Τι περίεργη λέξη αυτή η λέξη “Θεσμός”, δεν συμφωνείτε; Είναι κάτι σαν τη λέξη “λειτούργημα”, πάει με όλα και τίποτα ανάλογα με το πως μας βολεύει στο λόγο και όχι στις πράξεις. Κάτι σαν σημειολογία.
Και που λέτε ενώ η παραίτηση και μάλλον συνταξιοδότηση του κυρίου Φέργκιουσον μου έκανε έκπληξη, αυτό που δεν μου έκανε καμιά έκπληξη ήταν η ανακοίνωση των καθηγητών για απεργία την περίοδο των πανελληνίων. Σιγά μην κάνανε απεργία τον Ιούλιο ή τον Αύγουστο και χαλάγανε τις καλοκαιρινές διακοπές των …μαθητών τους! Ενώ το να χαλάσεις τις πανελλήνιες είναι όπως και να το κάνουμε άλλο πράγμα. Άλλο σεβασμό έχει να χαλάς τις διακοπές κι άλλο τις εξετάσεις για ένα κάποιο έστω και αμφίβολο μέλλον.
Ελάτε τώρα, έτοιμους σας βλέπω για καυγά και μάλιστα κάποιοι από εσάς δασκαλίστικα έχετε τεντώσει το δάχτυλο και με τη βέργα τραβηγμένη έτοιμοι να με τιμωρήσετε. Πάταξον μεν άκουσον ρε πρώτα.
Για τη συνεχή κατάντια της παιδείας στην Ελλάδα των τελευταίων σαράντα τουλάχιστον ετών, ευθύνες – όχι ίδιες, συμφωνώ – έχουν όλοι. Έχουν το κράτος, έχουν συγκεκριμένα συμφέροντα, έχουν οι δάσκαλοι και οι καθηγητές και τέλος έχουν και οι γονείς ή καλύτερα όλοι μας. Και ξέρετε γιατί έχουμε όλοι μας ευθύνες; Όχι γιατί “μαζί τα φάγαμε,” αλλά γιατί ποτέ δεν απαιτήσαμε λόγο στην εκπαίδευση και την αφήσαμε στα χέρια συντεχνιών που αντιπροσώπευαν και αντιπροσωπεύουν το κράτος, τα συμφέροντα και τους καθηγητές.
Για να το πάρουμε λιγάκι από την αρχή λοιπόν και αυτό αφορά το κάθε κράτος και δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Το κράτος που επενδύει σε οποιοδήποτε τομέα και κυρίως στην άμυνα περισσότερα από όσα επενδύει στη παιδεία του έχει αποτύχει στη σημαντικότερη υποχρέωση του, να εξασφαλίσει το μέλλον του. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο όταν ξεφύγουμε από τα στενά σύνορα του κράτους και περάσουμε στο έθνος. Και δυστυχώς για όλους μας η ιστορία είναι γεμάτη με παραδείγματα χιλιετιών και χαμένων πολιτισμών.
Η παιδεία δεν είναι ένας στείρος μηχανισμός που βάζουμε τα καλούπια και περιμένουμε να αναπτυχθεί αλλά ένας ζωντανός οργανισμός που εξελίσσεται μαζί με την κοινωνία και τις ανάγκες της. Και το κράτος δεν έχει απλά την υποχρέωση να παρακολουθεί αλλά και να βοηθάει και να συμμετέχει σε αυτή την εξέλιξη. Η συμμετοχή είναι σημαντική γιατί κατά περιόδους όλα τα κράτη, ακόμα και το Ελληνικό, με τον ένα η με τον άλλο τρόπο προσπάθησαν να βοηθήσουν αλλά η μη συμμετοχή τους έφερε αποτελέσματα καταστροφικά.
