Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να σκεφθούμε μαζί, τι σημαίνουν τα παραπάνω για έναν άνθρωπο, μια ομάδα, μια ολόκληρη κοινωνία. Υποθέτω, θα συμφωνήσετε, ότι οι ανθρώπινες σχέσεις δεν μπορεί παρά να στηρίζονται στην αμοιβαία ευθύτητα, εντιμότητα, εμπιστοσύνη, αξιοπιστία, στην αλληλοκατανόηση και τον αλληλοσεβασμό, αλλά και σε κοινή αισθητική. Για να θεωρήσεις κάποιον φίλο σου και να τον συμπεριλάβεις στη λίστα εκείνων με τους οποίους μοιράζεσαι τα μυστικά σου, τους στόχους σου, τα όνειρά σου, τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς σου θα πρέπει πρωτίστως να έχει καταφέρει να κερδίσει την εμπιστοσύνη σου. Από τη στιγμή που αυτό θα συμβεί – αν συμβεί – ακολουθούν αλυσιδωτά διάφοροι παράγοντες που, στη συνέχεια, ενδυναμώνουν τη σχέση. Πρώτο σκαλοπάτι όμως είναι η εμπιστοσύνη. Θα μου πείτε τώρα και πότε εμπιστευόμαστε κάποιον; Πότε καταλαβαίνουμε, ότι είναι κατάλληλη η στιγμή; Πώς ελέγχουμε την εντιμότητα και τη φερεγγυότητά του; Πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι, ότι δεν θα μας προδώσει, δεν θα μας πουλήσει, δεν θα συζητήσει με τρίτους αυτά που μοιραστήκαμε μαζί του; Πότε και πώς θα είμαστε βέβαιοι, ότι αυτό το πρόσωπο είναι ξεκάθαρο, εχέμυθο και ειλικρινές απέναντί μας, όπως και εμείς αντίστοιχα με κείνο; Λοιπόν, μην ψάχνετε για λογικές και ξεκάθαρες απαντήσεις σε όλα τα παραπάνω, ειδικά εάν η γνωριμία δεν είναι από εκείνες που χάνονται στα βάθη του παρελθοντικού χρόνου, ώστε να είναι, λίγο πολύ, δοκιμασμένη. Και βέβαια, η δυσκολότερη περίοδος που διανύει μια καινούρια σχέση, είναι συνήθως το μεσοδιάστημα, εκείνη δηλαδή η περίοδος που μεσολαβεί από τον πρώτο χρόνο της συνάντησης των δύο εμπλεκόμενων μερών και μέχρι τη στιγμή, που και οι δύο θα έχουν αποδεδειγμένα κατακτήσει ο ένας την εμπιστοσύνη του άλλου. Και ξέρετε γιατί; Διότι εκείνη ακριβώς την περίοδο δεν υπάρχουν ακόμα λογικά συμπεράσματα, ούτε και έμπρακτες αποδείξεις. Εκείνη την περίοδο και μέχρι μια σχέση να σταθεροποιηθεί, το μόνο “εργαλείο” που ουσιαστικά λειτουργεί μέσα μας, είναι η ενσυναίσθηση.
Το μεγάλο πρόβλημα εμφανίζεται, όταν εξαιτίας διαφόρων παλαιότερων εμπειριών, το ένα από τα δύο μέρη (ή και τα δύο) δυσκολεύεται να ξαναβρεί την πίστη και την εμπιστοσύνη του, όχι μόνο σε κάποιο συγκεκριμένο φυσικό πρόσωπο, αλλά στους ανθρώπους γενικότερα. Τότε συχνά κατακυριεύεται από συναισθήματα επιφυλακτικότητας, φόβου και ανασφάλειας και βλέπει διαρκώς γύρω του εχθρούς, ακόμα και εκεί που δεν υπάρχουν. Και βέβαια, ο αντίκτυπος αυτών των αρνητικών συναισθημάτων, είναι βλαβερός και δηλητηριώδης πρωτίστως για το ίδιο το άτομο που τα αισθάνεται και δευτερευόντως, για εκείνους που εισπράττουν τα αποτελέσματα της καχυποψίας του. Από την άλλη πάλι, η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν σε κάποια άλλη δύναμη μεγαλύτερη από τη δική τους, όπως η ελπίδα, η φιλία, ακόμα και ο έρωτας, είναι τεράστια. Και εκεί ακριβώς βρίσκεται η μεγάλη παγίδα, όταν την υπέρτατη αυτή ανθρώπινη ανάγκη, προσπαθούμε να τη χαλιναγωγήσουμε, ενδεχομένως και να την καταπνίξουμε, από φόβο μήπως ξαναπληγωθούμε, όπως συνέβη στο παρελθόν. Και δυστυχώς, επειδή μια ψυχολογία που πιέζει, οδηγεί σε ένα μυαλό με θολωμένη κρίση, συνήθως συμπεριφερόμαστε έτσι σε εκείνους που αξίζουν το αντίθετο, ενώ αντιστρόφως, λανθασμένα αφηνόμαστε έρμαια στα χέρια τυχοδιωκτικών γνωριμιών.
