Θα σκέφτεστε ίσως ότι λέω χαζομάρες. Άλλωστε είμαστε ένας από τους λαούς με την πλουσιότερη –αν όχι την πιο πλούσια- ιστορία στον κόσμο. Ναι, είμαστε, και αυτό είναι το ένα κομμάτι του προβλήματος. Η ιστορία μας είναι τόσο μεγάλη, πού δεν ξέρεις από που να αρχίσεις και πού να τελειώσεις –κυριολεκτικά! Ακόμα και στην διδακτέα ύλη θυμάμαι να υπάρχουν προβλήματα του τύπου «την Κύπρο θα τη διδάξουμε φέτος;», λες και επειδή τότε ίσως να ζούσαν οι γονείς των μαθητών δεν είναι κανονικό κομμάτι της ιστορίας μας.
Καταλήγουμε λοιπόν να προσπερνάμε κομμάτια μείζονος σημασίας μέσα σε ένα κεφάλαιο που κρατάει περίπου μιάμιση διδακτική ώρα. Αν δεν με πιστεύετε, για σκεφτείτε το εξής: είπα ότι ο εμφύλιος μετά τον Β’ ΠΠ είναι από τα χειρότερα σημεία της ιστορίας μας. Μπορείτε να σκεφτείτε να έχετε διδαχτεί ένα χειρότερο; Πιθανότατα όχι, παρόλο που ο Πελοποννησιακός πόλεμος είναι πάντα κομμάτι της διδακτέας ύλης. (Μιλάμε ίσως για τον κατ’αναλογία πιο αιματηρό εμφύλιο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Σκεφτείτε ότι κάποια στιγμή οι Αθηναίοι θεώρησαν σωστό στη Μύλο να σκοτώσουν όλους τους άντρες, να πουλήσουν τις γυναίκες για πόρνες και τα παιδιά για σκλάβους και ότι κάποιοι από αυτούς τους Αθηναίους είχαν προλάβει τον Περικλή, είχαν ακούσει τον Επιτάφιο και είχαν δει τον Παρθενώνα να χτίζεται. Και αυτό δεν ήταν κάποιο μεμονωμένο τραγικό και ακραίο περιστατικό, κάπως έτσι κύλησε όλος ο Πελοποννησιακός πόλεμος.)
Το άλλο κομμάτι του προβλήματος, είναι ότι είμαστε περήφανοι για την ιστορία μας. Περήφανοι για όλα αυτά τα κατορθώματα στα οποία δεν συμμετείχαμε με οποιονδήποτε τρόπο. Τόσο περήφανοι, που κάνουμε τα στραβά μάτια σε ό,τι δεν μας πολυαρέσει. Απλά βρείτε ένα βιβλίο ιστορίας και κοιτάξτε τα περιεχόμενά του. Βλέπετε πουθενά κριτική για τον τρόπο που συμπεριφερθήκαμε σε άλλα κράτη; Χαρακτηριστικό παράδειγμα, τα χίλια χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Είδατε κάπου κάποιο βιβλίο μας να μιλάει για τις επιπτώσεις από τους επεκτατικούς πολέμους που κάναμε; Τίποτα για συμπεριφορά προς αιχμάλωτους και φυλακισμένους; Μια λέξη για δημόσια βασανιστήρια; Προφανώς όχι. Εδώ ο Βουλγαροκτόνος τύφλωσε 15000 άτομα και το θεωρούμε κάτι το φυσιολογικό, σε μερικές σταυρώσεις και ανασκωλοπισμούς θα κολλήσουμε;
Η ιστορία που γνωρίζουμε ως Έλληνες είναι εξαιρετικά μονοδιάστατη και συνήθως πρέπει να έχει και ευτυχισμένο τέλος. Τις πιο πολλές φορές, ανεξάρτητα από την χρονική περίοδο για την οποία μιλάμε, μπορεί συνοπτικά να περιγραφεί ως:
1) Είχαμε το Χ προχωρημένο πολίτευμα και την Ψ επιστημονική γνώση.
2) Οι κακοί ξένοι μας πολέμησαν και εμείς υποφέραμε
3) αλλά τελικά τους αντισταθήκαμε ηρωικά και τα καταφέραμε!
4) Μετά έγινε ένας εμφύλιος, αλλά συμβαίνουν αυτά.
