γράφει ο Δρ. φ. Φώτιος Χρήστου.
Όσο μπορείς
Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,
τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις
μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,
μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.
Μην την εξευτελίζεις πηαίνοντάς την,
γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την
στων σχέσεων και των συναναστροφών
την καθημερινήν ανοησία.“Κωνστντίνος Καβάφης. Όσο μπορείς”
“Η αξιοπρέπεια ως αβρά και ευπρεπής υπερηφάνεια. Αριστοτέλης”
στους αξιοπρεπείς
Στον “Ιππία Μείζων” ή “Περί του καλού” και στον “Ιππία Ελάττων” ή “Περί του ψεύδους” ο διαλογικός πρώιμος Πλάτων διαπραγματεύεται τις έννοιες της αλήθειας και του ψεύδους. Σ’αυτό το στάδιο επίσης γράφεται και ο αφηγηματικός διάλογος “Χαρμίδης,” στον οποίο ο Σωκράτης αναπτύσσει στον συνομιλητή του τη σωφροσύνη. Πρόκειται για την αρετή εκείνη της ευγενικής και παρθένας αλλά και αξιοπρεπούς ψυχής, η οποία μετέχει δια της αληθούς κίνησής της στην αθανασία. “Ψυχὴ πᾶσα ἀθάνατος. τὸ γὰρ ἀεικίνητον ἀθάνατον· τὸδ’ ἄλλο κινοῦν καὶ ὑπ’ ἄλλου κινούμενον, παῦλαν ἔχον κινήσεως, παῦλαν ἔχει ζωῆς. μόνον δὴ τὸ αὑτὸ κινοῦν, ἅτε οὐκ ἀπολεῖπον ἑαυτό, οὔποτε λήγει κινούμενον, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἄλλοις ὅσα κινεῖται τοῦτο πηγὴ καὶ ἀρχὴ κινήσεως”.[245d Φαίδρος ]. Κάθε αξιοπρεπής ψυχή δηλαδή είναι αθάνατη, γιατί εκείνο που κινείται πάντα είναι αιώνιο, ενώ εκείνο που κινεί ένα άλλο και κινείται από άλλο, εφόσον έχει τέλος ως προς την κίνησή του, έχει πέρας και ως προς τη ζωή του.
Γίνεται εδώ φανερό πως η αξιοπρέπεια είναι η αδάμαστη εκείνη ευφρόσυνος θέληση του ανθρώπου, που αναζωογονεί τη γενναία κίνηση της ομορφιάς του,η οποία ανεπιφύλακτα δίνει την υπόσχεση πως ό,τι του αφαιρεί “η Δύση” και υπονομεύει η αναξιοπρεπής ροπή του, το προσφέρει ευγενικά και γεναιόδωρα “η Αυγή”και η αξιοπρέπειά του. Η αξιοπρέπεια δηλαδή τελετουργικά επαναλαμβάνεται , όπως ακριβώς συμβαίνει και με την αγαθή φύση και τα προτερήματα του ενάρετου ατόμου, τα οποία διαρκώς μεταμορφώνονται σε συμπεριφορά του, μεταπλάθονται σε επικοινωνία, μεταβάλλονται σε σκέψη και εκφράζονται ως τρόπος γενικότερα της ζωής του. Αυτό σημαίνει πως η αξιοπρέπεια ως σύνολο της καθολικής ύπαρξης εξυψώνεται σε ανθρώπινη φύση, η οποία καθορίζει την ζωή και καταξιώνει το έργο της. Είναι ο δίκαιος και ο ελεύθερος λόγος, που σεμνύνεται με την αλήθεια και συγκλονίζεται με την ανθρώπινη έφοδο σε κάθε άξια κορυφή της. Και είναι τούτο αλήθεια, γιατί πτωχαίνει περισσότερο ο άνθρωπος από την απαγόρευση του να στοχαστεί την ευτυχία του, παρά από τη ίδια τη δυστυχία του. Γιαυτό είναι απάνθρωπο να στερήσουν στο άτομο την ομιλία του για την αξιοπρέπεια αλλά και συνιστά κατάφωρη παραβίαση του αναφαίρετου δικαιώματος του να αγωνίζεται για την ευπρέπεια.
