Πριν όμως από όλα αυτά, έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί η θάλασσα είναι μπλε; Είναι μία πάρα πολύ απλή ερώτηση: γιατί η θάλασσα είναι μπλε; Η πρώτη απάντηση που συνήθως παίρνω σε αυτή την ερώτηση είναι πάντα «γιατί αντανακλά τον ουρανό». Όταν όμως όλος ο ουρανός είναι λευκός από τα σύννεφα ή όταν το απόγευμα είναι πορτοκαλί, η θάλασσα παραμένει μπλε. Η απάντηση λοιπόν είναι απίστευτα απλή: το νερό είναι μπλε. Αυτό είναι το χρώμα του, μπλε. Αν δεν με πιστεύετε, γεμίστε την μπανιέρα ή τον νιπτήρα σας και θα δείτε ότι όσο αυξάνεται ο όγκος του νερού, τόσο πιο μπλε γίνεται. Μερικοί μόλις ακούν κάτι τέτοιο τρελαίνονται και απαντάνε «μα αφού το νερό είναι άχρωμο, άγευστο και άοσμο, μέχρι και στο σχολείο το λέγαμε».
Η αλήθεια είναι ότι όντως στο σχολείο μάθαμε ότι το νερό είναι «άχρωμο, άγευστο και άοσμο». Το μάθαμε όμως στο Δημοτικό γιατί τότε μας ήταν όντως χρήσιμο. Δεν θέλουμε ένα 8χρονο να πιεί κάτι που έχει χρώμα, γεύση ή μυρωδιά που δεν πρέπει. Χρειάζεται να ξέρει κάποια βασικά πράγματα, χωρίς να γνωρίζει αναγκαία γιατί είναι έτσι αυτά τα πράγματα. Αυτό υποτίθεται ότι θα το μάθει στο Γυμνάσιο και το Λύκειο. Το πρόβλημα με την παιδεία μας είναι ότι συνήθως δεν μας δίνει αυτό το γιατί που μας χρωστάει, είτε είναι το «γιατί η θάλασσα είναι μπλε«, είτε «γιατί οι Έλληνες έπρεπε να νικήσουν τους Πέρσες«.
Η συνηθισμένη απάντηση είναι ότι οι Έλληνες ήταν πολιτισμένοι και οι Πέρσες βάρβαροι. Σε περίπτωση που δεν το γνωρίζατε, αυτοί οι «βάρβαροι» οι Πέρσες είχαν καθεστώς ανεξιθρησκίας και είχαν απαγορεύσει την δουλεία. Μπορούσαν να ελέγχουν το μέχρι τότε μεγαλύτερο βασίλειο στον κόσμο επειδή άφηναν κάθε τόπο να διατηρεί τα δικά του ήθη και έθιμα, με αποτέλεσμα να έχουν μειώσει στο ελάχιστο τις επαναστάσεις εναντίον τους και, τελικά, πολλές περιοχές να επιδιώκουν να υποταχθούν σε εκείνους για να διοικούνται από ένα σύστημα όπως αυτό των Περσών. Αν σας ακούγεται οικείο ως σύστημα διακυβέρνησης, είναι επειδή αργότερα το υιοθέτησε και το εξέλιξε κάποιος Αλέξανδρος Γ’ ο Μακεδών, όταν εκείνος έφτιαξε ένα ακόμα μεγαλύτερο βασίλειο.
Γιατί λοιπόν λέμε ότι οι Έλληνες «έπρεπε» να νικήσουν τους Πέρσες; Επειδή ήταν πρόγονοί μας; Και τι αλλάζει με αυτό; Ήταν προτιμότερο για το καλό της ανθρωπότητας -γιατί μιλάμε για έναν από τους μεγαλύτερους πολέμους που έγιναν ποτέ σε αυτόν τον πλανήτη- να νικήσουν οι Έλληνες ή οι Πέρσες; Ναι, οι πιο πολλοί ιστορικοί συμφωνούν ότι τελικά ήταν καλύτερα που νίκησαν οι Έλληνες, αλλά γιατί; Να ένα γιατί που θα έπρεπε να μαθαίνουμε στο σχολείο.
