γράφει ο Δημήτρης Κοντογιάννης.
Πόσες φορές έχετε ακούσει τις τελευταίες ημέρες για τα μεγαλεπήβολα σχέδια του Ερντογάν για στροφή μακριά από τις αρχές του Ατατούρκ και αναβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και για το πάθος του να μείνει στην ιστορία ως ο μεγαλύτερος ηγέτης των Τούρκων μαζί με τον Μωάμεθ τον Πορθητή; Μπορεί να ακούγονται πειστικές, αλλά όλες αυτές οι αναλύσεις είναι εντελώς λάθος –και δεν αναφέρομαι φυσικά στο γεγονός ότι ο μεγαλύτερος ηγέτης των Τούρκων δεν ήταν ο Μωάμεθ Β ή ο Ατατούρκ αλλά ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής, τον οποίο ο μέσος Έλληνας έχει συνδέσει με γειτονικές σαπουνόπερες. Το λάθος που κάνουν 9 στους 10 από όσους προσπαθούν να ερμηνεύσουν τη συμπεριφορά του Ερντογάν είναι ότι μαντεύουν τις φιλοδοξίες και τα όνειρά του λες και βρισκόμαστε σε κάποιο μεσαιωνικό παραμύθι. Η αλήθεια όμως είναι πολύ πιο ωμή και κρύβει πολλούς περισσότερους κινδύνους για την Ελλάδα.
Για να καταλάβουμε τα κίνητρα του Τούρκου Προέδρου πρέπει να πρώτα να καταλάβουμε την θέση στην οποία βρίσκεται. Η θέση αυτή δεν είναι η μάχη για μια θέση στο πάνθεον των Τούρκων ηγετών· είπαμε, δεν είναι χαρακτήρας από μεσαιωνικό παραμύθι. Η θέση του είναι στην ηγεσία μίας χώρας η οποία αυτή τη στιγμή βασίζει την οικονομική επιβίωσή της στον ιδιωτικό τομέα, δηλαδή στο εμπόριο, τον τουρισμό και γενικότερα τις επιχειρήσεις. Βλέπουμε άλλωστε πόσο έχει επηρεαστεί η Τουρκική οικονομία από τον κορωνοϊό ο οποίος τσάκισε το εμπόριο και τον τουρισμό. Αυτό σημαίνει ότι ο Ερντογάν έχει δυσκολία να κρατήσει ικανοποιημένους αυτούς που τους κρατάνε στην εξουσία, οπότε είτε α) θα βρει τρόπους να τους ικανοποιήσει, είτε β) θα βρει τρόπους να τους μειώσει, είτε γ) θα βρει άλλους να τον κρατάνε στην εξουσία ή, φυσικά, έναν συνδυασμό από όλα τα παραπάνω.
Αυτή όμως ήταν πολλή πληροφορία μαζεμένη. Πρώτα από όλα, ας δούμε ποιοι είναι αυτοί που κρατάνε τον Ερντογάν –και τον κάθε ηγέτη- στην εξουσία.
Στα δημοκρατικά ή ρεπουμπλικανικά πολιτεύματα, αυτοί είναι το κομμάτι του εκλογικού σώματος που μπορεί να ορίσει κάποιον ως κυβέρνηση. Στην Ελλάδα αυτό το κομμάτι τα τελευταία χρόνια, ανάλογα με την οικονομική κατάσταση και το πόσα κόμματα εκπροσωπούνται στη Βουλή, έχει αλλάξει από περίπου 25% του εκλογικού σώματος έως πάνω από 40% στο ζενίθ του δικομματισμού στις αρχές του ’90. Στις ΗΠΑ που υπάρχει το σύστημα των εκλεκτόρων, αν κάποιος κερδίσει έστω και με μία ψήφο όλες τις πολιτείες-κλειδί, μπορεί να εκλεγεί πρόεδρος ακόμα και με 13% κόντρα σε 87% του αντιπάλου του. Με άλλα λόγια, στην Ελλάδα μιλάμε για ένα με δύο εκατομμύρια κόσμο που πρέπει να είναι αρκετά ικανοποιημένοι για να στηρίξουν ένα κόμμα για κυβέρνηση. Αντίστοιχα, στις ΗΠΑ και παρά το παράλογο σύστημα των εκλεκτόρων, τα απαραίτητα άτομα είναι μερικές δεκάδες εκατομμύρια. Στην Αίγυπτο του 1967 τα απαραίτητα άτομα για να παραμείνει η κυβέρνηση στην εξουσία υπολογίζεται ότι ήταν ανάμεσα στα 8 και τα 65 άτομα. Όχι εκατομμύρια ή χιλιάδες άτομα· σκέτο άτομα. Όπως εύκολα καταλαβαίνετε, η Αίγυπτος το 1967 δεν είχε δημοκρατία.