Θα μπορούσαμε πολύ εύκολα να μάθουμε από την ιστορία μας, αν εστιάζαμε σε μία μόνο περίοδό της. Δεν έχει σημασία σε ποια, αρκεί να είναι μόνο μία. Ας πούμε για παράδειγμα τον Ιουστινιανό, ίσως τον μεγαλύτερο αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Πώς ανέβηκε στην εξουσία ο Ιουστινιανός; Ποιά ήταν η καταγωγή του; Γιατί ο κόσμος εξεγέρθηκε εναντίον του; Πώς πήρε την απόφαση να σφάξει τη μισή του πρωτεύουσα; Πώς στην ευχή κατάφερε και ξαναέγινε μετά αγαπητός; Τι προτερήματα είχε; Πώς διάλεγε τα πρόσωπα που τον περιέβαλλαν; Πώς τους συμπεριφέρθηκε; Από πού γνωρίζουμε για αυτόν; Είναι αξιόπιστη πηγή ή ήταν σαν τους ιστορικούς του Κιμ Γιονκ Ουν; Ποιός ήταν ο μεγάλος του αντίπαλος; Ποιές ήταν οι ήττες του; Τι κέρδισε με την επέκταση της αυτοκρατορίας; Γιατί δεν μπόρεσε να διατηρήσει τα εδάφη που κέρδισε; Πώς άλλαξε η ζωή του καθημερινού ανθρώπου; Ποιό ήταν τελικά το μεγαλύτερο έργο του;
Αν δείτε τις απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις, θα βρείτε πολλούς παραλληλισμούς με τη σημερινή εποχή, παρά το ότι κοινωνικά και πολιτικά δεν έχουμε μεγάλη σχέση με το Βυζάντιο του Ιουστινιανού. Πραγματικά, κάθε μία απάντηση στις παραπάνω ερωτήσεις έχει βαθύτατη σχέση με τη σημερινή μας πραγματικότητα. Για του λόγου το αληθές, ας δούμε πάρα πολύ σύντομα και πρόχειρα μόνο τις τελευταίες 3 ερωτήσεις:
1) Δεν μπόρεσε να διατηρήσει τα εδάφη που κέρδισε γιατί δεν είχε αρκετό στρατό και αρκετά χρήματα. Όταν καταλάβεις μία περιοχή, δεν σταματάνε δια μαγείας τα έξοδά σου και αυτό είναι μία αλήθεια που πρόσφατα αναγκάστηκαν να την ξαναμάθουν όσες χώρες γλυκοκοίταζαν περιοχές στη Μέση Ανατολή.
2) Η ζωή του καθημερινού ανθρώπου άλλαξε γιατί υπήρξε ο Ιουστινιάνειος Κώδικας, δηλαδή μια ολοκληρωμένη, κατανοητή και μη αντιφατική εκδοχή της νομοθεσίας της εποχής –να κάτι που θα χρειαζόμασταν σήμερα!
3) Η σημασία του Ιουστινιάνειου Κώδικα για τον παγκόσμιο πολιτισμό ίσως είναι μεγαλύτερη και από το χτίσιμο της Αγίας Σοφίας. Δηλαδή έφτιαξε καλύτερο πολιτισμό μέσα από μια καλύτερη γραφειοκρατία, περίπου όπως προσπαθούν να κάνουν πολλές χώρες του Δυτικού κόσμου.