Έτσι εξηγείται και ηθικά ο πλατωνικός λόγος πως μόνον εκείνο που κινείται από μόνο του, αφού δεν εγκαταλείπει τον εαυτό του, δεν παύει ποτέ να κινείται. Κατά συνέπεια είναι το ίδιο η αρχή και η προέλευση της αξιοπρεπούς κίνησης για όσα από τα άλλα κινούνται. Εδώ η μεγαλόψυχη και ευγενική κίνηση συλλαμβάνεται με την αμφίσημη σημασία της και μάλιστα εκδηλώνεται στην πιο πρωτόλεια δημιουργική της μορφή , όπως βεβαίως αρμόζει στη υψηλόφρονα δράση, που υπάρχει ως θεμελιακός τρόπος της ζωής και η οποία συνάδει ως αιώνια ελληνική υπόθεση στον αστρικό δρόμο της. Πρόκειται από τη μια για τα φανταστικά ατέλειωτα εκείνα στάδια της γνήσιας μεγαλοπρεπούς και αιώνιας διαδρομής του αξιοπρεπούς οδοιπόρου ανθρώπου, στην οποία η αρχή ταυτίζεται με το άπειρο τέλος της και συμπίπτει συνάμα με το παραμόνιμο σημείο μεταξύ της ύπαρξης και της ανυπαρξίας της πραγματικότητας της.
Από την άλλη ασφαλώς όλα τα σταθερά είναι σε κίνηση, γιατί η ακινησία είναι σε κάθε κατάστασή της η πιο ορμητική πορεία της ύπαρξης, που ενοποιεί σε μιαν ακραία αφή τους τέσσερις αξιοπρεπείς υπαρξιακούς της ορίζοντες . Έτσι εισάγεται στον Πλάτωνα η σχέση της ηθικής και της δράσης, η οποία στο επίπεδο της σύλληψής της ενέχει το χαρακτήρα της ορθής σκέψης, αλλά και διαθέτει τη φύση της ακέραιης ευθύβολης και φωτεινής μεγαλόψυχης πράξης, η οποία με την υπεύθυνη σιωπή της επιτρέπει στην ύπαρξη να μετεωρίζεται ανάμεσα στην ορθοπραξία της και να παρεκλίνει ως την ανθρώπινη αυθαιρεσία. Γιαυτό το λόγο το αξιοπρεπές πνεύμα , όπως και κάθε οντολογική αξιακή υπόσταση της ζωής, με τη μορφή της σύνεσης, της διάνοιας, της γνώμης, της λογικότητας, της ορθοφροσύνης, της φρόνησης και της αξιοπρεπούς περίσκεψης συνιστά τη θεμελιακή οντότητα του ολοκληρωμένου ανθρώπινου βίου, η οποία αντιδιαστέλλεται στο αγαθό εκείνο, το οποίο ταυτίζεται με την αναλώσιμη και σημειακά περιορισμένη ηδονική εφήμερη ύλη.
Ως εκ τούτου η παρορμητική τέρψη αυτού του γενετήσιου πόθου και πάθους αντιτίθεται στη βάση του με τη στερημένη της αθανασίας εμπράγματης αξιοπρεπούς ουσίας της καθημερινότητας μας. Έτσι η συγκεκριμένη πραγματικότητα ως ευμάρεια συναρτάται με την απόλαυση του ηδονιστή Φίληβου και του θιασώτη του Πρώταρχου, που θεμελιώνεται στις κατώτερες χαρές της ζωής και συνυφαίνεται με τη γεννετήσια σαρκική και αφροδίσια επιθυμία της. Ωστόσο απ’αυτή τη διαλεκτική της διανοητικής ηθικής δεν απουσιάζει το θεικό συναίσθημα του ιερού πνευματικού αξιοπρεπούς έρωτα, το οποίο συνέχει κατά την έννοια της ενότητας τα αιώνια μέρη του κόσμου και προσφέρει τα πελάγια σύνορα του στη ζωή. Ανήκει έτσι κατά τον Πλάτωνα κάθε ύπαρξη στον αιώνιο αξιοπρεπή εαυτό της, που στην υψηλότερη θέα της ατενίζει το θείο και συλλαμβάνει την αρχέγονη φύση της ομορφιάς της. Σε κάθε περίπτωση η πλατωνική ηθική με τις αυστηρές θαυμαστές συλλήψεις της και την κάθετη αλλά έκθετη συστηματοποίησή της ανοίγεται στο έσχατο μέλλον της, το οποίο με το αναγκαστικό αίτημά του απαιτεί υπαρξιακά να βιωθεί ως λειτουργικό αξιοπρεπές παρόν.