Αν απλά μαθαίνουμε χρονολογίες και γεγονότα τότε δεν μαθαίνουμε ιστορία, αλλά παραμύθια που είτε καταργηθούν είτε όχι είναι το ίδιο και το αυτό. Δεν έχει κανένα νόημα να μαθαίνουμε πόσο… «γαμάτοι» ήταν οι αρχαίοι Έλληνες και τι καλά που ήταν τα πράγματα στο παρελθόν, απλά γιατί δεν ήταν «γαμάτοι» και τα πράγματα δεν ήταν καλά. Οι πρόγονοί μας είχαν στιγμές μεγαλείου τις οποίες δεν υπάρχει λόγος να γνωρίζουμε αν δεν γνωρίζουμε το πώς και γιατί προέκυψαν. Το ότι οι Έλληνες νίκησαν τους Πέρσες στην ναυμαχία της Σαλαμίνας από μόνο του είναι μια εντελώς άχρηστη πληροφορία. Η συμβολή όμως του Αριστείδη του Δίκαιου στην συγκεκριμένη ναυμαχία είναι κάτι που θα έπρεπε στα βιβλία ιστορίας να υπάρχει υπογραμμισμένο, με κεφαλαία, bold και βελάκια στο περίγραμμα.
Θυμάστε αλήθεια τον Αριστείδη τον Δίκαιο; Αυτόν που ήταν τόσο δίκαιος ώστε όταν ένας αγράμματος Αθηναίος που δεν τον αναγνώρισε του ζήτησε βοήθεια για να γράψει ποιόν ήθελε να εξοστρακίσει και να εξοριστεί από την Αθήνα ο Αριστείδης τον βοήθησε, παρόλο που το όνομα που του ζητήθηκε να γράψει ήταν το δικό του. Τελικά ο Αριστείδης, ο μισητός αντίπαλος του Θεμιστοκλή, όντως εξοστρακίστηκε και όταν οι Πέρσες εισέβαλλαν βρισκόταν στην εξορία. Μόλις αντιλήφθηκε ότι η Αθήνα τον χρειαζόταν επέστρεψε αμέσως και έθεσε τον εαυτό του υπό τις οδηγίες του Θεμιστοκλή, του ανθρώπου που έκανε τα πάντα για να εξοριστεί από τον τόπο του. Πόσους πολιτικούς γνωρίζουμε στην νεότερη και την σύγχρονη Ελλάδα που είμαστε σίγουροι ότι θα έκαναν το ίδιο; Πόσα πράγματα μπορούμε να μάθουμε αν εστιάσουμε στην ιστορία και όχι στα ξερά γεγονότα;
Δεν φταίει όμως μόνο ο Νίκος Φίλης και οι προκάτοχοί του. Φταίμε και εμείς με τις προτεραιότητες που θέτουμε. Οι Περσικοί πόλεμοι, ο Φίλιππος και ο Μέγας Αλέξανδρος μπορούν να μας διδάξουν πάρα πολλά πράγματα, όμως δεν είναι το σημαντικότερο κομμάτι που καταργείται από την ύλη της ιστορίας. Το εντυπωσιακό είναι ότι από εκείνη την εποχή κρατάμε και πάλι μόνο αυτά που μας κάνουν υπερήφανους και δεν μπαίνουμε ποτέ στον κόπο να ψάξουμε πράγματα που δεν είναι το ίδιο ευχάριστα και μας χαλάνε το παραμύθι. Αλήθεια, ξέρετε τι κέρδισε τελικά η Ελλάδα από τους Περσικούς πολέμους ως νικήτρια; Τίποτα. Απολύτως τίποτα. Μα, μπορεί να πείτε, τα βιβλία της ιστορίας με τους αριθμούς και τα αποστειρωμένα γεγονότα μας λένε ότι η Ελλάδα ήταν η νικήτρια των Περσικών πολέμων, πως γίνεται να μη κέρδισε τίποτα; Όπως γίνεται και κάθε φορά που η Ελλάδα συμμετέχει σε κάποιον παγκόσμιας σημασίας πόλεμο δεν κερδίζει απολύτως τίποτα: κάναμε εμφύλιο πόλεμο.