Δεν υπάρχουν μοντέλα εκπαίδευσης. Το εκπαιδευτικό σύστημα του κάθε κράτους εξαρτάται από τις ανάγκες του και είναι αποτέλεσμα κοινωνικών, ιστορικών και περιβαλλοντολογικών συνθηκών. Το να ψάχνουμε να βρούμε μοντέλα εκπαίδευσης στην πληθυσμιακά ελεγχόμενη μέχρι την προηγούμενη δεκαετία και αρκτική Φιλανδία δείχνει τη δικιά μας αποτυχία να προσφέρουμε λύσεις και όχι την επιτυχία του φιλανδικού συστήματος. Και για όσους εδώ τραβήξανε κανένα ζόρι, τους πληροφορώ ότι το παιδί μου αυτή τη στιγμή “απολαμβάνει” τα αγαθά της φιλανδικής εκπαίδευσης που κατασκευάζει σε ρυθμούς κρεατομηχανής πτυχιούχους εργάτες για την Νόκια και έχω προσωπική άποψη για το πετυχημένο φιλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα.
Αυτό το κράτος λοιπόν παράλληλα δεν μπορεί να απαιτεί από τους δασκάλους και τους καθηγητές να αντιμετωπίζουν την παιδεία σαν λειτούργημα, όταν πεισματικά δεκαετίες τώρα δεν τους σέβεται ανάλογα και δεν τους αντιμετωπίζει σαν λειτουργούς αλλά τους βλέπει σαν δημοσίους υπαλλήλους με όλες τις ρετσινιές και τα στερεότυπα που ακολουθούν στην Ελλάδα των τελευταίων σαράντα ετών τον δημόσιο υπάλληλο. Αλλά εδώ φταίνε και οι δάσκαλοι με τους καθηγητές και ειδικά όλοι όσοι τους αντιπροσωπεύουν, ειδήμονες και ειδικοί, συνεντευξιαζόμενοι σε πρωϊνάδικα και συνδικαλιστές που με τις πράξεις τους και μόνο εκπορνεύσανε για δεκαετίες το λειτούργημα του δασκάλου.
Εδώ θα κάνω μια μεγάλη παρένθεση – ξέρετε εσείς από τις παρενθέσεις μου – για να σας μιλήσω για δύο φίλους μου. Και οι δυο από την Ελλάδα. Και οι δύο είναι πολύ σημαντικοί για μένα και η φιλία τους με τιμά αλλά παράλληλα σέβομαι απεριόριστα τη σχέση τους με τη παιδεία μιας και οι δύο είναι δάσκαλοι, με τη μεγάλη σημασία της λέξης δάσκαλοι, όχι δασκαλάκοι.
Με τον πρώτο με συνδέει φιλία που μετράει πάνω από τέσσερις δεκαετίες. Σήμερα είναι διευθυντής σε γυμνάσιο κάπου στη βόρειο Ελλάδα. Όταν μιλάει για τα παιδιά του εννοεί τις δυο εκατοντάδες ψυχές που τρέχουν, γελάνε και μερικές φορές ακόμα και κλαίνε στους διαδρόμους του σχολείου του. Ξέρει τον καθένα με το μικρο τους όνομα, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Ο Νίκος δεν είναι ένας τυχαίος Νίκος, άλλος ένας Νίκος. Είναι ο Νίκος, ο ευαίσθητος, είναι ο Νίκος που είναι κρίμα που οι δικοί του δεν έχουν λεφτά για να του πάρουν κιθάρα και αυτό το παιδί θα ήταν τόσο καλό με μια κιθάρα. Κι έψαχνε τρόπους να του πάρει μια κιθάρα. Η Φροσούλα που γράφει ποιήματα κι ας τα κρύβει μέσα στο τετράδιο των μαθηματικών και ο Κωνσταντίνος που ονειρεύεται να γίνει σεφ σε μεγάλο εστιατόριο αλλά η μάνα του τον ονειρεύεται αξιωματικό στο στρατό για να ‘χει σίγουρη δουλειά. Είναι η Ελένη της πρώτης και ο Νέστορας της τρίτης. Και είναι τα παιδιά του 2013 αλλά ήταν και τα παιδιά του 2012 και τα άλλα του 2005 ή αυτά του 2001. Γιατί ο φίλος μου τα θυμάται και τα σκέφτεται όλα με το μικρό τους όνομα.
