γράφει ο Δημήτρης Κοντογιάννης.
Πρόσφατα συμμετείχα σε μία εντελώς άσκοπη συζήτηση: τι θα γινόταν αν ο ΣΥΡΙΖΑ και η ΝΔ συγκυβερνούσαν. Προσπαθούσα να εξηγήσω ότι όσο έχουν ηγετικές θέσεις ο Αλέξης Τσίπρας και ο Κυριάκος Μητσοτάκης αυτό το ενδεχόμενο μόνο αντικείμενο άσκοπων συζητήσεων μπορεί να είναι, αλλά, δυστυχώς για τον χρόνο μου, απέτυχα. Η αλήθεια είναι ότι στην πολιτική μπορούμε να μιλάμε άπειρες ώρες για ανύπαρκτα σενάρια, υποθέσεις, συνωμοσίες και μέσα από αυτές τις αερολογίες να υποθέτουμε ότι αποκτούμε μία καλύτερη κατανόηση της πραγματικότητας. Έτσι, όταν βρίσκω απλά μαθηματικά να επεξηγούν πράγματα για τα οποία θα κατανάλωνα πολύτιμο χρόνο και φαιά ουσία ενθουσιάζομαι σαν παιδάκι το ’90 που πήρε νέο Game Boy.
Έτσι ένιωσα και όταν είδα την εξίσωση που προβλέπει το αν συμφέρει ή όχι κάποιον το να κλέψει σε εκλογές. Προσέξτε: όχι το αν τελικά θα κλέψει ή όχι ή αν θέλει να κλέψει, αλλά το αν τον συμφέρει να κλέψει. Ζυγίζει δηλαδή την πιθανή ζημιά απέναντι στο πιθανό κέρδος. Βλέπει δηλαδή αν η ζημιά που μπορεί να έχει αυτός που θα κλέψει είναι μικρότερη (<) ίση (=) ή μεγαλύτερη (>) από το πιθανό του κέρδος.
Πάμε να δούμε την εξίσωση. Αριστερά είναι η ζημιά και δεξιά το κέρδος. Θα εξηγήσουμε τι είναι κάθε μία από τις παραμέτρους.
Εσωτερικό κόστος + Εξωτερικό κόστος < = > Πλεονέκτημα Χ Αξία νίκης
Εξωτερικό κόστος είναι η ζημιά από το περιβάλλον αν σε πιάσουν να κλέβεις. Για παράδειγμα, αν κάποιος Βουλευτής δωροδοκίσει κάποιον δικαστικό αντιπρόσωπο για να βγάζει άκυρα τα ψηφοδέλτια των αντιπάλων του, θα υπάρξουν νομικές επιπτώσεις (πρόστιμο ή φυλάκιση, ίσως αφαίρεση έδρας), πολιτικές επιπτώσεις (διαγραφή από το κόμμα) και προσωπικές επιπτώσεις (αντίδραση οικογενειακού και φιλικού κύκλου).
Το Εσωτερικό κόστος είναι το ηθικό βάρος που νιώθει ο πολιτικός που κλέβει. Είναι ό,τι αισθάνεται όταν προδίδει τις αξίες που είχε για δεκάδες χρόνια μέχρι που αποφάσισε να γίνει ίδιος με αυτούς που προσφάτως κατέκρινε.
Το άθροισμα του Εξωτερικού και του Εσωτερικού κόστους είναι η ζημιά.
Στο δεύτερο σκέλος της εξίσωσης είναι το Πλεονέκτημα και η Αξία της νίκης.
Το Πλεονέκτημα προκύπτει από μία ελάχιστα πιο περίεργη πράξη. Συγκεκριμένα, το πλεονέκτημα είναι το ποσοστό κατά το οποίο αυξάνεται η πιθανότητα νίκης επί τοις εκατό πλην το ποσοστό επί τοις εκατό να σε πιάσουν να κλέβεις. Για παράδειγμα, θα μπορούσε ένα κόμμα να κλέψει τις κάλπες από όλες τις περιοχές όπου δεν βγαίνει πρώτο, άρα η πιθανότητα νίκης θα αυξανόταν κατά 100%. Αν το έκανε όμως αυτό θα ήταν βέβαιο ότι η κλοπή θα γινόταν αντιληπτή από το σύνολο των ψηφοφόρων, άρα 100% θα το έπιαναν να κλέβει. Άρα 100% – 100% = 0 άρα θα έκανε μια τρύπα στο νερό. Γι’ αυτό στις χώρες με φυσιολογικά πολιτεύματα δεν βλέπουμε μαζικά κάλπες να κάνουν φτερά, ενώ σε διάφορες δικτατορίες βλέπουμε όργια: δεν υπάρχει πιθανότητα να τους πιάσει κάποιος να κλέβουν, ακόμα και σε εξωφρενικά προφανείς περιπτώσεις!
