Guest
Μια προσωπική αναφορά στον Ανδρέα Παπανδρέου
Ο Αντρέας όπως τον αποκαλούσαν όλοι, έλαμπε. Κάποια στιγμή του τηλεφώνησε ο ευπατρίδης Πρωθυπουργός της ΝΔ Γεώργιος Ράλλης, τον συγχάρηκε για τη νίκη του, μίλησε για λίγο μαζί του και του ζήτησε ευγενικά να προσέξει κάποιους έξαλλους πρασινοφρουρούς που είχαν βγει τότε στους δρόμους της Αθήνας και πανηγύριζαν, ορισμένοι με ακραίες διαθέσεις απέναντι στους ηττημένους. Αμέσως τότε ο Α.Π. μου έδωσε προσωπικά την εντολή να κατέβω μαζί με δυο-τρεις συνεργάτες στο κέντρο στην Αθήνας και να «συμμαζέψω» όποιους δικούς μας πιθανούς ταραξίες. Όπως και έκανα φυσικά. Οι στιγμές ήταν συγκλονιστικές. Χιλιάδες πολίτες είχαν ξεχυθεί στους δρόμους και πανηγύριζαν τη νίκη της Αλλαγής. Αλλά βέβαια, η χαρά της νίκης δεν μπορούσε να βαφεί με ακρότητες.
Η διακυβέρνηση της οκταετίας 1981-89, του γνήσιου ΠΑΣΟΚ του Αντρέα, σε αντίθεση με το μετέπειτα χλωμό και σήμερα μεταλλαγμένο και ψευδεπίγραφο ΠΑΣΟΚ, έχει χαραχθεί με ζεστά χρώματα στη μνήμη της μεγάλης πλειοψηφίας των Ελλήνων. Αυτό δείχνουν όλες οι έρευνες της κοινής γνώμης και ειδικότερα αυτή της Public Issue για λογαριασμό της εφημερίδας Καθημερινή που δημοσιεύτηκε στις 30-12-2007. Στην ίδια έρευνα, ο Ανδρέας Παπανδρέου αναδεικνύεται ως ο περισσότερο δημοφιλής Πρωθυπουργός, με μεγάλη απόσταση από όλους τους άλλους για την περίοδο της μεταπολίτευσης μέχρι το 2007, δηλ. τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, τον πρεσβύτερο και το νεώτερο, τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και τον Κώστα Σημίτη, που καταλαμβάνει την τελευταία θέση, πολύ μακριά από όλους τους άλλους.
Τριάντα τέσσερα χρόνια κύλησαν από τότε μέχρι το τραγικό σήμερα που η σύγκρισή του με εκείνη την εποχή γεμίζει θλίψη. Το ΠΑΣΟΚ του Αντρέα του 48%, σήμερα κατάντησε απολειφάδι του πολιτικού συστήματος που σέρνεται σε μνημονικές ατραπούς και εισπράττει 4-6,2% των ψήφων. Οι ψηφοφόροι του μετοίκισαν απελπισμένοι στον ΣΥΡΙΖΑ κυρίως όπου τα πατριωτικά ανακλαστικά είναι υποβαθμισμένα και ο διεθνιστικός μαρξισμός εμπλέκεται με την πολυπολιτισμική παγκοσμιοποίηση της νέας τάξης.
Σήμερα, οι απλοί πολίτες με σωστή και δίκαιη ιστορική μνήμη, παρ’ όλη τη λυσσαλέα προπαγάνδα του κατεστημένου και των κεντρικών ΜΜΕ ενάντια στην αλήθεια, θυμούνται ότι το 1981 και τουλάχιστον μέχρι το 1989, έζησαν πολύ-πολύ καλύτερες μέρες. Όποιος αρνείται αυτήν την πραγματικότητα είναι ανιστόρητος,άδικος ή αγνώμων. Τότε «ευημερούσαν οι άνθρωποι και όχι οι αριθμοί» ή οι στατιστικές που και αυτές ήταν βελτιωμένες. Έγιναν ουσιαστικά βήματα για την εμπέδωση του κράτους δικαίου, την αναγνώριση της εθνικής αντίστασης, την εθνική συμφιλίωση, την κατάργηση της αστυνομοκρατίας και του παρακράτους, τη μεγάλη αύξηση του εισοδήματος των μη-προνομιούχων, τη ριζική ανάταξη του κράτους πρόνοιας, την ισότητα των φύλλων, την αποκέντρωση και ενίσχυση της τοπικής αυτοδιοίκησης, την καλυτέρευση της καθημερινότητας του πολίτη.