Γιατί όταν η Γιώτα δεν μιλούσε στους δικούς της, ο Κωστής έλεγε ότι θα φύγει από το σπίτι και ο άλλος ο Νικόλας ο κοντούλης ένιωθε ότι τον κορόιδευαν τα παιδιά οι γονείς έτρεξαν στο φίλο μου για βοήθεια. Και ο φίλος μου ήταν πάντα εκεί. Και ήταν εκεί και στις εφτά το πρωί και στις οχτώ το βράδυ και Σαββάτο και Κυριακή και δεν κοίταξε ποτέ το ρολόι του γιατί καταλαβαίνει τι θα πει λειτουργός, ποιος είναι ο ρόλος του δασκάλου, ο ηθικός ρόλος του δάσκαλου και γι αυτό το επέλεξε και δεν έγινε αξιωματικός του στρατοί για να έχει …σταθερή δουλειά. Αλλά και για τον Λεωνίδα που μια ζωή προβλήματα προκαλεί σε όλους και τους καθηγητές έψαξε και βρήκε το γιατί και μετά το μόνο του πρόβλημα ήταν να βρει πως να τον πλησιάσει, πως να τον ακουμπήσει, πως να τον βοηθήσει όχι για να τον κάνει καλύτερο μαθητή αλλά για να τον βοηθήσει να ζήσει σε μια κοινωνία που πιθανώς δεν ήθελε ή δεν είχε χρόνο να τον καταλάβει.
Και μετά είναι ο άλλος μου φίλος. Τριάντα χρόνια γνωριζόμαστε και έχει ζήσει από πολύ κοντά όλες μου τις χαρές και όλες μου τις λύπες. Τριάντα χρόνια ζηλεύω τους μαθητές του. Ξέρετε εγώ τα μαθηματικά τα μισούσα και τα μισούσα γιατί ποτέ μου δεν τα κατάλαβα. Γιατί ποτέ δεν είχα ένα καθηγητή που θα έσκυβε και θα καταλάβαινε τι δεν καταλαβαίνω και θα αποφάσιζε να διαθέσει έστω και δέκα λεπτά από τον πολύτιμο χρόνο του να μου εξηγήσει. Τριάντα χρόνια ο φίλος μου διαβάζει, διαβάζει ώρες ολόκληρες πριν μπει στην αίθουσα για να διδάξει μια μόνο ώρα. Διαβάζει, γράφει ασκήσεις και σιγουρεύεται ότι αυτή τη μια ώρα δεν θα υπάρχει μαθητής που θα βγει από την αίθουσα που να μην έχει καταλάβει ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα εξηγήσει το ίδιο πράγμα τριάντα φορές με τριάντα διαφορετικά παραδείγματα ασκήσεων για να είναι σίγουρος ότι και οι τριάντα μαθητές κατάλαβαν. Κι όταν δει κάποιον μαθητή να δυσκολεύεται, κάποιον να είναι μελαγχολικός, κάποιον να μην καταλαβαίνει δεν θα τρέξει με το χτύπημα του κουδουνιού να ξεφύγει αλλά θα κάτσει εκεί να ρωτήσει, να βοηθήσει ακόμα και να ακούσει γιατί οι λύσεις δεν είναι πάντα στις ασκήσεις των μαθηματικών. Γιατί ο φίλος μου δεν είναι απλά ένας μαθηματικός. Είναι λειτουργός που βλέπει πέρα από το στείρο ρόλο του δασκαλάκου. Και που ποτέ κανένα κράτος δεν θα μπορέσει να πληρώσει αυτή τη κατάθεση ψυχής, την ηθική και την ανάληψη ευθύνης που φέρει το λειτούργημα στο φίλο μου.
