γράφει ο Δρ. Φώτιος Χρήστου
Ως οικοτουρισμό εννοούμε κυρίως ένα κίνημα, το οποίο βαίνει διαρκώς διογκούμενο και το οποίο οφείλει την ανάπτυξή του στην εξέλιξη της περιβαλλοντικής συνείδησης. Πρόκειται για δράση η οποία λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο της επένδυσης του ελεύθερου χρόνου, που διατίθεται για την αναψυχή και την ξεκούραση του ανθρώπου. Ο οικοτουρισμός δηλαδή είναι αντίδραση σε έναν εμπορικό τουρισμό ο οποίος από τη φύση του δεν προάγει τις σχέσεις του ατόμου με οικολογική διάθεση και του περιβάλλοντος, με αποτέλεσμα η συμβιωτική του συνάρτηση με τον φυσικό κόσμο να επιδεινώνεται.
Χωρίς αμφιβολία ο οικοτουρισμός είναι εκδήλωση, στην οποία το άτομο αναζητά για τις ευχάριστες διακοπές του τουριστικά καταλύματα που λειτουργούν με οικολογικούς κανόνες και κάτω από ένα καθεστώς που σέβεται τη φύση. Είναι στην ουσία η μορφή αυτή απόδρασης μια ωφέλιμη εξόρμηση του ανθρώπου στο περιβάλλον, με τη βοήθεια της οποίας συνδυάζει από τη μια την ψυχαγωγία με φιλικές προς τη φύση δραστηριότητες και προσφέρει από την άλλη περιβαλλοντικές υπηρεσίες που θεραπεύουν προβλήματα της φύσης. Γνωστές είναι οι ακτιβιστικές αντιδράσεις πολλών νέων σήμερα, που διαθέτουν οικολογικό προβληματισμό και οι οποίοι εστιάζουν τις προσπάθειές τους με φιλοπεριβαλλοντικές δράσεις στη διάσωση περιοχών με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος.
Με όρους δόκιμης κατανάλωσης ο οικοτουρισμός συνιστά ανάλωση ενός οικολογικού αγαθού που δε ρυπαίνει το περιβάλλον και είναι αντίθετος με τον βιομηχανοποιημένο τουρισμό που χρησιμοποιεί και εμπορεύεται τη φύση για κερδοσκοπικούς λόγους. Αντιθέτως ο οικοτουρισμός, που λειτουργεί στη βάση ενός οικολογικού και αντικαταναλωτικού προτύπου, είναι στάση που χαρακτηρίζεται για την υπεύθυνη διαχείριση της φύσης, χάριν της οποίας ο χρήστης αναλαμβάνει τις ευθύνες του, που ως φυσικού οργανισμού του αναλογούν, για την προστασία της χλωρίδας και της πανίδας, μελετά οικολογικά φαινόμενα και αποκτά άμεση εμπειρία για περιβαλλοντικά προβλήματα.
Ο οικοτουρισμός θα λέγαμε είναι μελέτη του φυσικού κόσμου συνδυασμένη με τον φυσικό τουρισμό και βαθύτερη σπουδή των οικολογικών συνθηκών που προκύπτει ως προϊόν συνήθως της φυσικής περιήγησης του ατόμου στο άμεσο περιβάλλον του. Συνιστά επίσης ο οικοτουρισμός κίνηση του ανθρώπου που εκδράμει στη φύση, η οποία προσφέρεται για την κατανόηση των οικολογικών του ορίων και την ανάπτυξη της συνείδησης για το περιβάλλον και τον πλούτο του. Η συγκεκριμένη τουριστική πράξη αποτελεί αναντίρρητα αντίσταση στην υλική παθητικοποίηση του ανθρώπου εξαιτίας της οποίας χρησιμοποιείται κατά τρόπο επιβλαβή η φύση.
Είναι σωστό να ταυτιστεί ο υγιής αυτός τουρισμός με την εναλλακτική χρήση του περιβάλλοντος η οποία αποτρέπει την αλλοίωση της φύσης με τη δημιουργία βαρέων και εχθρικών με το περιβάλλον τουριστικών υποδομών. Ο οικοτουρισμός ακόμη συνιστά ολοκληρωμένη πρακτική συνύπαρξης του ανθρώπου με το οικοσύστημα, στο οποίο δε μεσολαβούν επικίνδυνα πολεοδομικά συστήματα που βάναυσο τρόπο επηρεάζουν την αισθητική του περιβάλλοντος ούτε υιοθετούνται αδηφάγες χρήσεις της φύσης, οι οποίες καταστρέφουν την ισορροπία της.