Η Αξία της νίκης είναι ακριβώς αυτό που φαντάζεστε. Θα προσπαθούσε κάποιος πολιτικός να νοθεύσει το αποτέλεσμα στις εκλογές δεκαπενταμελούς σε κάποιο γυμνάσιο; Προφανώς όχι, η αξία της νίκης είναι σχεδόν μηδαμινή. Θα προσπαθούσε όμως να νοθεύσει το αποτέλεσμα σε ένα ντέρμπυ μιας μονοεδρικής περιφέρειας, αν αυτή η μία έδρα κάνει τη διαφορά ανάμεσα στους 150 ή τους 151 Βουλευτές; Αλλη αξία η μία νίκη, άλλη η άλλη.
Το κέρδος λοιπόν προκύπτει αν πολλαπλασιάσουμε το Πλεονέκτημα επί την Αξία της νίκης. Μικρό Πλεονέκτημα ή μικρή Αξία νίκης; Μικρό κέρδος. Τεράστιο Πλεονέκτημα ή τεράστια Αξία νίκης; Τεράστιο κέρδος.
Δώστε βάση σε αυτή την εξίσωση. Τις μέρες που θα έρθουν θα επανέλθουμε πολλές φορές με χειροπιαστά παραδείγματα από την καθημερινότητα που θα ζούμε.
Ας δούμε όμως προς το παρόν κάποιες περιπτώσεις κλοπής από το πρόσφατο παρελθόν, τις παράνομες ελληνοποιήσεις του 2000.
Εξωτερικό κόστος: εξαρτάται από το αποτέλεσμα των εκλογών. Αν κερδίσει το κόμμα του Σημίτη, τότε πολύ μικρό. Θα πρέπει κάποιος να ανακαλύψει το σκάνδαλο (που τελικά το ανακάλυψε) να το δημοσιοποιήσει (που το δημοσιοποίησε) και, αν έχει κερδίσει η ΝΔ τότε θα υπάρξουν σοβαρές επιπτώσεις. Αν όχι, τότε απλά θα υπάρξει ένα ακόμα σκάνδαλο της κυβέρνησης Σημίτη. Σιγά τα ωά.
Εσωτερικό κόστος: μιλάμε για τον Κώστα Σημίτη. Λέτε να νιώθει τύψεις και να δυσκολεύεται να κοιμηθεί τα βράδια;
Άρα η πιθανή ζημιά, δηλαδή το άθροισμα Εξωτερικού και Εσωτερικού κόστους ήταν πολύ χαμηλό.
Το πλεονέκτημα είναι το ποσοστό κατά το οποίο αυξάνεται η πιθανότητα νίκης μείον την πιθανότητα να σε τσακώσουν. Όσοι ζούσαμε το 2000 καταλάβαμε πόσο σημαντικές ήταν μερικές δεκάδες χιλιάδες ψήφοι παραπάνω στις συγκεκριμένες εκλογές, άρα αυξήθηκαν ραγδαία οι πιθανότητες νίκης. Από αυτό αφαιρούμε την πιθανότητα να σε πιάσουν. Ουσιαστικά το σκάνδαλο των παράνομων ελληνοποιήσεων έγινε φανερό στον κόσμο μετά τις εκλογές, οπότε το ΠΑΣΟΚ του Σημίτη κατάφερε με διάφορους τρόπους να θάψει τις όποιες αντιδράσεις –χώρια από το ότι πολλοί, λόγω της Σημιτικής προπαγάνδας, ακόμα και σήμερα θεωρούν το συγκεκριμένο χειροπιαστά αποδεδειγμένο σκάνδαλο μια θεωρία συνωμοσίας. Άρα το πλεονέκτημα ήταν πάρα πολύ μεγάλο.
Η Αξία της νίκης; Όχι μόνο η νίκη στις εκλογές, αλλά και η ίδια η πολιτική επιβίωση του Κώστα Σημίτη και όλης αυτής της γενιάς του ΠΑΣΟΚ.
Άρα έχουμε μία χαμηλή ζημιά κόντρα σε ένα τεράστιο κέρδος. Καλά έκανε λοιπόν ο Κώστας Σημίτης και έκλεψε σε εκείνες τις εκλογές. Το πώς μπορούσαμε να τον αντιμετωπίσουμε είναι μια άλλη υπόθεση και αφορά από την δικαιοσύνη που έμεινε αδρανής μέχρι την προστασία των δημοσιογράφων που εκτέθηκαν για να κάνουν τις αποκαλύψεις και τους πολίτες που δεν απαίτησαν να «πέσουν κεφάλια». Σκοπός όμως αυτού του άρθρου δεν είναι ούτε το πώς θα αυξήσουμε το Εξωτερικό ή το Εσωτερικό κόστος ή γενικά το πώς θα αλλάξουμε τις παραμέτρους της εξίσωσης. Σκοπός είναι προς το παρόν απλά να δούμε την εξίσωση και να προβλέψουμε κάποιες συμπεριφορές.