Αλλά αυτοί είναι η εξαίρεση. Εξαίρεση είναι και η Μάγδα, η Ελένη και η Κατερίνα. Εξαίρεση είναι ο Παναγιώτης, ο Στέλιος, ο Γιώργος και ο Λευτέρης. Άντε είναι και εξαίρεση ο Γεράσιμος. Άντε είναι και εξαίρεση και άλλοι εκατό, θέλετε χίλιοι που τους ξέρετε ονομαστικά; Άντε εγώ σας λέω ότι είναι πέντε χιλιάδες. Δεν είναι όμως ο κανόνας. Και ένα εκπαιδευτικό σύστημα δεν στήνεται με το φιλότιμο μερικών και την ηθική των λίγων. Σε αυτή τη χώρα ήταν στραβός ο γιαλός …
Για να γυρίσουμε λίγο και στον γιαλό τώρα που κλείσαμε με την παρένθεση. Το ελληνικό κράτος έχει αποτύχει δεκαετίες τώρα με την παιδεία και μάλιστα το σημερινό κράτος ψεύδεται επικίνδυνα κι όλας. Όταν ανακοινώνει ότι υπάρχουν πάνω από 150,000 εκπαιδευτικοί συμπεριλαμβάνοντας με την λογική του όλοι στον ίδιο κουβά είναι κάθε έναν που βρίσκεται ακόμα και περιφερειακά στο χώρο της εκπαίδευσης και μάλιστα θεωρεί τον αριθμό ικανοποιητικό, και η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν λιγότεροι από 100,000 – αριθμός ίδιος με την μισή πληθυσμιακά Φιλανδία – τότε αφενός ψεύδεται κατάφωρα και προκλητικά για ένα χώρο που τον έχουμε ανάγκη όλοι και αφετέρου ζει σε επικίνδυνες παραισθήσεις γιατί αν η Φιλανδία έχει 100,000 δάσκαλους και καθηγητές οι ανάγκες της Ελλάδας είναι ακόμα και από στατιστική άποψη τουλάχιστον για 220,000 και όχι να αυτοϊκανοποιείται και να θεωρεί αρκετούς τους δήθεν 150,000.
Να πάμε λίγο παρακάτω; Στη φιλανδική εκπαίδευση όπως και στις περισσότερες παιδείες σε όλο το κόσμο η έννοια φροντιστήριο δεν υπάρχει αλλά στην Ελλάδα όχι απλά υπάρχει αλλά είναι ίσως και η μόνη μόνιμα και σταθερά αναπτυσσόμενη βιομηχανία. Μια βιομηχανία με μακρυά χέρια που φτάνουν πιθανώς μέχρι υπουργία γιατί αν δεν έφταναν μέχρι εκεί δεν θα άνοιγαν σε κάθε γωνιά σαν τα βιντεοκλάμπ παλαιότερα. Μια βιομηχανία με εκατομμύρια κέρδη κάθε χρόνο στις πλάτες παιδιών και γονιών. Και που σε αυτή τη βιομηχανία συμμετέχουν ενεργά και οι καθηγητές ακόμα και με την παθητική μη συμμετοχή τους. Γιατί σαν το φίλο μου δεν περνάνε ώρες στο γραφείο τους φτιάχνοντας ασκήσεις που θα τις καταλάβει όλη η τάξη αλλά μετράνε τα δευτερόλεπτα να τελειώσουν οι τρεις ώρες που έχουν την ημέρα μάθημα για να τρέξουν στο φροντιστήριο που θα διδάξουν τα ίδια ακριβώς παιδιά αυτό που απέτυχαν να τα διδάξουν την ώρα που είχαν την υποχρέωση να το κάνουν.