Έτσι αναδεικνύεται ο οικοτουρισμός σε φιλική απάντηση του ανθρώπου στις προκλήσεις της φύσης που δημιουργούν την ανάγκη του για επαφή μαζί της και αποδεικνύεται ως εκδήλωση που αποκαλύπτει του ενδιαφέρον του τεχνοποιημένου οικονομικού κόσμου να δει και να αντιμετωπίσει κάθε ενδιαίτημα της φύσης με προσοχή και να λάβει υπόψιν τα πορίσματα της οικολογίας που παρουσιάζουν με εφιαλτικό τρόπο την κατάσταση της φύσης. Συνεπώς ο οικοτουρισμός συνιστά ισόρροπη και σταθερή χρησιμοποίηση των οικολογικών πόρων και πράσινη ανάπτυξη των μέσων που εμπλέκονται στο σύστημα του οικοτουρισμού.
Αυτό σημαίνει πως ο οικοτουρισμός είναι περιβαλλοντική πράξη που διέπεται από την ηθική της φύσης και στάση που επεκτείνεται από τη διασκέδαση στην οικοδόμηση σεβασμού του ανθρώπου στη φύση. Περιλαμβάνει η έκφραση αυτή του ανθρώπου μια πολυδιάστατη ενασχόληση με τη μορφή της ψυχαγωγίας με τα συστήματα του περιβάλλοντος που εκδηλώνεται από την υποβρύχια μελέτη και την παρατήρηση της ενάλιας ζωής ως την κατόπτευση των γήινων και των εναέριων φαινομένων με την καταγραφή πολλές φορές και τη γνώση της εγχώριας και της ξένης χλωρίδας και πανίδας.
Μέρος του οικοτουρισμού μπορεί να είναι επίσης η ενασχόληση στα πλαίσια των επαφών του ανθρώπου με τη φύση με γνωστά οικολογικά θέματα που σχετίζονται με την προστασία της θαλάσσιας και της χερσαίας ζωής και οι δραστηριότητες για τη ανάδειξη περιβαλλοντικών θεμάτων που χρειάζονται ιδιαίτερη οικολογική προσέγγιση από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Στον οικοτουρισμό ανήκουν οικολογικές δράσεις όπως η δενδροφύτευση και οι οργανωμένες δραστηριότητες καθαρισμού του δασώδους και του θαλάσσιου χώρου.
Γίνεται φανερό πως ο οικοτουρισμός είναι κίνηση που εισάγει μια νέα αντίληψη για το περιβάλλον, χάριν της οποίας ο ενθουσιασμός για τη φύση μεταφράζεται σε συνεχή επαφή του ατόμου με το περιβάλλον και σε υποταγή κάθε οικονομικής ανάπτυξης στη φιλοσοφία της οικοσυστημικής κυριαρχίας του χώρου και του ανθρώπου. Βεβαίως ο οικοτουρισμός είναι στάση που στηρίζει δράσεις για την προστασία της αισθητικής της φύσης και υπηρεσία σε έναν κόσμο κατασκευαστικής αναρχίας. Ο οικοτουρισμός είναι ασφαλώς και η επιβολή της οικοκρατικής τάσης με αρχές που βοηθούν στο διάλογο και θετική αντιπαράθεση ανθρώπου φύσης.
Είναι σίγουρα η συμπεριφορά αυτή του ανθρώπου που εκδηλώνεται ως οικοτουρισμός διασκεδαστική τεχνική με την οποία ο σύγχρονος άνθρωπος συνδυάζει τον ανθρωπισμό και την οικολογία και το κυριότερο είναι αγαθή απολαυστική τέχνη στην οποία η χρήση της φύσης αποδίδει εκτός από τη χρησιμοποίησή της και τον ενδεδειγμένο οικολογικό στο περιβάλλον σεβασμό. Αυτό σημαίνει πως ο οικοτουρισμός είναι μύηση στη φύση και εκπαίδευση κυρίως των ανθρώπων των πόλεων ώστε να αποστρέφονται την καταστροφή των οικοσυστημάτων και να αγαπούν τη φυσική ζωή.
Είναι κατ’ αυτήν την έννοια ο οικοτουρισμός φυσική δράση που στηρίζεται στην ανακάλυψη της φύσης και στην αναγνώριση της αξίας του περιβάλλοντος. Συναρτάται ο τουρισμός αυτός με την ανάπτυξη που πειθαρχεί στους κανόνες της επιστημονικής οικολογίας και υπακούει στις αρχές της οικονομίας εκείνης η οποία είναι φιλική με το περιβάλλον. Ως στάση ζωής ο οικοτουρισμός είναι τρόπος επιστροφής του ανθρώπου στη φύση και μέσο ανακάλυψης άλλων ήπιων μορφών ανάπτυξης. Έτσι ο οικοτουρισμός αναδεικνύεται σε μια πραγματική πολιτική οικονομία της φύσης, που στη βάση της συμφιλιώνει τον άνθρωπο με τον κόσμο κάθε οικοσυστήματος.
