γράφει ο Δημήτρης Κοντογιάννης.
Πολύ λίγα γεγονότα της ιστορίας μπορούν να συγκριθούν σε ρεαλισμό και ωμότητα με τον διάσημο διάλογο μεταξύ Αθηναίων και Μήλιων. Κάθε επιχείρημα που προέβαλαν οι παντοδύναμοι Αθηναίοι στους αδύναμους Μήλιους ήταν προϊόν λογικής και σχεδόν κάθε αντεπιχείρημα ήταν θέμα ηθικής. Τότε, πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια, η ψυχρή λογική υπερίσχυσε οποιασδήποτε ηθικής και, χωρίς ουσιαστικό όφελος και καθαρά για παραδειγματισμό, το αποτέλεσμα ήταν η σφαγή όλων των ανδρών και ο εξανδραποδισμός των υπολοίπων. Σήμερα, με τις στρατηγικές να χαράσσονται σε παγκόσμιο επίπεδο από υπολογιστές και αλγορίθμους, ποια θα πρέπει να είναι η στάση της ΕΕ απέναντι στη Βρετανία μετά το Brexit; Η ηθική ή η λογική;
Η ηθική λέει ότι πρέπει να σταθούμε στο πλευρό των πρώην συμπολιτών μας και να τους στηρίξουμε τώρα που προσπαθούν να σταθούν μόνοι τους στα πόδια τους. Η λογική λέει ότι πρέπει να κάνουμε τη ζωή τους δύσκολη για να αποτρέψουμε όσους σκέφτονται να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Βρετανίας.
Η ηθική λέει ότι πρέπει να σεβαστούμε την απόφαση των πολιτών του Ηνωμένου Βασιλείου και ότι, παρά τον προφανή λαϊκισμό και την χρήση αθέμιτων μέσων όπως Fake News και κατάχρηση προσωπικών δεδομένων, η φωνή του λαού θα πρέπει τελικά να ακουστεί. Η λογική λέει ότι οι πολίτες γνώριζαν από πριν τους πιθανούς κινδύνους μιας τέτοιας απόφασης και ότι θα είναι ανόητο να μην εκμεταλλευτούμε μία κατάσταση αναταραχής, όπως άλλωστε θα κάνουν άλλες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η Κίνα.
Η ηθική λέει ότι πρέπει να συμπεριφερθούμε στους δίπλα μας με τον τρόπο που εμείς θα θέλαμε να μας συμπεριφερθούν. Η λογική λέει να τους συμπεριφερθούμε με τον τρόπο που εκείνοι θα μας είχαν συμπεριφερθεί σε μία ανάλογη αδύναμη στιγμή.
Η ηθική αρχίζει να τα μασάει όταν συνυπολογίζει ότι σχεδόν οι μισοί ψηφοφόροι δεν εκφράζονται από το αποτέλεσμα αφού είχαν ταχθεί υπέρ της παραμονής ή ότι η μεριά του Brexit τάραξε στο ψέμα τους ψηφοφόρους ή ότι η Σκωτία θέλει να αποχωρήσει από το Ηνωμένο Βασίλειο. Η λογική παραμένει αναλλοίωτη: κάντε αυτό που σας λένε οι ειδικοί και αφήστε τις αμπελοφιλοσοφίες.
Αυτό όμως είναι πολύ διαφορετικό από όσο ακούγεται.
Δεν είναι κρυφό ότι εδώ και μερικές δεκαετίες η εξωτερική πολιτική γίνεται όλο και λιγότερο θέμα διεθνολόγων και πολιτικών και περισσότερο θέμα θεωρίας παιγνίων και αλγορίθμων. Ειδικά προγράμματα μπορούν να υπολογίσουν τις απαιτήσεις και τις κινήσεις όλων των παικτών, συνυπολογίζοντας το ειδικό βάρος του καθενός, και με ακρίβεια να ορίσουν μακροχρόνια στρατηγική για χώρες (ή, παρεμπιπτόντως, και για εταιρείες που έχουν την οικονομική δυνατότητα να πληρώσουν για τέτοια προγράμματα).
Ο κόσμος όμως δεν ψηφίζει για το καλύτερο αναλυτή παιγνίων ή τον κάτοχο του καλύτερου αλγορίθμου. Ο κόσμος ψηφίζει για ανθρώπους και τις κινήσεις που προεκλογικά υπόσχονται ότι θα κάνουν. Όταν η μέχρι πρόσφατα αντιπολίτευση υπόσχεται μια πολιτική εντελώς διαφορετική από αυτή που ακολουθεί μέχρι εκείνη την στιγμή κάποια χώρα, ειδικά από την στιγμή που δεν έχει όλες τις πληροφορίες που έχει στα χέρια της η κυβέρνηση, η χρήση υπολογιστών για ένα μακροχρόνιο σχέδιο στην εξωτερική πολιτική είναι σχεδόν αδύνατη.
