Στις αρχές λοιπόν του ’90, υπήρχαν πια πόλεις φαντάσματα· εικόνες που θύμιζαν το Τσέρνομπιλ. Ερημιά, σπασμένα παράθυρα στα κτίρια, εργαλεία θαμμένα στη σκόνη μέσα στα εργοστάσια, ανάμεσα στις πλάκες φυτρωμένα χόρτα. Οι λιγοστοί κάτοικοι που είχαν απομείνει, αποτελούνταν μόνο από γυναίκες, μικρά παιδιά και γριές. Πού είχαν εξαφανιστεί οι άντρες;

Δεν υπάρχει κανένα τρομερό μυστικό. Κανένα ανεξήγητο μυστήριο. Η εξαφάνιση, ή μάλλον τελικά απώλεια των αντρών, ήταν αποτέλεσμα της κατάρρευσης που επέφερε η ταχύτατη μετάβαση της χώρας στον καπιταλισμό. Αυτοί οι άνθρωποι, είχαν πεθάνει.

Γνωστή και ως «μετακομουνιστική κρίση θνησιμότητας», η τραγική αυτή εξέλιξη στον πληθυσμό της Ρωσίας αποδείχτηκε πως δεν προκλήθηκε άμεσα από την κατάρρευση της οικονομίας, ούτε από το μεγάλο κραχ της αγοράς· άλλωστε και οι αμερικάνοι είχαν αποδείξει πως ακόμη και στη μεγάλη ύφεση του ’29, το προσδόκιμο ζωής ανά πολιτεία δεν έπεφτε λόγω της κρίσης per se – θα δείτε παρακάτω.

Τι είχε όμως συμβεί: Καθώς η οικονομία της Ρωσίας στηριζόταν στις μόνο-βιομηχανίες, όταν η Σοβιετική Ένωση άρχισε να αποσυντίθεται, ΕΝΑ εργοστάσιο που έπεσε έξω πρώτο προκάλεσε ένα ντόμινο αλυσιδωτών αντιδράσεων. Αφού η κάθε μια από τις μονοπόλεις εξαρτιόταν από κάποια άλλη για προμήθειες και ανταλλακτικά, όταν μια εταιρεία χρεοκοπούσε, έσερνε μαζί της στην καταστροφή και όσες άλλες στήριζαν την ύπαρξή τους σε αυτή.

Ο κόσμος ξαφνικά, σχεδόν κυριολεκτικά σε μια νύχτα, όλο αυτό το εργατικό δυναμικό, οι άντρες, έμειναν εγκαταλειμμένοι σε κάθε γωνιά της αχανούς Σιβηρίας, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τις μεγαλουπόλεις. Οι οικογένειες πεινούσαν, λεηλατούσαν τα δάση για τις ρίζες (σας θυμίζει κάτι;) προκειμένου να μην πεθάνουν της πείνας. Αλλά εκτός από αυτό, δεν είχαν τίποτε άλλο να κάνουν. Η ατέλειωτη, ασταμάτητη πλήξη, το γεγονός ότι δεν είχαν ούτε πού να πάνε ούτε τι να κάνουν, το ότι δεν υπήρχε πια κανένας λόγος ουσιαστικά να ζήσουν, τους οδήγησε πολύ απλά (και πολύ γρήγορα) στο θάνατο.

Όταν κάποια στιγμή τα πιστοποιητικά θανάτων και λοιπά στοιχεία ήρθαν στο φως, τα νούμερα ήταν συγκλονιστικά. Εκατομμύρια άνδρες, όλοι στις πιο παραγωγικές ηλικίες, μεταξύ 25-39 ετών. Νεκροί. Συχνότατο αίτιο ήταν η ανακοπή καρδιάς.

