γράφει ο Λάρκος Λάρκου.
Η Κύπρος βρίσκεται στη σημερινή κατάσταση γιατί για δεκαετίες κυριάρχησε μια στρεβλή αντίληψη για την πολιτική -ο παράγων, τα δίκτυα, η αδιαφάνεια, η πολιτική διαπλοκή ανάμεσα στους πελατειακούς διορισμούς και τη διατήρηση της προσωπικής και κομματικής ισχύος. Αυτή η πρακτική εκδηλώθηκε ήδη από τη δεκαετία του ‘60, θεωρήθηκε ότι «αυτό είναι πολιτική», δεν αμφισβητήθηκε γιατί κατεστημένες κομματικές ηγεσίες ακολούθησαν την ίδια διαδρομή: να φύγουν αυτοί, να έρθουμε εμείς, να πάρουμε τη ρεβάνς ή να ετοιμαστούμε για την επόμενη μάχη κάνοντας συμμαχίες του ποδαριού με κύριο στόχο τη νομή της εξουσίας.
Πώς ενεργεί μια κοινωνία που αδυνατεί να δώσει λύσεις στα κρίσιμα ζητήματα που βρίσκονται ενώπιόν της; Η απάντηση είναι πολύ κυπριακή: αποφεύγει να τα αντιμετωπίσει, αναζητά διαρκώς plan B και έτσι πιστεύει ότι δια της μετάθεσεως στο χρόνο θα επιλυθούν ως δια μαγείας! Αυτός είναι ο λόγος που παρακολουθούμε ένα κομματικό σύστημα να καταφέρνει να επιβιώνει μέσα από ποικίλα τεχνάσματα και επιθετικές πρακτικές. Πρώτα αποβάλλει όσους έχουν μια διαφορετική γνώμη, ύστερα επιβάλλει την υποταγή και τη μονολιθικότητα στην κομματική γραμμή και στο τέλος αναγορεύει την πολιτική του plan b σε κυρίαρχη δημόσια πρόταση! Μια κοινωνία κατακερματισμένη σε πολλά μικρά αντιμαχόμενα «κάστρα», έχει την «πεποίθηση» ότι η κοινωνική συνοχή είναι βασικό εμπόδιο στην ατομική κυριαρχία. Έτσι η συνοχή, η κοινότητα αξιών, η αίσθηση ότι μπορούμε μαζί να κάνουμε κάποια πράγματα, παρέδωσε την σκυτάλη στην πίστη ότι οι λύσεις βρίσκονται στο διαμοιρασμό των ωφελημάτων, αντί στη θεσμική επίλυση με βάση κανόνες που να διασφαλίζουν την μακροπρόθεσμη σταθερότητα.
Η διαρκής στασιμότητα εξέθρεψε την εμπεδωμένη ατιμωρησία. Στις 4/12/2017 ο Γενικός Ελεγκτής Οδ. Μιχαηλίδης προσδιόρισε τη θεματολογία της διαφθοράς ως εξής: «Προσφορές στον τομέα της άμυνας, προσφορές στα δημόσια έργα, διαχείριση της κρατικής περιουσίας, διαχείριση των τουρκοκυπριακών περιουσιών, πολεοδομικές ζώνες, πολεοδομικές χαλαρώσεις, ευνοϊκή μεταχείριση φορολογουμένων, ανοχή στη φοροδιαφυγή, κατάχρηση εκ των έσω γνώσεων για την αγορά τεμαχίων γης των οποίων η αξία θα ανέβαινε, σε όλα υπήρχε διαφθορά, εδώ και δεκαετίες».
Το φεστιβάλ της διαφθοράς έπιασε ταβάνι με την υπόθεση «χρυσά διαβατήρια» κάτω από την διεύθυνση του ίδιου του Προέδρου της Δημοκρατίας. Μέχρι 17/8/2020, δόθηκαν 6.774 διαβατήρια (σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα η Ερευνητική Επιτροπή) και βέβαια αδιευκρίνιστος αριθμός μέχρι 31/10/2020, ίσως 1000. Ο προηγούμενος Γενικός Εισαγγελέας Κ. Κληρίδη αποκάλυψε στις 3/2/21 πως με δύο γνωματεύσεις της, η Εισαγγελία διέγνωσε ότι υπάρχει «σύγκρουση του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος με το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης» αλλά η κυβέρνηση δεν τις θυμάται. Ο ίδιος ο Ν. Αναστασιάδης στην καταθεσή του στην Ερευνητική Επιτροπή στις 2/2, εμφανίστηκε με το μανδύα του τύπου «δεν άκουσα, δεν γνώριζα, απλώς εγώ προέδρευα». Ενώ δεν παρέλειψε να παρουσιάσει το κατ’ ευφημισμόν όραμά του-«το σημαντικό είναι να αποκαταστήσουμε το όνομα του κράτους» (!), αυτό που ο ίδιος μετέτρεψε σε συνώνυμο της γελοιοποίησης.