Έτσι, οι συγκεκριμένοι αλγόριθμοι μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν μόνο από χώρες που υπάρχει μεγάλη σταθερότητα σε θέματα εξωτερικής πολιτικής όπως η Αμερική, η Ρωσία ή, πιο κοντά σε εμάς, η Τουρκία (αλλά αυτό είναι για άλλο άρθρο).
Όταν λοιπόν η Ευρωπαϊκή Ένωση βλέπει την υπερπολίτιμη σταθερότητά της να απειλείται από τα τσαλίμια του Ηνωμένου Βασιλείου με κόστος οι υπόλοιπες υπερδυνάμεις να αποκτούν σημαντικό πλεονέκτημα, τότε είναι σχεδόν βέβαιο ότι η αντίδραση θα είναι αυτή που θα διασφαλίσει το μέγιστο δυνατό όφελος, όσο αρνητικά και αν είναι τα αποτελέσματα στην οικονομία και τη σταθερότητα των μέχρι πρότινος συμπολιτών μας.
Φυσικά δεν μιλάμε για εξανδραποδισμό της Βρετανίας, αλλά σίγουρα η ΕΕ οικονομικά και διπλωματικά θα είναι ανελέητη και δεν θα διστάσει καθόλου να επιδιώξει την απόσχιση της Σκωτίας από την Βρετανία, αν κρίνει ότι αυτό μας συμφέρει.
Το μόνο που θα μπορούσε κάποτε να αποτρέψει αυτόν τον διπλωματικό και οικονομικό πόλεμο θα ήταν κάτι που θα πήγαινε ενάντια στον ψυχρό ρεαλισμό των αλγορίθμων: η κοινή γνώμη, εκείνοι δηλαδή που εκλέγουν τις ηγεσίες που παίρνουν τις τελικές αποφάσεις.
Μόνο που η κοινή γνώμη αυτή τη στιγμή είναι πιο εύκολο από ποτέ να ελεγχθεί και να καθοδηγηθεί, όπως άλλωστε απέδειξε και το ίδιο το Brexit. Σίγουρα δεν θα ήταν εύκολο από τη μία μέρα στην άλλη να δούμε τους πρώην συμμάχους μας ως αντιπάλους, αλλά ήδη έχει περάσει αρκετός καιρός από το δημοψήφισμα και η ΕΕ είχε αρκετό χρόνο για να μελετήσει και να οργανώσει την στρατηγική της. Πέρα λοιπόν από τους όποιους ηθικούς περιορισμούς μπορεί να έχουν τα ηγετικά στελέχη της ΕΕ, υπάρχει άλλο ουσιαστικό εμπόδιο; Μάλλον όχι.
Δεν είμαι ούτε έμπειρος διεθνολόγος, ούτε αναλυτής κάποιου είδους, ούτε έχω εξειδικευμένες γνώσεις πάνω σε αυτό που ζούμε. Αλλά αυτό που βλέπω είναι ότι, αν αποδειχτεί ότι το Ηνωμένο Βασίλειο είχε δίκιο που ήθελε να φύγει από την ΕΕ, τότε θα είναι πολύ δύσκολο εκείνη να παραμείνει ζωντανή σε βάθος χρόνου και ότι η μόνη λύση είναι να δώσει ένα αυστηρό μήνυμα σε όλα τα μέλη της που μπορεί να άρχισαν να έχουν βλέψεις απόσχισης μετά τις πρόσφατες εξελίξεις. Και, όπως και το μήνυμα που έστειλαν οι Αθηναίοι στα υπόλοιπα νησιά που ήθελαν να κρατήσουν μια πιο ουδέτερη στάση στον Πελοποννησιακό πόλεμο, δεν αποκλείεται την σκληρότητά του να την θυμούνται ακόμα και μετά από αιώνες.
Πήραμε ήδη μία γεύση από την ανάλγητη στάση που κρατάει η ΕΕ στις διαπραγματεύσεις για το Brexit. Το μόνο που περιμένουμε, είναι αυτή η στάση να σκληραίνει όλο και περισσότερο…
Υ.Γ. Φυσικά τα ίδια ακριβώς ίσχυαν και όταν κάποιοι πριν από 5 χρόνια προσπαθούσαν να πείσουν την Ευρώπη να αλλάξει την πολιτική της. Εμείς ήμασταν οπλισμένοι με την ανάλυση που είχε κάνει ο τότε Υπουργός Οικονομικών –λες και ήταν ο μόνος που γνώριζε από θεωρία παιγνίων- και οι αντίπαλοί μας είχαν αναλύσεις υπερυπολογιστών. Εμείς με γυαλιστερά μαχαιράκια και εκείνοι με πυρηνικά. Και μετά απορούσαμε από πού μας ήρθαν οι σφαλιάρες που φάγαμε…