Να λοιπόν και τα ιδιωτικά συμφέροντα – τα συγκεκριμένα συμφέροντα που λέγαμε στην αρχή – που τα συμφέρει να μην πάει η ελληνική παιδεία καλά. Και είναι τα ίδια ακριβώς συμφέροντα που θέλουν τα παιδιά των φροντιστηρίων να συνεχίσουν σε πανεπιστήμια φροντιστηρίων – ιδιωτικά τα λένε ή με “σχέση” με μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού – εκμεταλλευόμενοι την λαχτάρα των γονιών να δώσουν εφόδια στα παιδιά τους στη μορφή ενός πτυχίου. Ακόμα κι αν αυτό το πτυχίο είναι κάλπικο, αγορασμένο, κλεμμένο. Εδώ μιλάμε για συμφέροντα ανάλογα εμπόρων ναρκωτικών και εμπόρων σάρκας. Εκατομμύρια εκατομμυρίων. Μόνο που αυτοί εδώ είναι νόμιμοι. Το ηθικό εδώ κοντεύουμε να το ξεχάσουμε. Κι εδώ έχουν ευθύνες και οι καθηγητές και οι γονείς. Η ύπαρξη και μόνο φροντιστηρίων και της βιομηχανίας φροντιστηρίων και ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα είναι η πιο τρανή απόδειξη αποτυχίας της εκπαίδευσης σαν σύνολο.
Ξέρετε μέσα μου συγκρούονται δυο πλευρές. Βλέπετε σας είπα ότι δυο πολύ στενοί μου φίλοι είναι καθηγητές, και δεν είναι οι μόνοι. Στον ευρύτερο κύκλο μου υπάρχουν και άλλοι καθηγητές και χρόνια τώρα ζω από κοντά τα έχω και τα θέλω τους. Ξέρω πόσα ακόμα μπορούσαν να κάνουν και πόσα κάνουν ή θέλουν να κάνουν από φιλότιμο και δεν τους αφήνουν. Δεν τους αφήνει ένα κράτος τυφλό στις ανάγκες κυρίως των παιδιών, δεν τους αφήνουν οι συντεχνίες και τα μικροσυμφέροντα που μπορεί να εκφράζουν από ιδιοτέλειες μέχρι πραγματικά οικονομικά συμφέροντα. Αλλά παράλληλα υπάρχει και μια άλλη πραγματικότητα που την έζησα κι εγώ και δεν μπορεί κανένας να μου αφαιρέσει το δικαίωμα άποψης από τις προσωπικές μου εμπειρίες. Με καθηγητές αδιάφορους, συμφεροντολόγους και προκλητικά ιδιοτελείς. Καθηγητές καθισμένους σε κλεμμένους θρόνους αλαζόνες από την εξουσία που τους δίνει η θέση τους στη συνείδηση των απλών ανθρώπων και καθάρματα που όπως κάποιος μου είπε πριν από μερικά χρόνια “εγώ διαμορφώνω μυαλά άρα δικαιούμαι και τρεις μήνες διακοπές το καλοκαίρι και καλύτερο μισθό” και έτσι μου ‘ρθε να πάρω το σάπιο κεφάλι του και να το χώσω στη κοπριά γιατί ήμασταν σε επαρχιακή πόλη με αγρότες που έφτυναν αίμα για να βγάλουν το ψωμί τους δεκάξι ώρες την ημέρα.
Και καπάκι έρχεται η κατηγορία των συνδικαλιστών και παράσιτων “ειδικών στην παιδεία” καθηγητών. Οι περισσότεροι ανθρωπάκια που είδαν μια φορά κι ένα καιρό την αίθουσα νυχτερινού σε φωτογραφία του Google κι όταν εκείνες τις σπάνιες φορές που μπήκαν το κάναν μόνο για να κάνουν καμάκι σε μαθήτριες. Που ακούω στο ραδιόφωνο “ειδικούς για τη παιδεία” καθηγητές, να γλύφουν για τα τρία λεπτά στο μικρόφωνο τον κάθε ευτελή και άσχετο με την σάπια ελπίδα να γίνουν στελέχη του οργανισμού και διαβάζω άρθρα συνδικαλιστών που κάνουν περισσότερο κακό στη παιδεία στο όνομα του εαυτούλη τους και της αυτοπροβολής τους κι εγώ τουλάχιστον πραγματικά αηδιάζω.