Την περίοδο εκείνη, καθιερώθηκε η πενθήμερη εβδομάδα, η σαραντάωρη εβδομαδιαία εργασία και η άδεια των 4 εβδομάδων, αυξήθηκαν οι κατώτατοι μισθοί και τα ημερομίσθια, σε πραγματικές τιμές, κατά 25%, καθιερώθηκαν για πρώτη φορά προγράμματα επιδοτούμενης απασχόλησης, ιδρύθηκαν γραφεία εργασίας του ΟΑΕΔ κλπ. Διπλασιάστηκαν οι κατώτερες συντάξεις των μισθωτών και των αγροτών, καθιερώθηκε η δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για τους αγρότες και η αυτοτελής σύνταξη για τη γυναίκα αγρότισσα, αυξήθηκαν κατακόρυφα τα στεγαστικά δάνεια, τα οικογενειακά επιδόματα, ιδρύθηκαν τα κέντρα υγείας, δημιουργήθηκε το ΕΣΥ, αναβαθμίστηκε, εκσυγχρονίστηκε και επεκτάθηκε το ΙΚΑ σε όλη την Ελλάδα, δημιουργήθηκαν τα ΚΑΠΗ και οι δημόσιοι βρεφονηπιακοί σταθμοί, πάρθηκαν σημαντικά μέτρα για τα ΑΜΕΑ όπως η υποχρεωτική πρόσληψή τους στο δημόσιο σε ποσοστό 5%, καθιερώθηκαν επιδοτούμενα προγράμματα απασχόλησης για τους νέους, τις γυναίκες, τα ΑΜΕΑ, τις μειονεκτούσες ομάδες, κλπ.
Τα φιλολαϊκά αυτά μέτρα, είχαν σκοπό να βελτιώσουν την ισχνή, έως απελπιστική μέχρι τότε οικονομική κατάσταση των χαμηλότερων εισοδηματικών τάξεων. Αποτελούσαν βασική εξαγγελία του κυβερνητικού μας προγράμματος, που αρχικά είχε επεξεργαστεί ο καθηγητής Απόστολος Λάζαρης, αλλά την ευθύνη της τελικής συγγραφής του, είχε ο αείμνηστος Γιώργος Γεννηματάς και ο υπογράφων. Αποτελούσαν κεντρική προεκλογική δέσμευση του ΠΑΣΟΚ και του ίδιου του Αντρέα Παπανδρέου και η συνέπεια στην τήρησή τους, είχε ειδικό βάρος για την αξιοπιστία του. Εφαρμόστηκαν στην πράξη, αφού εξετάστηκε η κατάσταση και οι προοπτικές της οικονομίας, σε συνάρτηση με τον πολιτικοιδεολογικό προσανατολισμό του Κινήματος που στόχευε στη ριζική αναδιανομή του εθνικού εισοδήματος υπέρ των ασθενέστερων τάξεων. Ήταν μια σοβαρή μελετημένη φιλολαϊκή πολιτική ενάντια σε νεοφιλελεύθερες επιλογές.