Πάμε λοιπόν σε ένα φανταστικό σενάριο να εφαρμόσουμε την εξίσωση στην σημερινή Νέα Δημοκρατία. Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι η ΝΔ με κάποιο τέχνασμα προσπαθεί να κλέψει στις εκλογές. Δεν λέω ότι θα το κάνει ή ότι σκοπεύει να κάνει κάτι τέτοιο. Κάνουμε απλά μια άσκηση για να δούμε αν κάτι τέτοιο τη συμφέρει.
Το Εξωτερικό της κόστος είναι γιγαντιαίο, γιατί η δικαιοσύνη σε μεγάλο βαθμό επηρεάζεται από την εκάστοτε κυβέρνηση (μη κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας) και αυτή τη στιγμή κυβέρνηση είναι ο ΣΥΡΙΖΑ, οπότε θεωρώ σίγουρο ότι οι νομικές επιπτώσεις θα ήταν τεράστιες. Οι ψηφοφόροι της, επίσης, είναι μία μίξη η οποία περιλαμβάνει και κεντρώους μετριοπαθείς ανθρώπους που θα γύριζαν την πλάτη σε ένα κόμμα που κλέβει, οπότε υπάρχουν και πολύ μεγάλες πολιτικές επιπτώσεις.
Το Εσωτερικό κόστος θα ήταν επίσης πολύ μεγάλο. Εδώ δεν μιλάμε για ένα αρχηγικό κόμμα δεμένο σαν μπετόν όπως αυτά των περασμένων δεκαετιών ή όπως ο σημερινός ΣΥΡΙΖΑ. Μιλάμε για τη σημερινή ΝΔ που έχει 5-6 φραξιές που αλληλοτρώγονται για την εσωκομματική επικράτηση, οπότε και πάλι το Εσωτερικό κόστος θα ήταν τεράστιο.
Στον αντίποδα, το κέρδος θα ήταν πολύ μικρό. Η πιθανότητα νίκης αυξάνεται ελάχιστα –ήδη η ΝΔ είναι πολύ μπροστα- και αρκετά στελέχη της ΝΔ ευχαρίστως θα έριχναν μερικές πισώπλατες μαχαιριές σε κάποια άλλα, οπότε είναι σχεδόν βέβαιο ότι το σκάνδαλο θα διέρραιε στον τύπο. Σαφώς η Αξία της νίκης είναι μεγάλη, αλλά το πλεονέκτημα είναι τόσο μικρό που πλησιάζει το μηδέν (αν δεν είναι αρνητικό), οπότε πρακτικά εξαφανίζει το όποιο κέρδος. Άρα δεν συμφέρει τη ΝΔ να κλέψει στις εκλογές. Και πάλι, αυτό δεν σημαίνει ότι μελετάει ή δεν μελετάει ένα τέτοιο ενδεχόμενο (ή ότι έχει στελέχη που είναι αρκετά πονηρά για να καταφέρουν κάτι τέτοιο, που δεν έχει), αλλά είναι μια καλή άσκηση για να δούμε αν το να κλέψει τη συμφέρει ή όχι.
Πάμε να κάνουμε την ίδια άσκηση για τον ΣΥΡΙΖΑ.
Εξωτερικό κόστος: σαφώς μικρότερο από τη ΝΔ, αφού αυτή τη στιγμή ο ΣΥΡΙΖΑ είναι κυβέρνηση και θα έχει σίγουρα καλύτερη αντιμετώπιση από τη δικαιοσύνη. Πέραν τούτου, οι περισσότεροι ψηφοφόροι του δύσκολα θα πιστέψουν το σκάνδαλο, αφού το πολύ καλά οργανωμένο σύστημα προπαγάνδας του ΣΥΡΙΖΑ με περισσότερα –σχεδόν διπλάσια- κανάλια, ραδιόφωνα και εφημερίδες από τη ΝΔ θα φροντίσει να το χαρακτηρίσει fake news και να ξεμπερδεύει χωρίς καμία επίπτωση. Το είδαμε και σε περιπτώσεις όπως η καταδικαστική απόφαση για τον Πολάκη, όπου ως είδηση θάφτηκε με ευκολία.