Τώρα, και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια ακούμε πολύ συχνά για ανακοπές καρδιάς στους άντρες κοντά στα 35. Τόσο συχνά που κοντεύουμε να το συνηθίσουμε και δεν το ακούμε πια με την ίδια έκπληξη (ή και φόβο). Όμως η ανακοπή καρδιάς σε αυτές τις ηλικίες είναι κάτι το εξαιρετικά απίθανο να συμβεί. Εκτός φυσικά αν συντρέχουν πολύ σοβαροί λόγοι: Τεράστια επίπεδα ψυχικής κόπωσης, απίστευτο στρες.

Απελπισμένοι λοιπόν, άχρηστοι, άεργοι, εκείνοι οι άντρες περνούσαν ολόκληρες μέρες και νύχτες πίνοντας, για να πολεμήσουν την κατάρρευσή τους. Ή να την ξεχάσουν. Ή να μεθύσουν τόσο που να μην τη νιώθουν πια. Δεν είχε σημασία.

Το κοινωνικό άγχος και το αλκοόλ πάνε παρέα, οδηγώντας αργά η γρήγορα στη θλίψη, την αυτοκτονία, ή και την ανθρωποκτονία.

Οι θάνατοι αυτοί δεν ήταν μόνο από το αλκοόλ ή τις ανακοπές. Για την ακρίβεια ήταν κάτι λιγότεροι από τους μισούς εξαιτίας της κατάχρησης οινοπνεύματος. Οι υπόλοιποι ήταν αυτόχειρες. Κι οι άλλοι δολοφονημένοι.

Ο απελπισμένος δεν καταστρέφει μόνο τον εαυτό του όταν δεν έχει πια λόγους να ζήσει. Μπορεί να πάρει οποιονδήποτε στο λαιμό του. Μπροστά στην απελπισία ενός ανθρώπου είμαστε όλοι αβοήθητοι.

Η ουσία όμως σε όλα αυτά, είναι πως η Ιστορία μας έχει αποδείξει ότι ακόμα και η χειρότερη οικονομική κρίση, η μεγαλύτερη οικονομική κατάρρευση μιας χώρας ΔΕΝ σημαίνει απαραίτητα και πτώση του προσδόκιμου ζωής. ΔΕΝ σημαίνει απαραίτητα παιδική θνησιμότητα. ΔΕΝ σημαίνει απαραίτητα επανεμφάνιση ξεχασμένων μολυσματικών ασθενειών. ΔΕΝ σημαίνει κίνδυνος για την υγεία των πολιτών της. Η υγεία δεν απειλείται αν οι πολιτικοί κάνουν τα σωστά βήματα.

Μετά το μεγάλο κραχ του ’29, ενώ σε διάφορες πολιτείες της Αμερικής εφαρμόστηκαν πολιτικές μνημονίων και αυστηρότατων περικοπών – κάτι που απέδειξε πολύ σύντομα πως ΔΕΝ είχε κανένα απολύτως μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα, η Λουιζιάνα έκανε ακριβώς το αντίθετο: Προωθώντας το κίνημα «Μοιράζομαι τον Πλούτο μου» επέβαλε υψηλούς φόρους στους πλούσιους και τις μεγαλοεπιχειρήσεις κι εταιρείες, χρηματοδοτώντας τα νοσοκομεία, τα σχολεία, τα δημόσια έργα, την κοινωνική προστασία και τις συντάξεις, παρέχοντας δωρεάν εμβολιασμούς, χτίζοντας νυχτερινά σχολεία, διδάσκοντας την αξία της υγιεινής διατροφής και τα καλά τρόφιμα, διευκολύνοντας τους πολίτες της ώστε να μπορούν να τα αγοράσουν.

Ναι, όλα αυτά και πολλά άλλα. Ναι, καμιά κατοστή χρόνια πριν. Ναι, την ίδια στιγμή που άλλες πολιτείες έκαναν ό,τι κάνουν οι πολιτικοί μας σήμερα στην Ελλάδα. Δεν είναι μυστικό, δεν είναι τα στοιχεία κρυφά, με λίγο ψάξιμο ο καθένας στο διαδίκτυο μπορεί να βρει και μάθει!