Οι ισχυρισμοί ότι, αυτή η στοχευμένη επεκτατική οικονομική πολιτική ευθύνεται για τα μεγάλα σημερινά ελλείμματα και αδιέξοδα, είναι εντελώς αστήρικτοι αν όχι φαιδροί. H απόλυτη ανατροπή ενός τέτοιου κακόβουλου μύθου, βρίσκεται στο αποκαλυπτικό βιβλίο του Πρύτανη των οικονομικών δημοσιογράφων-αναλυτών και κάθε άλλο παρά φιλο-Ανδρεϊκού Νίκου Νικολάου, «Πρόσωπα της Οικονομίας, Εκδόσεις Λιβάνη, 2008», όπου στις σελίδες 121-125, αναφέρει: Παρ’ ότι και εγώ τότε σαν οικονομικός συντάκτης της «Καθημερινής» καταστροφολόγησα αρκετά, τώρα, ύστερα από τόσα χρόνια, ανασκοπώντας χωρίς φανατισμό τις τότε εξελίξεις πρέπει να παραδεχθώ ότι η πολιτική του Ανδρέα ήταν σωστή κοινωνικά και πολιτικά, γιατί ανέλκυσε από το περιθώριο και ενέταξε στο κοινωνικό σώμα, στρώματα μη προνομιούχων……Το ότι τότε δεν έγινε ανατροπή της οικονομικής ισορροπίας προκύπτει σαφώς από τις μακροοικονομικές σειρές που έχει επεξεργαστεί για την ελληνική οικονομία η Eurostat…… Ένα άλλο επιχείρημα κατά των αυξήσεων που και αυτό είναι έωλο, είναι ότι εξαιτίας αυτών καταχρεώθηκε δήθεν η χώρα και αυξήθηκε το δημόσιο χρέος….».
Σύμφωνα με την Κεϋνσιανή οικονομική αντίληψη που υιοθετήθηκε το 1981, σε αντίθεση με τον ακραίο νεοφιλελευθερισμό της καταστροφικής υστερική λιτότητας των σημερινών μνημονίων και του υπερτιμημένου ευρώ, η επεκτατική οικονομική πολιτική είναι αναγκαία σε περιόδους ύφεσης, η οποία είχε πλήξει την παγκόσμια και την ελληνική οικονομία το 1979. Η γενναιόδωρη εισοδηματική πολιτική και με ελλειμματικούς προϋπολογισμούς, εφ’ όσον στοχεύει στην αναδιανομή του εισοδήματος, έχει ισχυρή αναπτυξιακή διάσταση. Ο αρχικός κυβερνητικός σχεδιασμός τότε ήταν, να ενισχυθούν σημαντικά οι χαμηλοεισοδηματίες των οποίων η καταναλωτική ροπή στρέφεται κυρίως στην εσωτερική ζήτηση, στην εγχώρια παραγωγή και δίνει ώθηση στην παραγωγική ανασυγκρότηση και ανάπτυξη. Σύμφωνα πάντα με την Κεϋνσιανή κατεύθυνση, αργότερα, εφαρμόζονται περιστολές, όπως και έγινε με το σταθεροποιητικό πρόγραμμα της περιόδου 1977-78.
Η λυσσώδης και ατεκμηρίωτη επίθεση που υφίσταται ο Α.Π. και η εποχή του, συνδέεται όχι μόνο με την οργή για την αποκαθήλωση της συντηρητικής παράταξης και του κατεστημένου που τη συνόδευε από την εξουσία, αλλά και με το γεγονός ότι, απαξιώνοντάς τον Α.Π. και την πολιτική στήριξης των λαϊκών εισοδημάτων, δυναμιτίζεται η πιθανότητα επανάληψης της. Είναι γνωστό το έωλο επιχείρημα των πολιτικών αντιπάλων του ότι, ο Α.Π. «μοίραζε λεφτά με δανεικά», κάτι που φυσικά δεν ισχύει, αφού η πορεία της οικονομίας στην περίοδο 1981-88 ήταν ικανοποιητική, όπως φαίνεται και από τη συγκριτική αναπτυξιακή πορεία της Ελλάδας και άλλων χωρών εκείνης της περιόδου. Φυσικά, είναι αστείο να γίνεται ένα τεράστιο άλμα πίσω στην ιστορία και να επιρρίπτονται ευθύνες για τα σημερινά οικονομικά αδιέξοδα σε πολιτικές που εφαρμόστηκαν πριν από τριάντα ολόκληρα χρόνια.
Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι, μέσα στο κλίμα του ραγδαίου εκδημοκρατισμού της χώρας και της πρωτόγνωρης απελευθέρωσης των εργασιακών σχέσεων, ομάδες πίεσης και συνδικάτα, κυρίως του δημόσιου τομέα, τα «ρετιρέ» όπως τα έλεγε ο Ανδρέας, άρχισαν να ισχυροποιούνται σταδιακά και αργότερα να λειτουργούν επιθετικά και αρνητικά για την οικονομία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν μισθολογικές και κυρίως συνταξιοδοτικές υπερβολές με προνομιούχες συντάξεις, τεράστια εφ΄ απαξ και συνταξιούχους των 30 και 40 ετών. Προσωπικά, όπως και άλλοι, πολέμησα και καθυστέρησα όσο γινόταν αυτές τις ακρότητες. Όμως, τέτοια φαινόμενα όπως και αυτά της ακραίας φοροδιαφυγής, της διαπλοκής, της διαφθοράς της κρατικής κακοδιαχείρισης, της ατιμωρησίας κλπ., επεκτάθηκαν ορμητικά από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν πλέον ο Α.Π. ήταν στο λυκόφως της ιστορικής του διαδρομής και τελικά έφυγε από τη ζωή, ύστερα από δυσάρεστες περιπέτειες σωματικής και ψυχικής υγείας και την πίκρα στο στόμα.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, η εμβληματική και ακτινοβολούσα προσωπικότητα με το τεράστιο διεθνές κύρος, την εμμονή σε αρχές και αξίες, κατέστησε τη χώρα μας σεβαστή σε εχθρούς και φίλους. Με σοσιαλιστικό και πατριωτικό προσανατολισμό, έκανε πράξη τη δέσμευσή του για στήριξη των μη προνομιούχων, το σύνθημα «η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες», το τετράπτυχο της ιδρυτικής διακήρυξης της 3ης Σεπτέμβρη του 1974, «εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία, κοινωνική δικαιοσύνη,δημοκρατικές διαδικασίες».
Ο Α.Π. συμμετείχε ενεργά στο διεθνές κίνημα της ειρήνης, ακολούθησε πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική με πρόταγμα το εθνικό συμφέρον της χώρας. Με την ανεξάρτητη και περήφανη στάση του, εισέπραξε τη μήνη του ιερατείου της δύσης, με συνέπεια να είναι ο μόνος Ευρωπαίος Πρωθυπουργός που δεν προσκλήθηκε στην Ουάσιγκτον μέχρι το 1989. Με δεδομένη την προ του 1981 ένταξή μας στην ΕΟΚ, επέμενε στις διακηρύξεις των εμπνευστών της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης για σύγκληση και αλληλεγγύη των εθνών και επέβαλλε την ισχυρή οικονομική ενίσχυση της χώρας με τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα. Επανειλημμένα προκάλεσε την οργή των Ατλαντικών «συμμάχων» μας με τις θέσεις του στη διεθνή γεωπολιτική σκακέρια. Οι αμερικάνικες βάσεις στη Νέα Μάκρη αλλά όχι στη Σούδα, απομακρύνθηκαν, ενώ απεξαρτήθηκαν, κατά το μέτρο του δυνατού, οι μυστικές μας υπηρεσίες από τον ξένο έλεγχο.
Η πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική του Α.Π., η αθόρυβη συμμαχία με τη Βουλγαρία και τη Συρία, οι προσεκτικά φιλικές σχέσεις με τον Αραβικό και τον Ανατολικό κόσμο, η γενναία στήριξη της Κύπρου, το «βυθίσατε το Χόρα», η σθεναρή στάση απέναντι στην επιθετικότητα της Τουρκίας, απέδωσαν καρπούς προς όφελος της χώρας. Αλλά ουδέποτε επαναλήφθηκαν από τους επιγόνους του. Ο ίδιος έβλεπε με καχυποψία την απομάκρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τους αρχικούς της στόχους. Στην ιστορική του ομιλία στη Βουλή το 1992, επισήμανε τους κινδύνους που εμπεριείχε ο πρόγονος της ευρωζώνης, η τότε ΟΝΕ (Οικονομική Νομισματική Ένωση) και προέβλεψε με θαυμαστή ενάργεια ότι, με τον τρόπο αυτό επέρχεται η Γερμανοποίηση της Ευρώπης.