Την αλάνθαστη αυτή φύση του ανόθευτου αγαθού της ευπραξίας την αποτυπώνει βεβαίως ο ηθικός Φίληβος με την αποκαλυπτική του αναφορά στη διατακτική υπόσταση των θεμελιακών αξιών της ζωής, κατά την οποία την πρώτη και δεύτερη θέση κατέχει το μέτρο, την τρίτη ο νους και η φρόνηση, την τέταρτη οι ορθές δόξες, οι τέχνες και η επιστήμη και τις τελευταίες οι αληθείς και οι καθαρές ηδονές της ψυχής. Στον ευρύτερο ασφαλώς κύκλο ανήκoυν για τον όψιμο Πλάτωνα και οι αναγκαίες για την επιβίωση ηδονές και φυσικά όσες συνοδεύουν τις ανθρώπινες αρετές. Σε κάθε βεβαίως περίπτωση η αγαθότητα αυτών των ηθικών μεγεθών δεν οφείλεται για τον Φίληβο στα συστατικά στοιχεία της ηδονής και στην πεμπτουσία της φρόνησης ,αλλά συνδέονται με το κλασσικό μέτρο, το κάλλος και στην αλήθεια, που καθιστούν ανθρωπίνως προσβάσιμες τις τρεις κορυφαίες μορφές του αγαθού και προσδιορίζουν τις σχέσεις στα συστατικά, που αιτιολογούν τον έμμετρο χαρακτήρα της αιώνιας αξιοπρεπούς ηθικής.“59 d-67 b.”Και αυτό γιατί στον αγαθό βίο όλες οι γνώσεις είναι αποδεκτές, με συνέπεια η εμπέδωσή τους σε ένα ανθρώπινο πεδίο να έχουν το χαρακτήρα της υψηλής βιούμενης ηθικής. Δεν χωρά αμφιβολία πως η πλατωνική αξιολογία δεν αναμετράται με την εμπράγματη περιπτωσιολογία μας αλλά δοκιμάζεται στο σύνολο της από τη επαληθευτική της προβολή κυρίως σε μια πραγματικότητα, η οποία πάντοτε υπολανθάνει της ανθρώπινης ψευδαίσθησης και συνεχώς υποκρύπτεται στη σκια της επίφασης και του βεβαιωτικού δογματισμού της εφήμερης αληθοφάνειάς μας.
Είναι πράγματι ουσιαστικό το γεγονός ότι της αλήθειας προηγείται η εντύπωση του φαντασιακού και προτάσσεται ο αιφνιδιασμός του στρεβλού ειδώλου. Έτσι η ακολουθούμενη ουσία της αποκτά και το επίκτητο εκείνο περιεχόμενο της, που της προσδίδει ο αγώνας της κατά της ανακρίβειας και ενέχει ως αντικειμενική ουσία το καθαρό της ανθρώπινο θαύμα, που της δημιουργεί η αξιοπρεπής ανάγκη για πάλη εναντίον της διαστροφικής διαχείρισης των πραγμάτων. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αναγωγή της εν λόγω λάμψης, που συλλαμβάνεται εξωτερικά και εσωτερικά ως αλήθεια, σε φορέα της πραγματικότητας μας αλλά και σε λογικό παράγωγο μας. Έτσι συντελεί η μικρή και η μεγάλη αλήθεια στην αποδοχή της αξίας της, αλλά και συμβάλλει στην ολοκλήρωσή της σε μια ενιαία και αδιαίρετη ανεξίτηλη αξιοπρεπή οντότητα της ζωής μας.
Προάγει επίσης αυτή η μυστηριακή πραγματικότητα με την παρουσία της αλλά κατεξοχήν με την άδηλη απουσία της την απαστράπτουσα φύση της, την οποία περισσότερο με την αναζήτησή της τη μεταπλάθει σε διαρκή σκοπό, που είναι ικανός να καθορίσει την ενότητα των ακέραιων γεγονότων της. Από αυτή τη σκοπιά θεωρούμενη η ηδονική τέρψη σχετίζεται με την ψυχοσωματική ισορροπία του ανθρώπου και συνδέεται με τη φθορά της ζωής του, ώστε να υπάρχει η εν λόγω εμπειρία με τη μεικτή, αληθή και την ψευδή μορφή της. “Φίληβος31b–55c” .Συνεπώς κάθε χαρά του ανθρώπου επιβάλλεται να εξετάζεται με βάση τα στρώματα, που αναβλύζει και να αντιμετωπίζεται ανάλογα με το βαθμό της καθαρότητάς της. Είναι επομένως λογικό η αξιοπρέπεια ως ολοκληρωμένη εκδήλωση της ζωής να παραπέμπει στην ανθρώπινη οριζόντια και κάθετη έκταση της, αλλά και φυσικό να ελέγχει την απόφαση για συνεπή και έντιμο τρόπο διαβίωσης του ανθρώπου.
