γράφουν η Κατερίνα Χαρίση και ο Θάνος Καλαμίδας.
Εκείνη
Είμαι σίγουρη πως οι περισσότεροι διαβάσατε έστω κάτι από τα τελευταία άρθρα που κυκλοφορούν με τίτλο “Λειτουργικά αναλφάβητοι οι μισοί Έλληνες”. Και παρεξηγηθήκατε. Λειτουργικά αναλφάβητος, στα πολύ γρήγορα και χονδρικά, είναι αυτός που δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τις γνώσεις του στη ζωή του. Γνώσεις που δεν έχουν κατανοηθεί, δεν έχουν ουσιαστικά αποκτηθεί, δεξιότητες που δεν έχουν καλλιεργηθεί και δεν έχουν εξελιχθεί. Τα παιδιά δεκαετίες τώρα παπαγαλίζουν λέξεις και όταν βγουν από το σχολείο δεν είναι σε θέση να αξιοποιήσουν τίποτα από όσα έχουν (υποτίθεται) μάθει. Τουλάχιστον αυτό ισχύει για τους μισούς Έλληνες, λένε οι έρευνες.
Πριν μερικά χρόνια είχαμε το φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα ως πρότυπο και θέμα προς καθημερινή σύγκριση και συζήτηση. Ύστερα ήταν το σουηδικό. Φέτος βλέπω πως είναι το γιαπωνέζικο. Του χρόνου ή σε λίγα χρόνια, πιθανώς να είναι κάποιο άλλο. Αλλά για το δικό μας, θα έχει αλλάξει κάτι; Ή πάντα θα συζητάμε το πόσο ωραία είναι τα εκπαιδευτικά συστήματα των άλλων;
Συγγνώμη, αλλά οι ίδιοι που διαμαρτύρονται για το απαρχαιωμένο εκπαιδευτικό μας σύστημα και υμνούν τους Σουηδούς που δεν αφήνουν τους γονείς να ξοδέψουν ούτε ένα ευρώ για τα σχολικά των παιδιών τους, είναι οι ίδιοι που αν τους πεις να καταργηθεί η προσευχή ως παντελώς άσχετη διαδικασία από το σχολείο, θα πέσουν να σου βγάλουν τα μάτια.
Και συγγνώμη, αλλά οι ίδιοι που μιλούν σήμερα για τους Ιάπωνες και υμνούν το πώς στα σχολεία τους η σωστή συμπεριφορά προηγείται της γνώσης, είναι οι ίδιοι που θα τσακωθούν με το δάσκαλο αν τολμήσει να κάνει μια παρατήρηση στο βλαστάρι τους, ενώ θα βγαίνουν στα διαλείμματα να …παρακολουθούν (και να του δώσουν το τοστάκι του ζεστό ζεστό) και θα σηκώνουν πλακάτ διαμαρτυρίας για να διώξουν τα προσφυγόπουλα.
Με το συμπάθειο, αλλά όλοι αυτοί που σκίζονται για τους Φινλανδούς που βγάζουν τα παπούτσια τους πριν μπουν στην τάξη, κλείνουν το ένα ρουθούνι με το δάχτυλο και φυσούν το άλλο δίπλα μου, αδειάζοντας την αποχέτευση της μύτης τους μπροστά στα παπούτσια του παιδιού τους, έχοντας παρκάρει πάνω στο πεζοδρόμιο, ή κλείνοντας τη μοναδική διάβαση που έχουν τα παιδιά για να περάσουν το δρόμο και να πάνε σχολείο, γιατί …το δικό τους παιδί και η βολή τους προηγούνται.
Κι όλοι όσοι φωνάζουν για τους Γιαπωνέζους μαθητές που καθαρίζουν μόνοι τους την τάξη τους και δεν τους πέφτει ο κώλος, ίσα ίσα, καλό τους κάνει, στέκονται πάνω από το κεφάλι του παιδιού τους και του λένε “έλα να διαβάσ…ουμε” και του τακτοποιούν τα βιβλία μες τη σάκα.
Και σε όλα αυτά δε φταίνε μόνο όλοι αυτοί που είναι γονείς, φταίνε και πολλοί δάσκαλοι, που ενισχύουν αυτή την κάκιστη συνήθεια, ιδιαίτερα στα παιδιά των μικρότερων τάξεων: Να είστε από πάνω τους όσο διαβάζουν, να φροντίζετε να τα κάνουν όλα σωστά, όλα καθαρά, να μην ξεχάσουν κάτι.