Τι ευθύνεται γι’ αυτή την αρνητική τροπή των πραγμάτων; Στην κορυφή τοποθετώ την απουσία αντίβαρων στην άσκηση εξουσίας -αρχές που να εποπτεύουν την εφαρμογή κανόνων που έχουν θεσμοθετηθεί. Με βάση το Σύνταγμα της Κύπρου τα αντίβαρα βρίσκονταν στη δομή του 1960-ε/κ πρόεδρος, τ/κ αντιπρόεδρος, κλπ. Η αποχώρηση των τ/κ από τη συνταγματική δομή (1964) απέδωσε στον ε/κ ηγέτη απίστευτες εξουσίες, σχεδόν απολυταρχικές. Η υπερσυγκέντρωση εξουσιών οδηγούσε συχνά σε αυθαιρεσίες, σε υπέρβαση εξουσίας, σε αποφάσεις βασισμένες στην αλαζονία και την ασυδοσία. Τα εναπομείναντα αντίβαρα (με λίγες εξαιρέσεις) δεν μπορούσαν να κάνουν σπουδαία πράγματα γιατί επιλέγονταν από τη δεξαμενή των «αρίστων»-αποτυχημένοι υποψήφιοι, φίλοι και κολλητοί, χωρίς κριτήρια, χωρίς αξιολόγηση.
Τα πιο κατάλληλα συμπερασμάτα για το αύριο αφορούν την υιοθέτηση μέτρων και την εφαρμογή μιας πολιτικής με βάση τα αντίβαρα, τον έλεγχο, τη λογοδοσία. Πολλά αφορούν τη διαδικασία που προκύπτει από αλλαγές του θεσμικού πλαισίου όπως η υιοθέτηση των εισηγήσεων που προτείνει η Ομάδας Κρατών του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά της Διαφθοράς (GRECO). Στις 16 Νοεμβρίου 2020 είδε, μεταξύ άλλων, ότι «η δήλωση των περιουσιακών στοιχείων των Βουλευτών θα πρέπει να είναι πιο περιεκτική, ενώ ο έλεγχος αυτών των δηλώσεων να ενισχυθεί», την σύγκρουση συμφέροντος και την άσκηση πίεσης («lobbying)», και την απλοποίηση και την αποσαφήνιση των εσόδων και των επιδομάτων που λαμβάνουν οι Βουλευτές». Αξιόλογη επίσης είναι η νομοθετική πρόταση που κατέθεσαν ενώπιον της Βουλής οι εγκεκριμένοι λογιστές/ελεγκτές Χρήστος Παναγιωτίδης και Νίκος Συρίμης, ο Νομπελίστας Χριστόφορος Πισσαρίδης καθώς και ένας νομικός για το πόθεν έσχες (4/2). Αφού χαρακτηρίζουν το υφιστάμενο πλαίσιο του πόθεν έσχες, «ερείπιο που δεν επιδέχεται αναστύλωση», διατυπώνουν σειρά από εισηγήσεις για την ενίσχυση του πλαισίου.
Όλα τα κεντρικά θέμα αφορούν τις γνώσεις που η κοινωνία μας αποκτά μπροστά στις επερχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις, σύντομα βουλευτικές (Μάιος 2021) αλλά κυρίως προεδρικές, Φεβρουάριος, 2013. Οι εκλογικές συζητήσεις συνιστούν το πιο κατάλληλο πεδίο για να αναπτυχθούν εισηγήσεις για τις αναγκαίες λύσεις. Η οργή είναι σημαντική πολιτική αξία. Με προσπάθειες μπορεί να δώσει τη θέση της στις επεξεργασμένες εισηγήσεις για να κατακτήσουμε μια ώριμη λειτουργία ενός συστήματος με εξουσίες και αντίβαρα. Η ενδυνάμωση της εποπτικής διαδικασίας ισούται με την ανάληψη ευθύνης από πρόσωπα με ευρύτερο κύρος, με ικανότητα να επιτύχουν μετρήσιμους στόχους. Τα πρόσωπα που θα τρέξουν ως υποψήφιοι για την προεδρία το 2023 έχουν την αυξημένη ευθύνη να κλείσουν τις μαύρες τρύπες που αφήνει πίσω της η θητεία Αναστασιάδη και να «γεμίσουν» με προγραμματικό «υλικό» μια κοινωνία που αναζητά νέα σελίδα.