Χαρισματική προσωπικότητα, με βαθιά μόρφωση, μεγάλη οξύνοια και κριτική σκέψη, ο Α.Π. συζητούσε και άκουγε με προσοχή όχι μόνο άτομα με υψηλό πνευματικό επίπεδο αλλά και απλούς ανθρώπους του λαού. Είχε τη μεγάλη ικανότητα να επεξεργάζεται όλες τις απόψεις και τις πληροφορίες, να καταλήγει σε κατάλληλα συμπεράσματα και να παίρνει γρήγορες αποφάσεις. Χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο περιστατικό. Το 1985 ήμουν διοικητής του ΙΚΑ και με καλούσε καθημερινά σχεδόν ο τότε Υπουργός Εθνικής Οικονομίας Κώστας Σημίτης για να του προτείνω λύσεις για τα οικονομικά αδιέξοδα του φορέα για τον οποίο είχα την ευθύνη και της κοινωνικής ασφάλισης γενικότερα. Ο Υπουργός έγραφε τις διαπιστώσεις και προτάσεις μου στο περίφημο μπλοκάκι του, οι συζητήσεις συνεχίζονταν και επαναλαμβάνονταν, ο χρόνος κυλούσε και ο κ. Σημίτης με ξανακαλούσε ξανά και ξανά για μια νέα σύσκεψη. Αδιέξοδο. Τελικά, ζήτησα να δω για το ίδιο θέμα τον Πρωθυπουργό. Με άκουσε με προσοχή για μισή ώρα, ανάβοντας κάθε τόσο την πίπα του, χωρίς να σημειώσει τίποτα. Την άλλη μέρα με κάλεσε στο Κυβερνητικό Συμβούλιο όπου το αδιέξοδο λύθηκε αστραπιαία.
Είχα τη μεγάλη τύχη να είμαι πολύ κοντά του, να τον ζήσω όσο λίγοι και να τον γνωρίζω περισσότερα από πολλούς γύρω του. Πολύ συχνά, σχεδόν καθημερινά, τρώγαμε τα βράδια μαζί στο Καστρί. Αργά το βράδυ, μια και ήταν νυχτερινός τύπος, του έκανα παρέα, κουβεντιάζοντας μαζί του για διάφορα θέματα εκτός της καθημερινής πολιτικής, ακούγοντας ελληνική μουσική, τζαζ και τραγούδια της Λατινικής Αμερικής που του άρεσαν ιδιαίτερα ή βλέποντας βίντεο-ταινίες. Εκεί, όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, γνώρισα τον άνθρωπο Αντρέα, με την υψηλή αντίληψη, το χιούμορ, τις ευαισθησίες, τη δύναμη, τις αδυναμίες και τις ανασφάλειες, με τον παρορμητικό, ευγενικό, καλοσυνάτο χαρακτήρα, τον ηγέτη με την έγνοια για την πατρίδα και τους απλούς ανθρώπους που λάτρευε τη θάλασσα. Με τις φουρτούνες και τη γαλήνη της, όπως ήταν και ο ίδιος.
Ο Αντρέας Παπανδρέου, με τα λάθη, τις παραλείψεις, τα προσωπικά του ελαττώματα και πάθη, δεν αγαπούσε το χρήμα και αποστρεφόταν το κατεστημένο του πλούτου και της ολιγαρχίας. Ο ίδιος και η εποχή του δεν ανεχόταν νοοτροπίες πλουτισμού των κυβερνητικών στελεχών. Για το σκοπό αυτό, θα ήθελα εδώ να περιγράψω σύντομα ένα σημαδιακό πραγματικό περιστατικό που καταδεικνύει την κυρίαρχη αντίληψη για την ηθική της πολιτικής που εκπορευόταν από τον ίδιο. Το 1982 ως νεαρός Διοικητής τότε του ΟΑΕΔ, συνέλαβα ένα υψηλόβαθμο διευθυντικό στέλεχος του Οργανισμού, μεγαλοπρασινοφρουρό, που ήταν παράλληλα και Γραμματέας μιας πανίσχυρης Νομαρχιακής Επιτροπής του ΠΑΣΟΚ, να έχει οργανώσει συστηματικό κύκλωμα κλοπής δημόσιου χρήματος. ( Οι ΝΕ του ΠΑΣΟΚ εκείνη την εποχή ήταν ιδιαίτερα ισχυρές όπως είναι γνωστό). Προώθησα άμεσα διαδικασίες απόλυσής του, αφού αν υπήρχε ισχυρή πολιτική βούληση τότε,ήταν δυνατό να γίνει κάτι τέτοιο, σε αντίθεση με μεθύστερες εποχές όπου επικράτησε απόλυτη ατιμωρησία, με ευθύνη όλων των μετέπειτα κυβερνήσεων και της διαπλοκής. Αφού δέχτηκα πιεστικά τηλεφωνήματα από τότε Υπουργούς και μεγαλοστελέχη του ΠΑΣΟΚ για να δείξω ανοχή απέναντι στον υπόδικο υπάλληλο, τελικά στο προσωπικό μου τηλέφωνο άκουσα αυτό που φοβόμουν, τον ίδιο τον Ανδρέα Παπανδρέου. Ακολούθησε ο εξής διάλογος.