Σας φαίνεται παράξενο ίσως, αλλά είναι αλήθεια. Η κρίση στις χώρες δεν απειλεί απαραίτητα την υγεία. Όμως όλα, μα όλα, είναι στα χέρια των κυβερνήσεων. Το πώς θα εξελιχθεί μια οικονομική κρίση, το πώς θα κλιμακωθεί, το πόσο θα επηρεάσει και τι μέσα στη χώρα, εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από τις κινήσεις που θα επιλέξουν να κάνουν οι πολιτικοί.

Δυστυχώς, η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται επειδή δε μαθαίνουμε από τα λάθη μας, η Ιστορία επαναλαμβάνεται επειδή κάποιους βολεύει να (ξανά)κάνουν τα ίδια λάθη. Κι εμείς πια, συνηθίζουμε επικίνδυνα τους 35άρηδες να πεθαίνουν από ανακοπή!

& Εκείνος

Στις αρχές του ’80 και επί πρωθυπουργίας Θάτσερ, στην Βρετανία άρχισε η απεργία των ανθρακωρύχων. Η κατάσταση ειδικά στο Γιόρκσαϊρ που ζούσα εγώ τότε, και το μέρος με τα περισσότερα ανθρακωρυχεία της Βρετάνιας, εξελισσόταν σε απελπιστική. Η κυβέρνηση της Θάτσερ με ένα τελείως εκδικητικό και τιμωρητικό πνεύμα, έκοψε κάθε μορφής βοηθήματα προς τις οικογένειες των απεργών ανθρακωρύχων με αποτέλεσμα οι περισσότεροι μετά τον δεύτερο μήνα στη κυριολεξία να πεινάνε.

Ίσως να έπρεπε εδώ να εξηγήσω λίγο τι ήταν αυτά τα βοηθήματα. Το Γιόρκσαϊρ είναι από τις φτωχότερες περιοχές της Βρετάνιας – ήταν και συνεχίζει δυστυχώς να είναι – και τα ανθρακωρυχεία τότε η μόνη εναλλακτική εισοδήματος πέρα από τη βιομηχανία ρούχων που από τα τέλη του ’70 πέθαινε και τα χωράφια που σταδιακά είχαν περάσει στην ιδιοκτησία εταιριών. Στην ουσία οι περισσότερες οικογένειες στο Γιόρκσαϊρ είχαν έναν εργαζόμενο και με μισθό τέτοιο που ήταν αδύνατο να στηριχτεί ολόκληρη η οικογένεια. Έτσι τότε η κυβέρνηση έδινε σειρά από βοηθήματα για το ενοίκιο, για τα παιδιά ακόμα και κουπόνια τροφίμων για να ισοσκελίσει κάπως την ζωή όλων αυτών των ανθρώπων. Η Θάτσερ λοιπόν όχι απλά τα έκοψε άλλα δείχνοντας το πιο ώμο και βίαιο πρόσωπο του καπιταλισμού το έκανε τελείως στοχευμένα και εκδικητικά, τα έκοψε για τις οικογένειες των ανθρακωρύχων.

Από ό,τι φαντάζεστε η κατάσταση σύντομα έγινε απελπιστική και η εικόνα παιδιών επτά, οκτώ και εννέα χρονών να σου χτυπάνε την πόρτα και να ζητάνε γάλα και ψωμί έγινε …καθημερινή. Και ναι όλοι βοηθούσαμε όπως μπορούσαμε. Μαζευόντουσαν τρόφιμα, ρούχα ακόμα και λεφτά αλλά …αλλά που να ταΐσεις πάνω από 50,000 οικογένειες; Που να ντύσεις και να ζεστάνεις όλα αυτά τα παιδιά; Το χειρότερο ξέρετε ποιο ήταν; Ότι η διαμάχη είχε πάρει διαστάσεις …προσωπικές. Η Θάτσερ τσακωνόταν και βρίζονταν ακόμα και δημόσια με τον πρόεδρο του σωματίου των ανθρακωρύχων, τον Άρθουρ Σκάργκελ μέχρι στο σημείο που ο κόσμος στη υπόλοιπη Βρετανία άρχισε να πιστεύει ότι όλα είναι για ένα …πείσμα πολιτικών και πολιτικούς ανταγωνισμούς αδιαφορώντας για το δράμα που ζούσαν χιλιάδες οικογένειες.