Έτσι εμπλέκεται στα κριτήρια της ευπρεπούς ύπαρξης και η όραση, της οποίας διαρκές αίτημα είναι ο εκσυγχρονισμός και η αναπαρθένεψή της, προκειμένου να είναι ορατός ο άνωθεν ευρισκόμενος κόσμος της. Και αυτό γιατί η αξιοπρέπεια εναρμονίζεται πάντα με ένα κόσμο, που υπερβαίνει τη βαρειά ηδονική ύλη του παρόντος και πολιτεύεται με το χρόνο του ανθρώπινου μέλλοντος. Η αξιοπρέπεια δηλαδή ενέχει το στοιχείο της επικής τόλμης αλλά και το χαρακτήρα της χρονικής ελευθερίας του ανθρώπου, που τον λυτρώνουν από την άθλια μικροπρέπειά του και τον διασώζουν από τον ελάχιστο εαυτό του. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η αξιοπρέπεια αναγκαιούται της ηθικής, ώστε να υπάρξει το εναρμόνιο με αυτή την αρχή άτομο στο ευρύχωρο πεδίο των υψηλών του αξιών και να εκφράσει ως ανάγκη τον αγαθό του πόθο για την αρετή. Σε μια εποχή που στερείται της άνωθεν βεβαίως όρασης και σε ένα κόσμο που οι μισές λύσεις των προβλημάτων αυξάνουν επικίνδυνα τα αδιέξοδα του, εμπεδώνεται δυστυχώς η μετριότητα ως πρότυπο και ως τρόπος ζωής και ακυρώνεται κάθε διάθεση του ατόμου για ευπρέπεια.
Γίνεται συνεπώς φανερό πως για την αξιοπρέπεια του ανθρώπου απαιτείται ο γνήσιος εκείνος μύθος, που μεγαλόψυχα αφήνει στη ζωή τα ιερά διάκενα του απείρου, τα οποία επιτρέπουν να χωρέσει η ευτυχία της και επιβάλλεται η μεγαλοψυχία του κόσμιου λόγου προκειμένου να ατενίσει ο ακέραιος άνθρωπος το αιώνιο φως του αληθινού υπαρξιακού ουρανού του και να ζήσει αληθινά με τη γλώσσα του. Επειδή με την ομορφιά καλύπτει ο άνθρωπος την ασχήμια του και επειδή το μικρό επιχειρεί με την αυτόβουλη διαστροφική του παραποίηση να φαντάζει μεγάλο, η αξιοπρέπεια αναλαμβάνει το δύσκολο εκείνο έργο να διαφυλάξει στην παρηλλαγμένη κατάσταση της πλασματικής της πραγματικότητας την αυθεντικότητά της ύπαρξης των όντων και αποσκοπεί στην “οχλολοίδορη αυτή εποχή” να της επιτρέψει, ώστε να ζήσει ο άνθρωπος όρθιος και να πορευτεί ως αληθής και ασυμβίβαστη ύπαρξη με τους κρυφούς του θεικούς πόθους.
Είναι δηλαδή η αρετή του “ευσχημονως ζην”η ευφυής καταρχάς σύλληψη της ιδέας, πως η ομορφιά είναι εκδήλωση εξυπνάδας και πως το καλό χωρίς έμπνευση είναι οργανωμένη κακοήθεια, που οδυνηρά κουράζει. Επομένως η αξιοπρέπεια είναι έκφραση ειλικρίνειας, η οποία στην αυθόρμητη εκδήλωσή της παράγει το αγαθό χωρίς να το θέτει ως σκοπό και συνιστά αδάμαστη ομορφιά, που εκδιπλώνεται κατά τρόπο ώστε να προηγείται και να έπεται ως “πυρ αείζωο” της ανάγκης της.Έτσι η συγκλονιστική αυτή αρχή της ηθικής μας μεγαλοπρέπειας, που επιτάσσει ως μέτρο το ατομικό μέγεθος του κάθε ανθρώπου και προβάλει ως επιταγή και συμπαθητικό όριο το “όσο μπορείς,”ανάγει το θυμό στη σφαίρα της ωραίας ψυχής, στην οποία συνυπάρχουν εναρμόνια το συναίσθημα, η συνεπής βούληση και ο σοφός λόγος. Με τον ίδιο τρόπο ο Πλουταρχος προβλέπει και την ανθρώπινη ευθυμία, η οποία έτσι συνιστά την αρίστη κατάσταση του θυμικού κέντρου της ψυχής και αποτελεί τη δυναμική άνωση ενός ανθρώπου, που είναι δια του πνεύματος προορισμένος να ίπταται και να αξιώνεται “τον έπαινο του δήμου και των σοφιστών τα δύσκολα και τα ανεκτίμητα εύγε.”