Συγγνώμη, αλλά αυτό δεν είναι δική μου δουλειά. Και δεν θα το κάνω. Το σχολείο είναι ευθύνη του παιδιού μου και όχι δική μου. Η δική μου ευθύνη είναι να του παρέχω έναν ήσυχο και καθαρό χώρο για να καθίσει και να διαβάσει. Το να λύσει τις ασκήσεις του είναι δική του δουλειά, όχι δική μου. Η δική μου δουλειά είναι να του παρέχω ένα σπίτι με αγάπη και ηρεμία, να του μάθω να σέβεται και να ακούει το δάσκαλο ή τη δασκάλα του, να μη γυρίζει την πλάτη στα άλλα παιδιά, να είναι καλός φίλος. Τα ωραία γράμματα ή οι σωστές λύσεις ή τα βιβλία που θα μπουν στην τσάντα του, είναι δική του δουλειά και δική του ευθύνη. (Και η ευθύνη του δάσκαλου είναι να δώσει τόσες ασκήσεις, όσες το παιδί μπορεί να λύσει σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα! Η υπόλοιπη μέρα ΔΕΝ είναι για homework, έχουμε κι άλλες δουλειές.)
Συγγνώμη, αλλά σε ένα απαρχαιωμένο και άκρως δυσλειτουργικό και παρατημένο στην τύχη του εκπαιδευτικό σύστημα που έχει μείνει αναλλοίωτο εδώ και δεκαετίες, ο δάσκαλος που σιγοντάρει την …ενισχυτική διδασκαλία στο σπίτι, είναι ακατάλληλος και ανεπαρκής. Δεν είμαι δασκάλα κι ούτε θέλω να γίνω, ακόμα και για τα δικά μου παιδιά. Δεν ξέρω το πώς, άλλωστε. Στο παιδί μου δίνω χρόνο, ηρεμία, χώρο, και γεμίζω τους τοίχους με βιβλία. Δε βλέπω τηλεόραση, αλλά διαβάζω. Δεν ξέρω τον τρόπο να του διδάξω πράγματα, μα του δείχνω και του δίνω παραδείγματα, κάνοντας τον εαυτό μου ένα παράδειγμα. Κάπου θα πρέπει οι δάσκαλοι να ελίσσονται ανάλογα και να διαμορφώσουν το πρόγραμμα της διδασκαλίας τους έτσι, ώστε να αποφεύγεται κάτι τέτοιο. Αντίστοιχα, είναι εξίσου απαραίτητο οι γονείς να κόψουν κάθε παρεμβολή στην εκπαιδευτική διαδικασία. Όσο οι γονείς κάνουν ευθύνη τους τις ευθύνες των παιδιών τους, τότε τα παιδιά ποτέ δε θα μάθουν να αναλαμβάνουν ευθύνες και να θέτουν προτεραιότητες.
Δεν έχω ιδέα αν ποτέ το εκπαιδευτικό σύστημα της Ελλάδας αλλάξει. Είναι σαν ένα τέρας με χίλια κεφάλια. Αν ξεκινούσε να αλλάζει σήμερα, θα έβλεπα την ουσιαστική αλλαγή ίσως σε διακόσια χρόνια από τώρα. Μα όσο το προμοτάρουμε, είτε εμείς οι γονείς με εντελώς οπισθοδρομικές αντιλήψεις, στενομυαλιά και ηλίθιο ταχαμουπατριωτισμό, κι αναλαμβάνοντας ευθύνες που δε μας ανήκουν, είτε οι δάσκαλοι που δεν είναι αρκετά ικανοί να περιορίσουν το μάθημά τους στα 45-50 λεπτά που τους αναλογούν κάθε φορά, φορτώνοντας στα παιδιά (και τους γονείς) το βάρος της διδασκαλίας στο σπίτι (ή το φροντιστήριο), το σίγουρο είναι ότι θα μιλάμε πάντα για λειτουργικά αναλφάβητους Έλληνες. Και όσο περνούν τα χρόνια, δε θα είναι πια μόνοι οι μισοί.
& Εκείνος
Δυστυχώς για μένα, μια μεγάλη περίοδο της ζωής μου το θέμα «φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα» έγινε σχεδόν μέρος της καθημερινότητας μου. Και αδιάφορα με το πόσο είχα γράψει για το θέμα συνέχεια βρισκόταν κάποιος που ήθελε …περισσότερες πληροφορίες. Αυτό δε που κορύφωνε το πρόβλημα μου ήταν το γεγονός ότι όχι μόνο ήμουν κάτοικος Φινλανδίας άλλα είχα και παιδί που ζούσε από μέσα τα …οφέλη του φινλανδικού εκπαιδευτικού συστήματος.