Για το τι συνέβη υπάρχουν πολλές πληροφορίες στο διαδίκτυο αλλά για μας που το είδαμε με τα μάτια μας η κατάσταση ήταν πέρα από απάνθρωπη και η συμπεριφορά των πολιτικών κανιβαλιστική συν ότι το Γιόρκσαϊρ από τότε δεν επέστρεψε ποτέ στη όποια μπορεί να ήταν η «φυσιολογική» του κατάσταση. Ένα μέρος των απεργών μετανάστευσε στην Αυστραλία και την Αμερική αλλά το μεγαλύτερο έμεινε να ζήσει την απόλυτη παρακμή γιατί μετά την απεργία τα περισσότερα εργοστάσια – πάντα συμφώνα με τον σχεδιασμό της Θάτσερ – έκλεισαν. Πολλοί από αυτούς και ειδικά όσοι ήταν γύρω στα 40 δεν ξαναβρήκαν ποτέ δουλειά σε ένα Γιόρκσαϊρ που ήδη γονάτιζε από την ανεργία, πολλοί έφτασαν άνεργοι μέχρι την υποτυπώδη σύνταξη και κάποιοι πέθαναν νιώθοντας εγκαταλειμμένοι από ανθρώπους και θεούς. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 χωριά του Γιόρκσαϊρ, ειδικά στο Δυτικό Γιόρκσαϊρ, έμοιαζαν χωριά φαντάσματα με μερικούς γέροντες να ζουν ακόμα εκεί. Και όπως ακριβώς γράφει η Κατερίνα για τις Ρωσικές μονοπόλεις, χωριά …με πολλές γυναίκες. Κάποιοι από τους άντρες είχαν φύγει για να βρουν δουλειά, οι πολλοί στο νεκροταφείο θύματα της εγκατάλειψης και της ανεργίας.

Το χειρότερο όμως είναι ότι το Γιόρκσαϊρ ακόμα δεν έχει συνέλθει. Μια ολόκληρη περιοχή της Βρετανίας, μεγάλη όπως η Μακεδονία, είναι ακόμα και σήμερα αιχμάλωτη πράξεων και αποφάσεων τότε πολιτικών. Αλλά όλα αυτά λίγη σχέση έχουν με την ιστορία, δυστυχώς. Γιατί η Κατερίνα τονίζει ότι η Ιστορία επαναλαμβάνεται επειδή κάποιους βολεύει αλλά ή αλήθεια είναι ότι αυτός είναι ο …καπιταλισμός! Και αυτός ο καπιταλισμός που εφαρμόζεται στις περισσότερες δυτικές «δημοκρατίες» και που σύντομα θα κάνει το πιο καλό του δουλικό στην Ελλάδα …πρωθυπουργό για να «αξιολογήσει» το ελληνικό εργατικό δυναμικό και να βάλλει μια τάξη στο δημόσιο και στην ιδιωτική πρωτοβουλία, γιατί αυτός ο καπιταλισμός είναι κανίβαλος και ΔΕΝ αλλάζει, απλά αποθρασύνεται και γίνεται πιο βίαιος.

ΥΓ. Η φωτογραφία είναι από τα συσσίτια για τις οικογένειες των απεργών ανθρακωρύχων στο Ντάρχαμ.

Αν θέλετε να διαβάσετε το «Δέντρο της προσφυγιάς», ένα βιβλίο των Κατερίνας Χαρίση, Gordana Mudri,  Σία Πέρρου και Νατάσα Τσιτσιριδάκη πατήστε εδώ!