Α.Π.: «Θόδωρε, Αντρέας εδώ, είναι αλήθεια ότι εκεί στον ΟΑΕΔ απολύεις έναν υπάλληλο, Γραμματέα Νομαρχιακής Επιτροπής του ΠΑΣΟΚ ;»
Θ.Κ.: «Μάλιστα κε Πρόεδρε».
Α.Π.: «Θόδωρε καταλαβαίνεις τι κάνεις ;»
Θ.Κ. : «Κύριε Πρόεδρε, είναι κλέφτης, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία γι’ αυτό, το παραδέχτηκε και ο ίδιος, αλλά….»
Α.Π. : «Αν είναι έτσι, ορθώς πράττεις. Κάνε το καθήκον σου παιδί μου…».
Οι εικοτολογίες και διαδόσεις πως δήθεν ο Α.Π. ανέχθηκε φαινόμενα διαφθοράς και παρασυναλλαγής, όταν αναφερόμενος σε ηγετικό στέλεχος της τότε ΔΕΗ είπε ότι, «καταλαβαίνω να κάνει ένα μικρό δωράκι στον εαυτό του, αλλά όχι και 500 εκ.δρχ.», δεν ισχύει ως γεγονός τουλάχιστον, με την έννοια και τον τρόπο που ερμηνεύτηκε, για λόγους πολιτικής εκμετάλλευσης. Αυτό μου το εκμυστηρεύθηκε ο ίδιος σε μακρά προσωπική συζήτηση μας για το ίδιο θέμα. Όπου ως επιστέγασμα μιας μακριάς συζήτησης και πολύπλευρου προβληματισμού στην αυλή της βίλας Γαλήνη, συμφωνήσαμε ότι, στην πολιτική και στα δημόσια λειτουργήματα, δεν επιτρέπεται να υπάρχει όριο τιμήματος εξαγοράς. Φυσικά, αυτή η μικρή ιστορική σημειολογική παρένθεση, αποτελεί «ψιλά γράμματα» για τα παρακμιακά ήθη και έθιμα, τα «σημεία και τέρατα» της σημερινής εποχής.
Τα περισσότερα στελέχη που πλαισιώναμε τότε τον Α.Π. και είμαστε περήφανοι γι’ αυτό, πιστεύαμε και με δόσεις ουτοπικού ρομαντισμού, ότι θα χτίσουμε μια καλύτερη Ελλάδα που θα στηρίζεται στα πόδια της. Ενώ όποιες σκέψεις προσωπικής εξουσιοθηρίας και πλουτισμού δεν είχαν καμιά θέση ανάμεσά μας. Η πίστη σε αρχές, σε αξίες σε ιδανικά, η εργώδης προσπάθεια, οι ατέλειωτες ώρες κοπιώδους εργασίας με ασήμαντη αμοιβή, η αποτελεσματική επίλυση καθημερινών προβλημάτων, η προσήλωση στο καθήκον, η προσδοκία στο όνειρο για ένα καλύτερου αύριο, η εμπιστοσύνη στην ηγεσία, ήταν διάχυτα παντού και αυτό το ζούσε, το καταλάβαινε ο απλός άνθρωπος. Όλα τα παραπάνω και όχι μόνο, έχουν καταγραφεί στην αλάθητη ιστορική μνήμη του μέσου Έλληνα, γι’ αυτό και σημαδιακές ημερομηνίες όπως η 18η Οκτωβρίου δεν μπορεί να ξεχαστούν, έστω και αν τις ξεχνούν εκείνοι που κατ’ εξοχήν όφειλαν να τη θυμίζουν σε όλους.