Εσωτερικό κόστος: Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι μπετόν αρμέ. Τα άτομα που θα ήθελαν να διεκδικήσουν την εξουσία την επόμενη ημέρα, όλα περιμένουν να χάσει ο Τσίπρας τις εκλογές για να παραλάβουν ενιαίο κόμμα και όχι να κάνουν τα ίδια την πρώτη κίνηση για να διαιρέσουν τον ΣΥΡΙΖΑ. Ίσως υπάρξουν κάποιες αποχωρήσεις, αλλά και πάλι θα γίνει λόγος για χρηματισμό Βουλευτών, μεταγραφές κλπ και το οποιο πρόβλημα θα ξεπεραστεί σχετικά ανώδυνα. Άρα σχετικά μικρό Εσωτερικό κόστος.
Πλεονέκτημα: Το θέμα δεν είναι αν θα κερδηθεί η εξουσία, άλλωστε η νίκη της ΝΔ είναι κάτι το σχεδόν σίγουρο. Το θέμα είναι αν ο ΣΥΡΙΖΑ θα πέσει κάτω από το 20% ή όχι, οπότε αν θα παραμείνει στη θέση του ο Αλέξης Τσίπρας ή όχι. Λίγα όμως θα αλλάξουν όσο και αν κλέψει ο ΣΥΡΙΖΑ και είναι εξαιρετικά πιθανό να μαθευτεί η όποια κλοπή. Όχι ότι οι ψηφοφόροι του θα πιστέψουν στα «fake news των συστημικών ΜΜΕ», αλλά και πάλι το πλεονέκτημα παραμένει μικρό. Υπαρκτό μεν, μικρό δε. Η μόνη εξαίρεση είναι οι μετρήσεις να φέρνουν το Αλέξη Τσίπρα σχεδόν ακριβώς στο 20%, οπότε ακόμα και η μισή μονάδα θα κάνει διαφορά , άρα ο αγώνας για να παραμείνει μπροστά το πολυπόθητο «2» αποκτά άλλο νόημα.
Αξία νίκης: Μεγάλη, αλλά όχι τόσο ώστε να κάνει αξιόλογο το κέρδος. Εκτός, και πάλι, αν ο ΣΥΡΙΖΑ κινείται πολύ κοντά στο 20% οπότε η αξία προσωπικά για τον Αλέξη Τσίπρα και τον κύκλο του εκτοξεύεται και μαζί απογειώνεται και το κέρδος της κλοπής.
Άρα, αδιάφορη ζημιά με αδιάφορο όμως κέρδος, εκτός από την περίπτωση που είναι οριακά στο 20%.
Αυτά πάντα μιλώντας για εθνικές εκλογές. Στις αυτοδιοικητικές όμως εκλογές τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά για τον ΣΥΡΙΖΑ. Εκεί ακόμα και το μισοπεθαμένο και νεκραναστημένο ΠΑΣΟΚ ΚΙΝΑΛ τα πάει καλύτερα από το κόμμα του Αλέξη Τσίπρα και η σημασία είναι τεράστια αφού μιλάμε για εκτελεστική εξουσία. Μπορεί πολλοί να το ξεχνάμε, αλλά οι Δήμοι και οι Περιφέρειες έχουν δικαίωμα υπογραφής όπως έχουν και οι Υπουργοί, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, άρα το να χάσει σε σημαντικές Περιφέρειες και σημαντικούς Δήμους ο ΣΥΡΙΖΑ θα είναι καταστροφή.
Αμέσως λοιπόν το Πλεονέκτημα σε τέτοιες κοντινές σε ποσοστά μάχες και η Αξία των υπερπολίτιμων Δήμων και Περιφερειών ανεβάζουν σε δυσθεώρητο ύψος το πιθανό κέρδος, ενώ η πιθανή ζημιά παραμένει αδιάφορη. Άρα είναι προς το συμφέρον του ΣΥΡΙΖΑ το να προσπαθήσει να κλέψει στις αυτιδιοικητικές εκλογές.
Και πάλι, αυτό δεν σημαίνει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ό,τι και να γίνει θα προσπαθήσει να κλέψει. Δεν προκαταβάλει μία εξίσωση την ελεύθερη επιλογή των ανθρώπων να παίξουν στο πολιτικό παιχνίδι τίμια ή άτιμα. Αυτό που λέει όμως είναι ότι τον ΣΥΡΙΖΑ σε κάποιες περιπτώσεις ξεκάθαρα τον συμφέρει, ενώ τη ΝΔ όχι. Δεν ξέρω για εσάς, αλλά εγώ αν ήμουν στην αξιωματική αντιπολίτευση, αυτά τα μαθηματικά θα τα έπαιρνα πολύ σοβαρά.