Αν τώρα όλο αυτό, προσπαθήσουμε να το παρατηρήσουμε μέσα από το πρίσμα ομάδων και κοινωνιών, το ζήτημα λαμβάνει ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις. Έλλειψη εμπιστοσύνης, απογοήτευση, πικρία, ανεκπλήρωτη προσδοκία, αίσθημα προδοσίας, οργής, θυμού είναι συναισθήματα που κατακυριεύουν τα σύνολα, όταν χαθεί η αξιοπιστία απέναντι σε κυβερνώντες και κρατικούς λειτουργούς, με βασικό αντίκτυπο τη χαλάρωση των κοινωνικών ιστών, αντοχών, ανοχών. Το αίσθημα απώλειας της εμπιστοσύνης εμφανίζει συμπτωματολογία παρόμοια με εκείνη του πένθους. Πενθούμε εσωτερικά για όλα εκείνα στα οποία πιστέψαμε και δεν πραγματοποιήθηκαν ή μας διέψευσαν. Ένας εσωτερικός θρήνος, που δεν εξωτερικεύεται με τους συνήθεις τρόπους έκφρασης, ώστε κάποτε να εκτονωθεί και κατά συνέπεια, να τερματίσει κάπου, παρά φωλιάζει μέσα μας, δηλητηριάζοντάς μας, ουσιαστικά ακινητοποιώντας μας και καθιστώντας μας αδύναμους να σκεφθούμε καθαρά, να επικοινωνήσουμε με τους γύρω μας δημιουργικά, να αντιδράσουμε. Χαμένες ελπίδες και προσδοκίες, θλίψη και οργή και μετά, ξανά η ανάγκη να πιστέψεις και να ελπίσεις σε κάτι, να επενδύσεις σε αυτό ηθικά και συναισθηματικά και ξανά η προδοσία και η απογοήτευση και πάλι απ’ την αρχή. Γιατί; Γιατί έτσι είναι η ανθρώπινη φύση. Και στο τέλος, μπερδεμένοι πια σε έναν φαύλο κύκλο, σε μια κατάσταση χωρίς αρχή, μέση και τέλος, χωρίς όμως και προοπτική απεγκλωβισμού, να κοιμόμαστε και να ξυπνάμε πληγωμένοι στο όνομα των προδομένων ονείρων και προσδοκιών μας και οι μέρες να εναλλάσσονται τις νύχτες, οι εβδομάδες τους μήνες και οι μήνες τα χρόνια. Γιατί πάντα οι προσδοκίες ήταν, είναι και θα είναι εκείνες που πληγώνουν περισσότερο κι από τις ίδιες τις πράξεις. Και στη δική μας περίπτωση, αναφερόμενη στον ελληνικό λαό, πληγώθηκαν το ίδιο πολύ, από όλες τις πλευρές.
Μα και μήπως αποτέλεσμα της παραπάνω ψυχολογίας δεν ήταν και οι πολιτικές μας επιλογές, ειδικά των τελευταίων χρόνων της περιόδου της κρίσης; Ψυχογραφήματα ολόκληρων πληθυσμιακών ομάδων, που παραδοσιακά υπήρξαν σταθεροί οπαδοί συγκεκριμένων πολιτικών σχηματισμών και βρέθηκαν στην αντίπερα όχθη, απογοητευμένοι και οραματιζόμενοι μια αλλαγή στο όνομα της αξιοκρατίας, της ισονομίας και κυρίως, της λαϊκής δικαιοσύνης. Αυτό το διαφορετικό, που αποδείχθηκε τόσο λίγο, τόσο ίδιο, τόσο βαθιά ανύπαρκτο. Μα πόσο ανθεκτικός πρέπει να είσαι, ώστε να συνεχίζεις να αντέχεις μια και δυο και τρεις και αναρίθμητες πλέον φορές, χωρίς να βρίσκεις κάποιον/κάτι/κάπου να ικανοποιήσεις την ανθρώπινη ανάγκη σου να ανήκεις σε αυτό; Πόσο;;; Πόσο σκληρός πρέπει να είσαι, ώστε να αντέχεις τη σκιερή πραγματικότητα, παραφουσκωμένος από απραγματοποίητες υποσχέσεις, βουλιαγμένος στην απογοήτευση, έτοιμος να βυθιστείς, χωρίς να υπάρχει πουθενά γύρω σου κάποιος να σου πετάξει ένα σωσίβιο; Πόσο;;; Και μετά από όλα αυτά, πώς να ανακτήσεις τη χαμένη σου εμπιστοσύνη απέναντι στους ανθρώπους και στην κοινωνία ευρύτερα; Σε τι να πιστέψεις πάνω στη στιγμή της ατέρμονης, ανελέητης μοναξιάς σου; Από την άλλη όμως, και πώς να μην ξαναπιαστείς από νέες ελπίδες, σαν τον ναυαγό, που μέσα στον κίνδυνο του πνιγμού του, πιάνεται από οποιαδήποτε ξέρα βρεθεί μπροστά του; Και φτου κι απ’ την αρχή…
