδαπή, για να κοστίζει και λιγότερο).

 

Ε, πού;

 

Η σύγχρονη κοινωνία με ελάχιστα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας και συνεχόμενα αυξανόμενο προσδόκιμο ζωής που δεν είναι σε θέση να φροντίσει τα παιδιά και τους γέρους της είναι καταδικασμένη να αποτύχει!

 

& Εκείνος

 

Αυτή η συζήτηση τώρα είναι λίγο θεωρητική και πολύ φοβάμαι σε απόσταση από την δραματικότητα που ζουν άνθρωποι της τρίτης ηλικίας σε όλο τον κόσμο. Για παράδειγμα στις ΗΠΑ υπάρχουν όλα αυτά τα «θαυμάσια» που αναφέρει η Κατερίνα, μόνο που ισχύουν γι αυτούς που έχουν πληρώσει για 35-40 χρόνια ασφάλιση ιδιωτική και ικανή να τους βγάλει …σε σύνταξη. Δηλαδή μιλάμε για ένα ποσοστό μικρότερο του 55% του πληθυσμού. Αυτό σε μετρήσεις τωρινές για τους σημερινούς συνταξιούχους γιατί όσο αφορά αυτούς που θα φτάσουν τα 65 και θα έχουν δικαίωμα σύνταξης στις ΗΠΑ την επομένη δεκαετία,  το ποσοστό είναι μικρότερο από το 35%. Σοκαριστικό ποσοστό, ε;

 

Στην Ευρώπη τα πράγματα είναι λίγο καλύτερα και ειδικά στη βόρεια Ευρώπη και την Σκανδιναβία που θεωρητικά όλοι παίρνουν σύνταξη στο 65ο έτος τους. Εδώ όμως υπάρχει άλλο πρόβλημα. Οικονομικό. Οι συντάξεις «βγαίνουν» από τον συνδυασμό εισφορών των εργαζομένων και φόρων. Τι γίνεται όμως όταν ο αριθμός του εργατικού δυναμικού που εισφέρει αντί να είναι υπερδεκαπλάσιος των συνταξιούχων ώστε να αποδίδει αυτά που πρέπει για να πάρει ο συνταξιούχος μια αξιοπρεπή τουλάχιστον σύνταξη, γίνεται με λίγη βοήθεια της αύξησης των ορίων ζωής και την υπογεννητικότητα αν όχι υποδεκαπλάσιος αλλά ακόμα και σχεδόν ίσος; Τότε δεν υπάρχουν έσοδα από εισφορές ικανά να καλύψουν τις συντάξεις και το κράτος αναγκάζεται να βάλλει βαθιά το χέρι στη τσέπη των φορολογούμενων αν θέλει να δώσει συντάξεις.

 

Σε αυτό το πρόβλημα χώρες όπως η Γερμανία, η Σουηδία ή η Δανία βρήκαν λύση. Εισήγαγαν εργατικό δυναμικό και φορολογουμένους. Ξέρετε ποιους. Αυτούς που χώρες σαν την Ελλάδα κυνηγάνε και διώχνουν. Τους μετανάστες. Τα 12 εκατομμύρια μεταναστών που εισήγαγε η Γερμανία την τελευταία δεκαετία έδωσαν τουλάχιστον 25 χρόνια ζωής στο συνταξιοδοτικό της πρόγραμμα. Οι Αλβανοί μετανάστες δώσανε αίμα ζωής στην ελληνική οικονομία την δεκαετία του ’90 κι ας σφυράμε κλέφτικα στην Ελλάδα.

 

Αλλά όλα αυτά είναι μια τεράστια συζήτηση και πολύ διαφορική από χώρα σε χώρα γιατί οι ανάγκες είναι διαφορετικές, η αντιμετώπιση από το κράτος προνοίας είναι διαφορετικό και οι κοινωνικές δομές και αποδοχές είναι διαφορετικές.

 

Εγώ; Εγώ νιώθω πολύ τυχερός που ζω στη Σκανδιναβία!