Αν και η αξιοπρέπεια ακολουθεί τη λεπτομέρεια της εποχής ο κεντρικός της εννοιολογικός πυρήνας της κατέχει όλη την έκταση της ηθικής μας διαχρονικότητας. Έτσι παραμένει η αξία αυτή στη βάση της η δύναμη εκείνη, που επιτρέπει στον αξιοπρεπή άνθρωπο να παράγει εσωτερικό πολιτισμό και σε αντιδιαστολή με το αναξιοπρεπές άτομο να ανανεώνει τη φυσική του ελπίδα για ένα ανθρώπινο μέλλον του και για μια “beatus ille” ευτυχισμένη εποχή. Άρα η αξιοπρέπεια ως συμπερίληψη του πολυδιάστατου υποκειμένου συνιστά στάση καλλιτεχνίας του [244c] Φαίδρος “οὐ γὰρ ἂν τῇ καλλίστῃ τέχνῃ”,που την ιστορεί αθορύβως με την κοσμιότητά της η ευγενής σιωπούσα πρακτική και η ηθική άσκηση του πραγματικού ανθρώπου.Η αλήθεια αυτή της αξιοπρέπειας φαίνεται αδιαπραγμάτευτη ακόμη και αν εμπεδώνεται ως απλοική εκδήλωση στη φύση, γιατί η αξία της δεν έγκειται στην υλοποίησή της και στο περιεχόμενό της, αλλά οφείλεται στην σεμνή θέληση του ανθρώπου να κατασκευάζει με την απλή ζωή του ηθικούς Παρθενώνες και να οικοδομεί τον κατάλληλο κοινωνικό πολιτισμό, που του επιτρέπει αξιοπρεπώς να τον κατοικεί και με αγάπη να τον προσφέρει στους αισθητικά άστεγους και μικρόψυχους ανθρώπους της εποχής του. Με τον ίδιο τρόπο βεβαίως ευεργετούν και τα ωδικά πτηνά τον φυσικό άνθρωπο, ο οποίος γνωρίζει με ευλάβεια να θεάται το ύψος τους, που είναι και η περιοχή του θεσπέσιου άσματός τους.
Πράγματι τα πουλιά δεν κελαηδούν, όταν συνήθως βηματίζουν αδέξια στο έδαφος, αλλά όταν αποκτήσουν την περίοπτη θέση του κατάλληλου στο δέντρο κλώνου. Αναλόγως και η αξιοπρέπειά του ανθρώπου προκύπτει ως αποτέλεσμα της απόφασής του να κατακτήσει την προσωπική κορυφή των αρετών του και απορρέει η ευγενής αυτή έκφραση του ως τρόπος ασφαλής, συνεπής και ανάλογος με το σύμμετρο όριο του σκοπού του και την σεμνή και ανθρώπινη αρνησικακία του. Αξιοπρέπεια δηλαδή είναι πάντοτε η πράξη εκείνη που φαίνεται ηθικά ισουψής με το ανάστημα του ιδανικού ανθρώπου, με την οποία συγκρίνεται και αναμετράται κάθε υποκειμενική ουσία μας. Αυτό σημαίνει πως η αξιοπρέπεια κρίνεται στα μικρά και τα μεγάλα, γι’αυτό δεν επιτρέπει ύποπτες εκπτώσεις, ούτε εξαρτά την υφή της από το μέγεθος και τη βαρύτητα μιας πράξης, που τη δοκιμάζει.