Συνεχώς ακούω γύρω μου εκφράσεις του τύπου “ματιασμένοι είμαστε” ή “μας ψεκάζουν” ή “σίγουρα, κάτι πίνουμε εδώ στην Ελλάδα” κλπ. κλπ. Ε, λοιπόν, όχι! Ούτε ματιασμένοι είμαστε, ούτε μας ψεκάζουν, ούτε έχουμε καταπιεί το ελιξίριο της αφασίας! Είμαστε άνθρωποι, ένας ολόκληρος λαός προδομένος από όλες τις πλευρές, που μέσα στην ανωριμότητα της σκέψης του και μια συναισθηματική νοημοσύνη με γνωρίσματα εφηβικής ανεπάρκειας, αρχικά χτυπήθηκε από την τρομοκρατία που προκαλεί ο αιφνιδιασμός και στη συνέχεια, από την ανθρώπινη ανάγκη για ελπίδα, πίστη και προσδοκία σε κάτι νέο και διαφορετικό. Και μετά, ήρθε ξανά η απογοήτευση, ακόμα μεγαλύτερος πόνος και φτώχια, ακόμα μεγαλύτερη αβεβαιότητα, μελαγχολία και κατάθλιψη. Απλά ανθρώπινα συναισθήματα. Συναισθηματικά ανάπηρων; θα με ρωτήσετε. Ναι! Ίσως! Μιας όμως εξίσου συναισθηματικά ανάπηρης κοινωνίας, στην οποία μεγαλώσαμε, ανατραφήκαμε, ζήσαμε όλη μας τη ζωή. Και όχι, δεν προσπαθώ να μας δικαιολογήσω! Προσπαθώ να μας ερμηνεύσω! Προτιμάτε να το δείτε και να το κρίνετε από το σύνολο στο υποσύνολο, από το γενικό στο επιμέρους ειδικό ή το αντίστροφο; Συναισθηματικά ανάπηρες μονάδες που αναπτύχθηκαν σε μια συναισθηματικά ανάπηρη κοινωνία ή από την άλλη όψη; Όπως και να ‘χει, είτε έτσι, είτε αλλιώς, η αλληλεπίδραση είναι μια πραγματικότητα, αποτελέσματα της οποίας είναι οι συνθήκες που βιώνουμε σήμερα. Δεν υπάρχουν όμως μαγικές συνταγές! Δυστυχώς, ούτε και κάποιος στον οποίο να ακουμπήσουμε πια τις προσδοκίες μας. Ακινητοποιημένοι στο μάτι του κυκλώνα, βρισκόμαστε κλεισμένοι σε ένα φέρετρο και το μόνο που μας απομένει, είναι να κλείσουμε μόνοι μας και το καπάκι! Ή… η άμεση πλέον, ακόμα και βίαιη, πνευματική, ψυχική, συναισθηματική ωρίμανση, καθώς ούτε ακόμα και ο χρόνος δεν είναι πλέον σύμμαχός μας. Μονόδρομος, λοιπόν, η ανασύνταξη και ανασυγκρότηση του εαυτού μας, στον οποίο οφείλουμε να ξαναπιστέψουμε και να ξαναεμπιστευθούμε. Κι αμέσως μετά, στο φίλο, στο γείτονα, στο συνάδελφο, σε έναν έρωτα. Ως πότε θα στέκουμε εγκλεισμένοι, αποσβολωμένοι, καταθλιπτικοί, υποψιασμένοι και τελικά, άβουλοι; Τώρα, περισσότερο από ποτέ, χρειαζόμαστε πυρήνες. Τις δικές μας μικρές συμμαχίες, με ανθρώπους που μοιράζονται κοινές ανησυχίες, ευαισθησίες και οράματα. Τώρα, την ύστατη στιγμή, λίγο πριν την άκρη του γκρεμού. Ας το προσπαθήσουμε! Ας ανασυσταθούμε!
Επιτέλους, ας ξανασυστηθούμε!!!