Αναφέρομαι στο 1967 γιατί τότε έγινε ο πόλεμος των 6 ημερών. Για όσους δεν γνωρίζουν, η Αίγυπτος, η Συρία, η Ιορδανία και δυνάμεις από το Ιράκ, τη Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ και την Αλγερία πολέμησαν ενάντια στο Ισραήλ. Νικητής ήταν με μεγάλη άνεση το Ισραήλ, παρά το μέγεθος των δυνάμεων που αντιμετώπιζε. Βλέπετε, το Ισραήλ είχε εξοπλίσει τις ένοπλες δυνάμεις του πολύ καλύτερα από τις Αραβικές χώρες. Ο λόγος για αυτή την απόφαση ήταν ότι σε μία δημοκρατία η ανθρώπινη ζωή κοστίζει πολύ περισσότερο, αφού οι μανάδες που βλέπουν τους γιόκες τους να φεύγουν για τον πόλεμο είναι οι ίδιες που λίγους μήνες αργότερα θα ψηφίσουν για να παραμείνει ή όχι η κυβέρνηση. Σε μία δικτατορία δεν υπάρχουν τέτοια προβλήματα.
Παράπλευρος νικητής όμως του πολέμου των 6 ημερών ήταν η στρατιωτική δικτατορία στην Αίγυπτο, αφού παρά την συντριπτική ήττα κατάφερε να βγει δυνατότερη και να ισχυροποιήσει τη θέση της μέσα από αυτή την κρίση, κάτι το οποίο είναι απόλυτα λογικό αν αναλογιστούμε ότι εκείνοι οι 8 έως 65 που κρατούσαν την κυβέρνηση στην εξουσία έμειναν απόλυτα ικανοποιημένοι. Αυτοί οι 8-65 ήταν στρατηγοί και λοιποί ανώτατοι στρατιωτικοί και οικονομικοί ολιγάρχες, οι οποίοι προφανώς βγήκαν κερδισμένοι από αυτή την κρίση. Αν μέσα στον στρατό εκείνη την εποχή υπήρχαν άτομα που διαφωνούσαν, είτε βρέθηκαν με κάποιο τρόπο στην πρώτη γραμμή είτε εξαφανίστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες. Ενώ λοιπόν η Αίγυπτος και ο λαός της βγήκαν χαμένοι από αυτόν τον πόλεμο, η κυβέρνηση της Αιγύπτου βγήκε ακόμα δυνατότερη.
Οι παραλληλισμοί ανάμεσα στην Αίγυπτο του 1967 και την σημερινή Τουρκία δείχνουν την κατεύθυνση στην οποία θα κινηθεί ο Ερντογάν για να εδραιώσει τον εαυτό του και να αμυνθεί στον Ιμάμογλου που κερδίζει δημοσκοπικό έδαφος και τα σκάνδαλα διαφθοράς που βαραίνουν τον στενό του κύκλο. Ήδη έχει κάνει εκτενείς εκκαθαρίσεις στον στρατό, όχι μόνο για να απομακρύνει την όποια αντιπολίτευση ή για να τρομάξει όποιον έχει περίεργες σκέψεις, αλλά και για να ανταμείψει τους πιστούς σε εκείνον. Άλλωστε, αν αδειάσει μία θέση στρατηγού, κάποιος θα πρέπει να την καλύψει και να απολαύσει όλα τα οφέλη που έρχονται μαζί της.
Το πρόβλημα λοιπόν που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή ο Ερντογάν είναι η οικονομία της Τουρκίας, η οποία στηρίζεται στο εμπόριο και τον τουρισμό και όχι σε πηγές που μπορούν να ελεγχθούν απόλυτα από την κυβέρνηση, όπως ο ορυκτός πλούτος. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η σημαντικότερη πόλη της αντιπολίτευσης είναι εκεί που εκλέγεται Δήμαρχος ο Ιμάμογλου, η Κωνσταντινούπολη, η οποία είναι η οικονομικά σημαντικότερη πόλη της Τουρκίας. Ένας σωστός δικτάτορας θα έψαχνε τρόπους να πλήξει οικονομικά την Κωνσταντινούπολη, οπότε και θα έκοβε την ορμή του Ιμάμογλου και θα έστρεφε την οικονομία σε άλλες, πιο ελεγχόμενες πηγές από το εμπόριο και τον Τουρισμό.