Πριν όμως συνεχίσω δυο πολύ σημαντικά θέματα. Το φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι πάντα στις πρώτες θέσεις παγκοσμίως όχι γιατί έτσι πρέπει ή του αξίζει άλλα γιατί έτσι θέλουν οι ιδιώτες που κάνουν την έρευνα, που έχουν συγκεκριμένα παγκόσμια συμφέροντα στον χώρο της εκπαίδευσης και που για κάποιο άγνωστο σε μένα λόγο αναγνωρίζεται από την UNESCO. Για το θέμα έχω γράψει εκτενέστερα στο παρελθόν ακόμα και σε φινλανδικά έντυπα. Δεύτερον, οι πλειονότητα των Φινλανδών ακαδημαϊκών και εκπαιδευτικών θεωρούν ότι το φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι εδώ και μια εικοσαετία υπό κατάρρευση άλλα κανένας δεν το αγγίζει γιατί …δεν θέλουν οι πολιτικοί που τους αρέσει η βιτρίνα του …καλύτερου εκπαιδευτικού συστήματος στο κόσμο. Για το θέμα έχω επίσης γράψει εκτενέστατα στο παρελθόν ακόμα και σε φινλανδικά έντυπα. Κλείνει η παρένθεση.
Ένα εκπαιδευτικό σύστημα είναι αποτέλεσμα των λειτουργικών αναγκών της χώρας σε συνδυασμό με την ιστορία της, την κοινωνική και οικονομική της εξέλιξη και τέλος το …κλίμα. Πάμε ένα-ένα λοιπόν.
Λειτουργικές ανάγκες σημαίνει πόσους γιατρούς και πόσους ψαράδες χρειάζεσαι σαν χώρα και πώς κατευθύνεις την παιδεία σου έτσι ώστε να καλύπτει τις ανάγκες σου με προοπτική τουλάχιστον εικοσαετίας. Η Φινλανδία είναι μια χώρα με βαριά βιομηχανία δασών και ξυλείας άρα ένα μεγάλο μέρος των μαθητών/φοιτητών κατευθύνεται σε αυτό το τομέα καλύπτοντας από δασολόγους μέχρι μαραγκούς ή διοικητικούς εταιριών κατασκευής επίπλων, αποφοίτους ανωτέρων τεχνικών σχολών. Επίσης μεγάλη έμφαση έχει δοθεί στο χώρο της ψηφιακής τεχνολογίας και γι’ αυτό η χώρα ακμάζει στον τομέα παγκοσμίως.
Η Ελλάδα δεν έχει τις ίδιες ανάγκες άλλα γι’ αυτές που έχει υπάρχει …μηδενική κατεύθυνση ή προγραμματισμός για τον απλό λόγο ότι στην Ελλάδα το εκπαιδευτικό σύστημα από γένεσης του ελληνικού κράτους φτιάχνει …γιατρούς, δικηγόρους, αρχιτέκτονες, οικονομολόγους και …δημοσίους υπάλληλους. Οι υπόλοιποι ας γίνουν οικοδόμοι ή σερβιτόροι ή, όπως τους ορίζει το ίδιο το ελληνικό κράτος …ανειδίκευτοι. Ποτέ μα ποτέ και κανένας (πολιτικός) δεν όρισε τις ανάγκες τις χώρας σε συνδυασμό με την εκπαίδευση.
Η ιστορία μιας χώρας και η ιστορική της συνείδηση παίζει καθοριστικό ρόλο στην εκπαίδευση. Πριν από 100 χρόνια οι Φινλανδοί δεν ήξεραν αν είναι Ρώσοι ή Σουηδοί και δεν μπορεί η εξέλιξη της ιστορικής τους συνείδησης να συγκριθεί με αυτή του Έλληνα που έχει πίσω του 3,000 χρόνια ιστορίας. Αυτό δεν έχει καμία σχέση με εθνικισμό ή ελληνοκεντρισμό (για να μην παρεξηγηθούμε) άλλα ενώ το φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα χτίζει ιστορική συνείδηση στις καινούργιες γενιές το ελληνικό την απορροφά και την μελετά. Η διαφορά είναι τεράστια. Κι αυτό δεν αφορά αποκλειστικά το μάθημα της ιστορίας άλλα όλα τα μαθήματα. Το γεγονός ότι το πυθαγόρειο θεώρημα είναι «ανακάλυψη» Έλληνα δίνει διαφορετική διάσταση στην συνείδηση του Έλληνα μαθητή από αυτή του Φινλανδού.