Και ξέρετε κάτι, όλοι μας βλέπουμε τον Παναγιώτη, την Κατερίνα, τον Στέλιο και τη Μάγδα αλλά στο μυαλό μας μένει ο άλλος, αυτός που έχει φτιάξει το στερεότυπο. Γιατί εγώ που παλεύω για να επιβιώσω, που δεν ξέρω αν αύριο θα έχω δουλειά, που το μεροκάματο σήμερα έχει γίνει δώδεκα ώρες ξελίγωμα και ορθοστασία, που δουλεύει ένας στην οικογένεια αν είμαστε τυχεροί με μηνιάτικο 400 ευρώ και δεν φτάνει να φάνε τα παιδιά και πηγαίνουν νηστικά στο σχολείο και το αύριο σημαίνει ανεργία δεν θέλω να ακούω ότι εσύ έχεις τρεις μήνες πληρωμένες διακοπές κι ας μην πας πουθενά και ας τις περάσεις στο κρεβάτι σου γιατί δεν σου φτάνουν. Ούτε να σε ακούσω να παραπονιέσαι γιατί σου κάναν τις δεκάξι ώρες τη βδομάδα είκοσι γιατί τρελαίνομαι. Γιατί δεν μπορείς να μου κλαίγεσαι όταν από αυτά τα 400 θα μου πάρεις τα 50 στερώντας μου κάτι σημαντικό από τη ζωή μου για το φροντιστήριο …αν θέλω το παιδί μου να έχει καλύτερο μέλλον.
Κι όταν το κάνεις αυτό όταν σε χρειάζομαι περισσότερο τότε με τρελαίνεις. Τότε δεν μπορώ να δω τίποτα δίκαιο και ηθικό. Τότε ο Παναγιώτης, η Κατερίνα, ο Στέλιος και η Μάγδα εξαφανίζονται στη σκιά του αλαζόνα που μου είπε ότι αυτός διαμορφώνει μυαλά άρα έχει δικαίωμα και στον καλύτερο μισθό και στους τρεις μήνες διακοπές ή τον γελοίο “ειδικό για την παιδεία” με το μικρόφωνο που πήγε να μου δικαιολογήσει την ύπαρξη των φροντιστηρίων. Γιατί αυτοί μου δώσανε το δικαίωμα να γράφω ειρωνικά “σιγά μην κάνανε απεργία τον Ιούλιο ή τον Αύγουστο και χαλάγανε τις καλοκαιρινές διακοπές των …μαθητών τους” Γιατί αν θέλετε να σας ακούσει ο κόσμος, ο Παναγιώτης, η Κατερίνα, ο Στέλιος και η Μάγδα θα πρέπει να είναι ο κανόνας και θα πρέπει να τελειώσετε και με αυτά τα καρκινώματα που δημιουργούν στερεότυπα.
********************************************************
Εγώ δεν αμφισβητώ ότι 16 ώρες μέσα στην αίθουσα είναι κουραστικές και δεν σου είπα ρε μεγάλε να περάσεις τις υπόλοιπες 24 μέχρι το έστω νορμάλ 40ωρο – ποιο 40ωρο πια, αλλά λέμε τώρα για να μην αρχίσω και μ’ αυτό τώρα – μέσα στην αίθουσα, αλλά οι ανάγκες ενός σχολείου και ειδικά αυτών των παιδιών δεν τελειώνουν στις τρεις ώρες τη μέρα και μετά τροχαδάκι ελαφρύ για να κάνουμε ιδιαίτερα και φροντιστήρια. Αυτά δεν σε βαραίνουν δασκαλάκο;
********************************************************
Αντωνάκη τι κάνεις; Τα παιδιά; Όλα καλά; Πως πάνε με το σχολείο; Ικανοποιημένος; Βιβλία πήρανε; Κι αυτό με τις επιστρατεύσεις τι είναι; Σε ποιο σχολείο το έμαθες, Αντωνάκη μου; ξέρεις πως το λένε όταν οι επιστρατεύσεις γίνονται συνήθεια;
.