Τα μαθήματα που παίρνουμε εστιάζοντας σε μία μόνο περίοδο της ιστορίας είναι πολύ περισσότερα και σημαντικότερα από αυτό το πασάλειμα που κάνουμε. Και, για να επιστρέψουμε στο θέμα μας, φανταστείτε πόσα έχουμε να μάθουμε μέσα από τον εμφύλιο και τα τραγικά γεγονότα που ακολούθησαν τον Β’ΠΠ. Πόσο θα προοδεύαμε ως λαός αν μαθαίναμε από τα λάθη που κάναμε στο πρόσφατο παρελθόν;
Στην προκειμένη περίπτωση, ίσως και καθόλου. Γιατί, όπως είπαμε, δεν έχουμε ιδέα από ιστορία. Όταν λοιπόν θα κληθεί κάποιος να συγγράψει αυτό το βιβλίο για τον εμφύλιο, πόσο σίγουροι είμαστε ότι δεν θα προσπαθήσει να παρουσιάσει τα γεγονότα σύμφωνα με τα κομματικά του κριτήρια; Πόσο σίγουροι είμαστε ότι δεν θα έχει προσληφθεί ακριβώς επειδή είναι αναξιόπιστος και παρουσιάζει την ιστορία με υπερηφάνεια και με ευτυχισμένο τέλος; Μπορούμε να εμπιστευτούμε το Υπουργείο Παιδείας και την οποιαδήποτε κυβέρνηση ότι θα κάνει σωστή και ανιδιοτελή επιλογή;
Προσωπικά δεν έχω καμία εμπιστοσύνη. Πιο πιθανό θεωρώ το να αποφασίσει η κυβέρνηση να ταλιμπανοποιήσει τους μαθητές παρά να τους μορφώσει. Άλλωστε, όπως έλεγε και ο Όργουελ, όποιος ελέγχει το παρελθόν ελέγχει το μέλλον και όποιος ελέγχει το παρόν ελέγχει το παρελθόν.
Δυστυχώς, αν δεν ασχοληθούμε σε ατομικό επίπεδο, δεν έχουμε να κερδίσουμε πολλά από την ιστορία μας. Αυτό όμως με το οποίο μπορούμε να ασχοληθούμε είναι το παρόν, και να το μελετήσουμε με σοβαρότητα και ενδελέχεια όπως θα κάναμε με τον Ιουστινιανό ή τον Πελοποννησιακό πόλεμο.
Μη σας φαίνεται καθόλου περίεργο. Αν έχουμε εκλογές το 2018, τα παιδιά που θα ψηφίσουν όταν ο ΓΑΠ αρνιόταν ότι υπάρχει παγκόσμια οικονομική κρίση και έλεγε ότι «λεφτά υπάρχουν» ήταν μόνο 8 ετών. Τα ίδια παιδιά, όταν ο Τσίπρας έταζε ότι θα βαράει τα νταούλια και οι αγορές θα χορεύουν ήταν 13 ετών. Τη δραχμή δεν τη θυμούνται γιατί δεν ζούσαν όταν μπήκαμε στο Ευρώ και λογικά τον Ανδρέα Παπανδρέου τον ξέρουν από βίντεο του Τσίπρα που προσπαθεί να μιμηθεί τη φωνή του.
Μπορεί όλα αυτά να μας φαίνονται κάπως αστεία (και στην περίπτωση της φωνής του Τσίπρα, είναι πολύ αστεία), αλλά τα παιδιά που θα ψηφίσουν στις επόμενες εκλογές το πιθανότερο είναι να γνωρίζουν τη σύγχρονη ιστορία μας τόσο καλά όσο και την αρχαία: ως ένα παραμύθι που υπάρχουν κακοί ξένοι που μας πολέμησαν, εμείς αντισταθήκαμε ηρωικά και τελικά τα καταφέραμε!
Δεν χρειαζόμαστε λοιπόν άλλη ιστορία. Όπως έλεγε και ο Τσώρτσιλ, έχουμε παράξει περισσότερη ιστορία από όση μπορούμε να καταναλώσουμε. Το παρόν χρειάζεται να μελετήσουμε, να το αναλύσουμε και να το διδάξουμε. Ακόμα καλύτερα, αν μπορούμε να συμφωνήσουμε ποιό είναι αυτό το παρόν, όχι το παραμυθένιο όπως η ιστορία μας αλλά το πραγματικό παρόν, τότε θα έχουμε τουλάχιστον καταφέρει να ζούμε στην ίδια πραγματικότητα. Γιατί όταν κάποιοι πείθουν δεκαπεντάχρονα ότι ο γάιδαρος πετάει, ο Ήλιος βγαίνει από τη Δύση και η ελληνική οικονομία καλπάζει παρά τα ψέματα που λένε οι γερμανοτσολιάδες, τότε μάλλον κάποιοι ζούμε σε άλλη πραγματικότητα.
Για να διαβάσετε δωρεάν το βιβλίο του Δημήτρη Κοντογιάννη «Δεν έχουμε Δημοκρατία: Μια κάπως μποέμ απόδειξη για κάτι που όλοι λίγο-πολύ γνωρίζαμε», πατήστε εδώ!