Ένα παράδειγμα τέτοιου επιθυμητού πλήγματος είναι η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, αφού πλήττει την οικονομία και τον Τουρισμό ενώ ταυτόχρονα ισχυροποιεί πολιτικά τον Τούρκο Πρόεδρο. Άλλο τέτοιο παράδειγμα είναι το «Ινσταμπούλ Κανάλ», το φαραωνικό έργο σύνδεσης της Μαύρης Θάλασσας με τη Θάλασσα του Μαρμαρά και παράκαμψης των στενών του Βοσπόρου, το οποίο σύμφωνα με τον Ερντογάν πολύ σύντομα θα ξεκινήσει. Φυσικά το περιβαλλοντικό και οικονομικό κόστος για την Κωνσταντινούπολη θα είναι γιγαντιαίο, κάτι το οποίο δεν ενδιαφέρει τον Σουλτάνο που θα παίρνει την ταρίφα εισόδου των εμπορικών πλοίων στο κανάλι.
Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα είναι ότι από κάπου θα πρέπει να υπάρχει μία δικτατορική πηγή εσόδων. Τι εννοούμε με αυτό; Κάθε δικτατορία χρειάζεται ένα μονοπώλιο, όπως τα διαμάντια ή το χρυσάφι. Σκεφτείτε απλά τις Αφρικανικές χώρες οι οποίες έχουν τα μεγαλύτερα ορυχεία στον κόσμο και θα δείτε πόσες από αυτές είναι δικτατορίες (μη ψάχνετε, σχεδόν όλες). Εκεί λοιπόν μπλέκεται η Ελλάδα, αφού η πηγή εσόδων που μπορεί να έχει ο Ερντογάν για να απεμπλακεί από το εμπόριο και τον Τουρισμό είναι μόνο η (όχι και τόσο μεγάλη) ανθρωπιστική βοήθεια και το πετρέλαιο. Η όποια ανθρωπιστική βοήθεια περνάει από την Ευρώπη, στην οποία η Ελλάδα έχει δικαίωμα βέτο. Οπότε για να μην ασκήσει αυτό το βέτο και για να μεγιστοποιηθεί το ποσό της βοήθειας, θα πρέπει αυτή να εμφανίζεται ως μία πολύπλευρη λύση στις εντάσεις της περιοχής. Σε ό,τι όμως αφορά το πετρέλαιο… εκεί η Ελλάδα και η Κύπρος αποτελούν ουσιαστικότερο πρόβλημα από το απλό βέτο τους.
Ο Ερντογάν λοιπόν δεν νοιάζεται για μπούρδες όπως η θέση του στην ιστορία δίπλα στον Μωάμεθ Β’ ή η ανατροπή των ιδεών του Κεμάλ Ατατούρκ. Δεν νοιάζεται ούτε για την Τουρκία, ούτε για τους Τούρκους, ούτε για καμία πατρίδα ή ιδεολογία. Νοιάζεται μόνο για τον εαυτό του και για την οικογένειά του, για το πώς αυτός και οι δικοί του θα αποφύγουν την τύχη που έχουν οι δικτάτορες όταν χάνουν την εξουσία. Αν για να παραμείνει δικτάτορας πρέπει να εξοντώσει την Κωνσταντινούπολη, να τσακίσει Έλληνες και Κούρδους της Τουρκίας ή να ξεκινήσει πόλεμο με όλες τις κοντινές του χώρες στέλνοντας δεκάδες χιλιάδες Τούρκους σαν πρόβατα σε σφαγή, του είναι τελείως αδιάφορο. Μόνο ένα πράγμα τον νοιάζει και θα κάνει τα πάντα για να το πετύχει.
Υ.Γ. Προφανώς αυτά τα γνωρίζουν και η Ελληνική κυβέρνηση και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην εποχή που οι διαπραγματεύσεις γίνονται με βοήθεια υπολογιστών και αλγορίθμων δεν είναι μόνο η Τουρκία που λειτουργεί με σύγχρονα μέσα και, ευτυχώς, πλέον και εμείς είμαστε κατάλληλα εξοπλισμένοι για να ανταποκριθούμε. Το σημαντικό όμως είναι να μη πέφτουμε ως πολίτες στο επίπεδο του παραμυθιού, του κακού απρόβλεπτου Ερντογάν που θέλει να κατακτήσει τον κόσμο και να αφανίσει τους Έλληνες. Πρέπει να σταματήσουμε να παραμυθιάζουμε τον εαυτό μας για να μπορέσουμε να ανταποκριθούμε επαρκώς στους κινδύνους που μπορεί να έρθουν.
Μεγάλο μέρος των πληροφοριών είναι από το Dictator’s Handbook, το οποίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ ή να αγοράσετε εδώ