Αντιθέτως συνιστά η αξιοπρέπεια την εκδήλωση εκείνη του ήθους, που με τα αγχέμαχα μέσα της δεν παραδίνεται στα αμφίσημα διλήμματα της υπολανθάνουσας ηθικής ραστώνης σήμερα του ανθρώπου. Πρόκειται ουσιαστικά για ερώτημα, που εμπεριέχει το περιεχόμενό του με συμπαθητικό τρόπο προσανατολισμένο στο αγαθό εκείνο, το οποίο ακυρώνεται μόνο, εαν υπάρχει ως αφετηρία στην άγνοιά μας. Και αυτό γιατί δεν χρειάζεται κανείς λογικός άνθρωπος να γνωρίζει, ότι είναι αδικαιολόγητη η πυρπόληση του δάσους εκ μέρους του προκειμένου να καταπολεμηθεί η υποθερμία του, όπως επίσης είναι άσχετη η συνείδηση της πενίας του από την αδυναμία του να ατενίσει τον πλούτο του περιβάλλοντός του. Κατά συνέπεια η αξιοπρέπεια κρίνεται από το “είναι” και το “φαίνεσθαι” της πράξης και των λόγων της, με αποτέλεσμα ως δράση να παραμένει γλωσσικά ανέκφραστη και ως στόχος να υπάρχει σαν μια λιτή αλλά δυναμική στην ουσία και στην μορφή της υπεράνθρωπη εκδήλωση.
Ωστόσο παραμένει αυτή η ηθική της αξιοπρέπειας και μια οντότητα θεμελιακά στο πλαίσιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενεργή, έτσι ώστε να υφίσταται τα μεγέθη αυτά ως κατακτήσεις μόνο με την μορφή των υποχρεώσεών τους, αλλά και να εκδηλώνεται σύστοιχα με τις αναγκαίες αντιδράσεις της ζωής μας. Με αυτό τον τρόπο η αξιοπρέπεια μεταπλάσσεται σε επική στάση της ανθρώπινης ύπαρξης κυρίως, όταν με το τίμημα, που συνεπάγεται, υποχρεώνει τον άνθρωπο να αναδιπλωθεί και να υπάρξει από την άφθαρτη και ατελή αρχή του. Επιβάλλεται βεβαίως τότε η αξιοπρέπεια να σχετίζεται ως φυσικός ρυθμός της ανθρώπινης διαβίωσης με το σκοπό της, όπως είναι αναγκαίο να συναρτάται η σημασία της ύπαρξης της χώρας της επαγγελίας με το δρόμο της προκειμένου να είναι προσπελάσιμος και επομένως κατοικίσιμος ο θεσπέσιος αυτός τόπος από τον άνθρωπο. Συναρτάται δηλαδή η αξιοπρέπεια με το εφικτό του πράγματος, που προυποθέτει όμως το δυναμικά ελκτικά ωραίο, αλλά και επιβάλλει το ηθικά χρήσιμο γεγονός, το οποίο μεταβάλλει αυτή την αξία, ώστε από απροσπέλαστη ιδέα να μετουσιώνεται σε φιλάνθρωπη πράξη και από άμορφη ασφαλώς συμπεριφορά να μορφοποιείται σε αγαθή καθημερινότητα του ανθρώπου. Συνεπώς η αξιοπρέπεια ταυτίζεται με την όμορφη φύση της ζωής, η οποία φιλάνθρωπα αντιμετωπίζει την πραγματικότητά της και η οποία αδάμαστη επιζητά διαρκώς να ανυψώνει τον εαυτό της.
Στο έργο “Μένων ή Περί αρετής”ως γνωστόν ο Πλάτων θεωρεί πως η αρετή εκτείνεται στα γένη και καταλαμβάνει το σύνολο της ανθρώπινης έκφρασης, αν και στους συλλογιστικούς ελιγμούς της διαπραγμάτευσής της καθορίζεται ως χαρά της ομορφιάς και ως κατάκτηση της δύναμης.“Να ευφραίνεσαι με τα όμορφα και νάσαι δυνατός”Μένων77 b. Κατ’αυτή την έννοια το εν λόγω θεικό στοιχείο της συμβατικής ανθρώπινης ηθικής είναι το χάρισμα εκείνο των ενεργητικών και ερευνητικών ανθρώπων “καὶ ἔστιν τοῖς μαλακοῖς τῶν ἀνθρώπων ἡδὺς ἀκοῦσαι, ὅδε δὲ ἐργατικούς τε καὶ ζητητικοὺς ποιεῖ”·[81e], οι οποίοι αναζητούν πάντοτε το ωραίο ως ευθύνη και ως εκδήλωση της ευπρέπειάς τους με ένα ήρεμο πάντα και αντιεριστικό τρόπο. Ως σχετική με τούτο φύση η αξιοπρέπεια είναι το μέγεθος εκείνο, που αναλογεί στην ανθρωπιά και αντιστοιχεί στην ηθική κανονικότητα της ζωής. Πράγματι η ενάρετη θέαση των πραγμάτων και κάθε ευπρέπεια της φωτεινής αίσθησης του ανθρώπου οδηγούν στον απαράβατο κανόνα της αξιοπρεπούς ευταξίας του και ανάγουν τη ζωή στον εξανθρωπισμένο θυμό της, ο οποίος περικλείει το συναίσθημα και τη βούληση, όπως ακριβώς επιβάλλει η έκφραση της ευθύνης και απαιτεί η εκδήλωση της σεμνής νόησης κάθε άρτιας ύπαρξης.
