γράφει ο Ιωάννης Μπαξεβάνος.
Η ιστορία του γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, όπως και του ΠΑΣΟΚ, είναι μια τραγική υπενθύμιση της φυσικής φθοράς των πολιτικών κινημάτων. Μοιάζει σαν να αναλογίζεται κανείς την αιώνια επιστροφή, ένα μοτίβο που ο φιλόσοφος Νίτσε θα λάτρευε να αναλύσει, αν βρισκόταν στα σύγχρονα πολιτικά δρώμενα. Γιατί, αλήθεια, οι πολιτικές δυνάμεις επιμένουν να αναγεννηθούν, σαν τον Φοίνικα από τις στάχτες, όταν όλα δείχνουν ότι η ιστορία κυλάει αδυσώπητα και δεν αφήνει περιθώρια για «δεύτερες ευκαιρίες»;
Η SFIO (Γαλλικό Τμήμα της Εργατικής Διεθνούς) είναι ένα κλασικό παράδειγμα ενός κινήματος που, αν και έπαιξε σπουδαίο ρόλο στις δεκαετίες που ακολούθησαν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, βρέθηκε κάποια στιγμή στα τέλη της δεκαετίας του 1960 σε ένα αδιέξοδο, αποκομμένο από τις εξελίξεις. Αλλά η τραγωδία της φθοράς δεν είναι μόνο θέμα χρόνου. Είναι και θέμα αλλαγής των αξιών και των αναγκών μιας κοινωνίας, κάτι που οι πολιτικοί ηγέτες συχνά αδυνατούν να κατανοήσουν. Οι Γάλλοι σοσιαλιστές αποσπάστηκαν, διασπάστηκαν, και τελικά εξαφανίστηκαν, μόλις το 5% των ψηφοφόρων τους έκρινε άξιους ψήφου το 1969. Το ναδίρ της SFIO θύμισε πως η πολιτική έχει πολύ σκληρές συνέπειες για αυτούς που δεν καταφέρνουν να αναγνωρίσουν την ροή της ιστορίας.
Αλλά, όπως μας έχει διδάξει η ιστορία, το παρελθόν είναι γεμάτο από επαναλήψεις και παρεξηγήσεις. Το 1971, το Συνέδριο στο Επινέ-συρ-Σεν έδωσε ζωή στο σοσιαλιστικό κίνημα μέσα από έναν παράδοξο τρόπο. Ο Φρανσουά Μιτεράν, ένας άνθρωπος που, όπως περιγράφεται, «δεν ήταν καν μέλος του κόμματος», κατάφερε να πάρει τα ηνία και να ξαναζωντανέψει το κόμμα. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Γαλλίας αναγεννήθηκε για λίγο, αλλά η ιστορία απέδειξε για άλλη μια φορά ότι οι αναβιώσεις είναι σχεδόν πάντα προσωρινές.
Και φτάνουμε στο σήμερα, όπου η πολιτική κρίση του ΠΑΣΟΚ μοιάζει να επαναλαμβάνει αυτό το δράμα. Με την ελληνική εκδοχή του σοσιαλιστικού κινήματος να βρίσκεται στη δική του καμπή, η συζήτηση για το αν μπορεί να αναγεννηθεί ή όχι προκαλεί ενδιαφέρον. Η ιστορία έχει δείξει πως η «δεύτερη ζωή» ενός πολιτικού κόμματος είναι σπάνια και δύσκολη. Αν η Γαλλία ήταν το σκηνικό της πρώτης πράξης του δράματος, η Ελλάδα φαίνεται να παίζει τώρα τη δική της εκδοχή, με τα ίδια ερωτήματα: Μπορεί ένα κόμμα να ανακαλύψει εκ νέου τον εαυτό του, να βρει έναν δεύτερο σκοπό και να ξαναγίνει σημαντικό;
Η ειρωνεία είναι ότι ενώ τα κόμματα προσπαθούν να βρουν τη θέση τους στο σύγχρονο πολιτικό τοπίο, συχνά δεν κατανοούν τη βαθύτερη ουσία της αλλαγής. Δεν είναι αρκετό να μιλάς για ιδέες και οράματα. Οι ιδέες είναι υπέροχες, οι αναμνήσεις ακόμα καλύτερες, αλλά η πραγματικότητα παραμένει ότι για να επιβιώσεις σε μια δημοκρατία, χρειάζεσαι ψηφοφόρους. Και για να βρεις αυτούς τους ψηφοφόρους, πρέπει να κατανοήσεις την κοινωνία στην οποία ζεις, όχι αυτήν στην οποία θα ήθελες να ζεις. Κανένα κόμμα δεν μπορεί να αναστηθεί μόνο με ρομαντικές αναπολήσεις του παρελθόντος. Οι ψηφοφόροι πρέπει να πειστούν, και για να το καταφέρεις αυτό, πρέπει να απαντήσεις στα σύγχρονα ερωτήματα και προκλήσεις.
Τα ιστορικά κόμματα, όπως το ΠΑΣΟΚ, προσπαθούν να καταλάβουν ποιο είναι το μέλλον τους. Αλλά η πολιτική δεν συγχωρεί αυτούς που ζουν με το παρελθόν. Το ερώτημα δεν είναι αν μπορούμε να φανταστούμε την Ελλάδα χωρίς ΠΑΣΟΚ. Το πραγματικό ερώτημα είναι αν η κοινωνία μπορεί να φανταστεί ένα νέο ΠΑΣΟΚ, ένα κόμμα που θα απαντά στις σημερινές ανάγκες και θα προσφέρει κάτι πραγματικά καινούργιο.
Στην πραγματικότητα, δεν χρειάζεται να επιστρέψουμε στις χρυσές εποχές του παρελθόντος για να δώσουμε ξανά ζωή σε ένα κόμμα. Η νοσταλγία, όπως κάθε φιλόσοφος θα μας έλεγε, είναι ένα επικίνδυνο παιχνίδι. Το να επαναλαμβάνεις τις δοκιμασμένες συνταγές του παρελθόντος δεν οδηγεί απαραίτητα σε επιτυχία. Και εδώ έγκειται το μεγάλο παράδοξο: για να αποκτήσεις μια δεύτερη ζωή, πρέπει να δημιουργήσεις μια νέα εκδοχή του εαυτού σου, μια καλύτερη, πιο αυθεντική και εσωτερικά μεταμορφωμένη ταυτότητα.
Το πραγματικό στοίχημα για το ΠΑΣΟΚ, αλλά και για κάθε άλλο κόμμα που πασχίζει να επιβιώσει, είναι να ανακαλύψει ποιες είναι οι σημερινές ανάγκες της κοινωνίας. Να προτείνει λύσεις στα σημερινά προβλήματα. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι ένα ΠΑΣΟΚ που δεν θα ζει στη σκιά του παρελθόντος, αλλά θα δημιουργεί το μέλλον. Όμως, ακόμα κι αυτό δεν είναι τόσο απλό όσο ακούγεται. Στον κόσμο της πολιτικής, τα πράγματα που φαίνονται αυτονόητα είναι συχνά τα πιο δύσκολα να επιτευχθούν.
Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα ιστορικά κόμματα σπάνια αποκτούν δεύτερη ζωή. Η ιστορία μοιάζει να γελά με την αφέλεια εκείνων που πιστεύουν ότι μπορούν να ξαναγράψουν το σενάριο. Όμως, όπως κάθε καλός φιλόσοφος γνωρίζει, το μόνο που είναι βέβαιο είναι η αβεβαιότητα της αλλαγής.
Ο Ιωάννης Μπαξεβάνος είναι Φιλόλογος.