Η κοινωνική και οικονομική εξέλιξη μιας χώρας είναι επίσης καθοριστική για ένα εκπαιδευτικό σύστημα, ορίζοντας θέματα που πρέπει να επικεντρωθεί και να δώσει έμφαση. Μας αρέσει δεν μας αρέσει, η Ελλάδα είναι πολύ πίσω σαν κοινωνία σε θέματα ξενοφοβίας, ισότητας, ομοφοβίας, και διακρίσεων -για παράδειγμα, και ο ρόλος του σχολείου είναι τεράστιος στην «διόρθωση» αυτών των προβλημάτων. Την ίδια στιγμή το γεγονός ότι η Φινλανδία των 6 εκατομμυρίων δίνει το 6% του ακαθάριστου εγχωρίου προϊόντος της στην παιδεία ενώ η Ελλάδα των 11 εκατομμυρίων μόλις …4%, αυτό λέει πολλά από μόνο του για το πώς αντιμετωπίζει την παιδεία η κάθε χώρα. Και δεν έχει καμία απολύτως σχέση με το ποιο εκπαιδευτικό σύστημα ακολουθεί αλλά με τις πολιτικές προτεραιότητες κάθε χώρας για το μέλλον της.
Το κλίμα παίζει ένα ιδιόμορφο ρόλο που εξηγεί και γιατί τα φινλανδικά σχολεία είναι τόσο μοντέρνα και τόσο προσεγμένα διαθέτοντας ακόμα και εσωτερικά θεατράκια ή γυμναστήρια και γιατί τα παιδιά …βγάζουν τα παπούτσια τους όταν μπουν μέσα στο κτίριο. Κάτι που εντυπωσίασε την ελληνική αποστολή πριν από δέκα χρόνια που είχε έρθει στην Φινλανδία να …θαυμάσει το εκπαιδευτικό σύστημα. Η σχολική χρονιά στην Φινλανδία ξεκινάει γύρω στις 10 Αυγούστου και τελειώνει στα τέλη του Μαΐου. Με μικρή διαφορά, το ίδιο ακριβώς διάστημα διαρκεί και η νύχτα στη Φινλανδία, το χιόνι και οι θερμοκρασίες που παίζουν από -1 μέχρι -25. Την ίδια περίοδο λοιπόν που το Φινλανδεζάκι για να πάει στο σχολείο φοράει σαράντα παπλώματα, το Ελληνάκι παίζει ποδόσφαιρο στην αλάνα! Ξέρετε τι σημαίνει να έχεις εκατό, διακόσια ή τριακόσια παιδιά κλεισμένα για οκτώ με δέκα ώρες την μέρα σε ένα κτίριο; Μετά από δυο ώρες σκαρφαλώνουν στους τοίχους και τρώνε τα σοβατεπιά. Εξ ου και τα υπερμοντέρνα κτίρια με όλες τις ανέσεις, τα θεατράκια, τα κομπιούτερ, τις αίθουσες χορού και παιχνιδιών.
Όσο για τα παπούτσια …εσείς θα μπαίνατε σε οποιοδήποτε χώρο ζείτε για οκτώ με δέκα ώρες την ημέρα μετά από πεζοπορία σε ένα μέτρο χιόνι και λάσπη με τα παπούτσια σας; Δεν θα τα βγάζατε καθαρά από αυτοσυντήρηση; Όπως ακριβώς βγάλατε και το μπουφάν ή αφήσατε την ομπρέλα στην είσοδο; Είναι άπειρες φορές που έχω περιγράψει διάλειμμα ή εκδρομές στα πάρκα της περιοχής από τα σχολικά μου χρόνια σε Φινλανδούς δασκάλους και καθηγητές και έχουν ζηλέψει.
Για να κλείνουμε λοιπόν. Κανένα Φινλανδικό, Γιαπωνέζικο, Ιταλικό η Ετρουσκικό σύστημα παιδείας δεν κάνει για την Ελλάδα. Η Ελλάδα χρειάζεται ένα ελληνικό σύστημα παιδείας που να εξυπηρετεί τις λειτουργικές ανάγκες της χώρας με αντίληψη στην ιστορία της, τις κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις και το κλίμα της. Όσο δεν το καταλαβαίνουμε αυτό θα διαιωνίζουμε μια κατάσταση που δημιουργεί γιατρούς, δικηγόρους και ανειδίκευτους εργάτες.