Είναι δηλαδή η γνωστική εδώ αγαθότης του Πλάτωνα αξιοπρεπής επίνοια του υψηλού, που προηγείται της τελεστικής γενναιότητάς του, όπως φυσικά τη διανοείται ο φιλόσοφος στον“Αλκιβιάδη ή Περί ανθρώπου φύσεως.”Κατά συνέπεια η αξιοπρέπεια είναι παράγωγο του αξιοπρεπούς νου, ο οποίος συλλαμβάνει πρώτα την αρετή της ορθοπραξίας και προκαλεί ύστερα με τη δυναμική του γνώση την υλοποίηση της ευγενούς του πρόθεσης για το καλό. Αποτέλεσμα αυτού είναι η ανάλογη επιφύλαξη για την ποιοτική πράξη του πλατωνικού κόσμου, όπως αποδίδεται στον διαλογικό Αλκιβιάδη, ο οποίος θεμελιώνει την υπόθεση του , στη σχέση της πρόθεσης για ηθική επιτυχία της και στη γνώση της. Εάν αγνοείται δηλαδή η ηθική και στερείται της γνώσης του βέλτιστου το ηθικό εν δυνάμει υποκείμενο δεν είναι τότε ως δράση η πράξη βέλτιστη, ούτε τίθεται ως ανάγκη ο αξιοπρεπής στόχος του για τη ζωή. “Πλάτων Αλκιβιάδης 2 141c–143a”.
Επαλήθευση αυτού συνιστά ως γνωστόν το ασύμβατο με την προοπτική του γεγονός, που βιώνεται ως ασυμμετρία του καλού και του κακού. Έτσι παραθεωρείται η υπαρξιακή αλήθεια ότι το μεγαλύτερο κακό συντελείται περισσότερο με το μίσος και λιγότερο με την αρνητική δύναμη του ανθρώπου και πως το ωραίο δεν μορφοποιείται εξ άπαντος ως αποτέλεσμα μιας πράξης, γιατί εκείνο που αξιολογείται στην αξιοπρέπεια της είναι η προσήλωση της στο αγαθό. Έτσι αυτό που ηθικά προσμετράται στη υλοποίησή της αξιοπρέπειας, είναι ο αταλάντευτος προσανατολισμός της στην ανθρώπινη συμπεριφορά του καθαρού ανθρώπου και η τέχνη της να ομορφαίνει τη ζωή. Άλλωστε το καλό είναι ουσιαστικά η βελτωτική αναφορά του που κατά τη συγκριση με άλλα ομοειδή στοιχεία προκύπτει θετικά υπέρτερο του κακού. Δεν υπάρχει δηλαδή αξιοπρεπής συμπεριφορά, εάν κατά την συνεκτίμησή της με άλλες δεν προκύπτει ποιοτικά διαφορετική απέναντί τους.
Κατανοείται επομένως πως στη βάση της η αξιοπρέπεια συνιστά εκδήλωση της ορθής ζωής αντίθετη της αναξιοπρέπειας, στην η οποία από το περιεχόμενο και τη μορφή της καθίσταται αξιακά ολοκληρωμένη, αλλά και ακριβής και συμπαθητικά βεβαίως φίλια με τους συγκινησιακούς της κραδασμούς. Ως έξυπνη έκφραση τώρα του καλού η αξιοπρέπεια αποτελεί την προσωπική εκείνη διαλεκτική, με την οποία το άτομο οργανώνει τον ατομικό του αγώνα για αυτοβελτίωση. Επομένως η αξιοπρέπεια είναι ο τρόπος να αποκτήσει το άτομο για λογαριασμό του το αξιοπρεπές ήθος, χωρίς βεβαίως να το εξαρτά και να το υποτάσσει σε σκοπιμότητες και στους συγκριτικούς ανταγωνισμούς με το περιβάλλον του. Έτσι εξηγείται και ο λόγος για την αξιοπρέπεια, ο οποίος ολοκληρώνεται ως ατομική άσκηση και δικαιολογείται ως μαχητική παράσταση του ανθρώπου απέναντι στον εαυτό του, ακόμη και αν όλα στο κόσμο του ηθικά “κατεδαφίζονται”.