Αυτός ο εμφύλιος πόλεμος, ο πρώτος και σημαντικότερος στην ιστορία των Ελλήνων, θα φύγει από την ύλη της ιστορίας της Α’ Λυκείου. Δεν υπάρχει διδακτικότερο κομμάτι της ελληνικής, ίσως και της παγκόσμιας ιστορίας από τον διάλογο των Αθηναίων με τους Μηλίους. Όσοι δεν γνωρίζετε για την σφαγή της Μήλου, όπου οι πολιτισμένοι Αθηναίοι του Σοφοκλή, του Ευρυπίδη, του Αριστοφάνη και του Σωκράτη έσφαξαν όλους τους άνδρες και πούλησαν ως σκλάβους όλα τα γυναικόπαιδα, όταν διαβάσετε τον διάλογο μεταξύ Μηλίων και Αθηναίων πριν τη μεταξύ τους διαμάχη θα δείτε ότι υπάρχουν πάρα πολλά κοινά με τον τρόπο που αντιμετωπίζουν οι υπερδυνάμεις την Ελλάδα. Παρόλο που οι Σπαρτιάτες ήταν οι νικητές του εμφυλίου, λίγα χρόνια αργότερα κατάφεραν να ξανακυλήσουν την Ελλάδα σε εμφύλιο, τον Κορινθιακό Πόλεμο, όπου τελικά υπεγράφη η «Ειρήνη του Βασιλέως», στην οποία οι Σπαρτιάτες αποδέχονταν ως ρυθμιστή της ειρήνης την Περσία απλά και μόνο για να διατηρήσουν την υπεροχή τους στην Ελλάδα. Ό,τι δεν πέτυχε η Περσία με δύο αιματηρούς πολέμους το κατάφερε χρηματοδοτώντας πολιτικούς και ολόκληρες πόλεις.
Θυμάστε τότε που ο Βαρουφάκης έκανε διαλέξεις στα γιούρογκρουπ λέγοντας ότι οι προτάσεις του συνέφεραν ταυτόχρονα και τη Γερμανία και την Ελλάδα και απορούσε με τον Σόιμπλε που τον απέρριπτε σχεδόν με μίσος; Και οι προτάσεις των Μηλίων προς τους Αθηναίους ήταν αμοιβαία συμφέρουσες, αλλά όπως ωμά εξήγησαν οι Αθηναίοι τους συνέφερε πολύ περισσότερο να έχουν τους Μήλιους για εχθρούς παρά για συμμάχους. Αν είχαμε μάθει τι είναι ο πολιτικός ρεαλισμός τον οποίο εμείς εφηύραμε ίσως να καταλαβαίναμε την στρατηγική της Γερμανίας να αρνείται κάτι που πραγματικά την συμφέρει. Η περίπτωση της Σπάρτης που βρέθηκε να διοικεί όλη την Ελλάδα, μία εξουσία πολύ πιο πολύπλοκη, απαιτητική και δύσκολη από ό,τι περίμενε, με κατάληξη να παραδίδει ουσιαστικά την εποπτεία σε μία ξένη υπερδύναμη, μήπως μας θυμίζει κάτι; Μήπως η τακτική της Περσίας να χρηματοδοτεί και να εφοδιάζει ταυτόχρονα αντίπαλα στρατόπεδα μας είναι γνωστή; Μήπως τελικά επειδή δεν γνωρίζουμε την ιστορία μας είμαστε καταδικασμένοι να την επαναλαμβάνουμε;
Ειλικρινά, δεν θα με πείραζε να καταργηθεί όλη η ύλη της ιστορίας της Α’ Λυκείου και να μείνει μόνο ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, αλλά να διδάσκεται πραγματικά. Να διδαχτούμε πραγματικά από την ιστορία μας και να μη ψυχαγωγηθούμε απλά από ένα παραμύθι με πραγματικές ημερομηνίες, αριθμούς και γεγονότα με μόνη χρησιμότητα το να μας γεμίσει στείρα υπερηφάνεια για πράγματα στα οποία δεν συμμετείχαμε. Αντί λοιπόν απλά να απαιτούμε από τον Νίκο Φίλη να αφήσει το μάθημα ως έχει, ας απαιτήσουμε να το αλλάξει και να το κάνει επιτέλους πραγματική ιστορία, χρήσιμο και διδακτικό για τον μαθητή αλλά και για όλο το κράτος, γιατί αυτός πρέπει να είναι ο σκοπός της ιστορίας. Η γνώση και η διδαχή . Αλλιώς θα είμαστε χειρότεροι από τον Νίκο Φίλη που προφανώς έχει καταλάβει ότι κάτι πάει στραβά, αλλά λόγω έλλειψης γνώσεων αδυνατεί να πράξει αυτό που πρέπει. Εμείς που υποτίθεται ότι γνωρίζουμε από ιστορία, τι κάνουμε;
Για να διαβάσετε δωρεάν το βιβλίο του Δημήτρη Κοντογιάννη «Δεν έχουμε Δημοκρατία: Μια κάπως μποέμ απόδειξη για κάτι που όλοι λίγο-πολύ γνωρίζαμε», πατήστε εδώ!