Αυτό σημαίνει πως ο αξιοπρεπής διαθέτει λόγο με ανάλογη αποστολή, ο οποίος έχει αφετηρία και αναφορά στο αξιοπρεπές άτομο και ηθική υπόσταση αλλά και απόσταση από το υποκείμενο με αντιφατική, αγενή και ευτελή, υπαρξιακή φορά. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η αξιοπρέπεια είναι προσωπική υπόθεση και συνιστά αδάμαστη ηθική του ατόμου, που λειτουργεί ως υψηλοφροσύνη και ως ευγενική εσωτερική πραγματικότητα, η οποία επιτρέπει να υπάρχει ο ακέραιος και ο αξιοπρεπής άνθρωπος ακόμη και σε ένα σύνολο που στερείται αυτής της θεμελιακής ανθρώπινης ιδιότητας. Επειδή πολλές φορές το λίγο είναι περισσότερο από το πολύ και η στιγμή πιο αθάνατη κάθε συμβατής αιωνιότητας, η αξιοπρέπεια είναι η όραση μιας κορυφής, που καταξιώνεται επικά ο ελάχιστος άνθρωπος και ο ευγενής του πόθος για ακεραιότητα. Και είναι τούτο αλήθεια, γιατί μια φορά αν καταστεί αναξιοπρεπής ο άνθρωπος καθίσταται για πάντα τότε ελλειμματικά αξιοπρεπής .Συνεπώς η αξιοπρέπεια είναι η διαρκής ανάγκη μιας ύπαρξης που αναστοχάζεται τον εαυτό της και σταθερά πορεύεται στη αιρετική της ομορφιά. “ Έστι δε φύλον ενανθρώποισι όστις αισχύνων επιχώρια παπταίνει τα πόρσω μεταμώνια θηρεύων ακράντοις ελπίσιν.”
Είναι θα λέγαμε εδώ σύμφωνα με την παρερμηνεία του Πίνδαρου η αξιοπρέπεια όλη η ανθρώπινη φύση, που ενυπάρχει σε κάθε στιγμή της αξιοπρεπούς ζωής και σε κάθε εκδήλωη της κατά τρόπο μάλιστα ώστε να προσδίδει στον άνθρωπο τα φωτεινά και τα ανεξίτηλα κάλλη της. Πράγματι είναι όμορφος ο άνθρωπος τη στιγμή που αξιώνεται της ομορφιάς του“ως χαρίεν έστ’ άνθρωπος, όταν άνθρωπος εί Μένανδρος”, γεγονός που σημαίνει πως γνωρίζει και αξιοπρεπώς ανταποκρίνεται στο αίτημα της ζωής για δίκαιη ικανοποίησης της ανάγκης της αξιοπρέπειας. Και αυτό γιατί σε κάθε καταξίωση με εξαίρεση την αξιοπρέπεια, που συμβαινει αμφίπλευρα αντιστοιχεί και ένα τίμημα, το οποίο ο δίκαιος άνθρωπος το καταβάλλει πριν ή μετά την αμοιβή της πράξης. Έτσι ο κόσμος είναι κόσμιος και “εύκολος ένας απλός παλμός” λέει στον Ερωτικό του λόγο ο Γ. Σεφέρης “και τοχαμόγελο σαν έτοιμο σπαθί.”Από αυτή τη σκοπιά η αξιοπρέπεια εγγυάται μαζί με τις δυσβάσταχτες όμορφες υποχρεώσεις της και την αξιοπρεπή της εμπειρία αλλά και υπόσχεται την όμορφη ελληνική δικαιοσύνη, ώστε ο ευπρεπής άνθρωπος “όσο μπορεί” κάθε φορά που οι άλλοι απεργάζονται χωρίς τον παραμικρό ενδοιασμό τον ευτελισμό του να αντιστέκεται ως κουρσάρος. Σε καμιά βεβαίως περίπτωση η αξιοπρέπεια δεν είναι εκδικητική επιλογή της ζωής, αφού ο ευγενής αυτός άνθρωπος είναι ασυμβίβαστα μεγάθυμος και επιεικής.
semper fidelis
πάντα πιστός στα αξιοπρεπή συναισθήματά μου και στις κόσμιες ιδέες μου.