Ο οικοτουρισμός θα μπορούσε να θεωρηθεί επανάσταση αφού με τη βοήθειά του ανατρέπεται το παραδοσιακό οικονομικό δόγμα, σύμφωνα με το οποίο, όπως λέει ο Γουέλς και ο Χάξλεϋ, η οικολογία είναι επέκταση της οικονομίας στο σύνολο των έμβιων όντων. Αντιθέτως η οικολογική χρήση της φύσης και στον τομέα του φιλικού με το περιβάλλον τουρισμού, συμπίπτει με τον επαναπροσδιορισμό της θέσης της φύσης στη ζωή, αναθεώρηση η οποία επιτρέπει να αποτρέπεται η μεταβολή του ανθρώπινου περιβάλλοντος σε θλιβερό και μονότονο τοπίο και εμποδίζει να μοιάζει η φύση με βιομηχανικό χώρο παρά με πεδίο ζωής.
Στον οικοτουρισμό επίσης συγκαταλέγονται εκδηλώσεις, όπως η ανταλλαγή ενδιαιτημάτων, ο αγροτουρισμός, το παρατηρητήριο της φύσης, η φυσική παραγωγή με οικολογικό τρόπο και η εμπορία φυσικών προϊόντων αλλά και ο τουρισμός σε παραδοσιακούς οικισμούς. Ανήκει σε αυτόν τον περιβαλλοντικό τουρισμό ο λαογραφικός, η ελεύθερη στη φύση και περιορισμένη για οικολογικούς λόγους διαμονή αλλά και ο συστηματικός ομαδικός τουρισμός με εξορμήσεις στην ύπαιθρο. Σε κάθε μορφή αυτού του τουρισμού, ενυπάρχει, όπως γίνεται κατανοητό το κίνητρο για τη φύση και η αγάπη για την οικολογία.
Στην πρώτη περίπτωση ο τουρισμός ανάγεται σε κίνημα που στοχεύει στην οικολογική και κοινωνική ευρύτητα του χρήστη. Έτσι το άτομο που συμφωνεί με άλλους για ανταλλαγή κατοικιών στην πραγματικότητα υπερθεματίζει έναν τουρισμό στον οποίο λείπει το κερδοσκοπικό στοιχείο και αναδεικνύει μια ταξιδιωτική ψυχαγωγία στην οποία ενυπάρχει το συνεργατικό πνεύμα. Ο οικοτουρισμός τώρα ως αγροτοτουρισμός είναι δράση θεμελιωμένη στη φυσική ανάγκη για ενεργό τουρισμό σε προορισμούς που προσφέρονται ευκαιρίες για εναλλακτικές εργασίες. Το παρατηρητήριο είναι ένας άλλος τουρισμός, ο οποίος στηρίζεται στη φυσική έκπληξη και στη χαρά που προσφέρει στον οικολογικό επισκέπτη η θέα της φύσης. Παραπλήσιος τουρισμός τέλος είναι ο αρχαιολογικός τουρισμός ο οποίος, όπως και εκείνος σε παραδοσιακούς οικισμούς, έχει ως αντικείμενο τον φυσικό πολιτισμό.
Γίνεται φανερό πως ο οικοτουρισμός από τη φύση του έχει πολλές διαστάσεις αφού εκμεταλλεύεται τις δυνατότητες του περιβάλλοντος και τη θετική πρόθεση του ανθρώπου για τη φύση. Πρωτίστως ο οικοτουρισμός προσφέρει πολλά στην ανθρώπινη υγεία και συμβάλλει στην ισορροπία από την ένταση της εποχής ατόμου. Δίνει επίσης την ευκαιρία στον περιηγητή με οικολογικό ενδιαφέρον να ανανεωθεί και μέσα από τη συναναστροφή του με τη φύση να ανακαλύψει τη φυσικότητά του και να αναθεωρήσει τον αγχώδη και πιεστικό τρόπο ζωής του.
Ο οικοτουρισμός επίσης ως δράση οικονομικά καταρχάς ουδέτερη και ως τρόπος διαχείρισης στη συνέχεια της φύσης, επιτρέπει την προστασία της από τον υπερκαταναλωτισμό υπηρεσιών και την κατάχρηση αγαθών που επιβαρύνουν τη φύση. Είναι σίγουρο πως ο οικοτουρισμός ως εναλλακτική ψυχαγωγία, ωφελεί πολλαπλά το άτομο, που εμφορείται από οικολογικές ιδέες και το κυριότερο οδηγεί στην επαναστατική για τη φύση αντίληψη η οποία συλλαμβάνει ως κυρίαρχη ουσία στη ζωή το περιβάλλον. Είναι εύκολο συνεπώς να αντιληφθεί κανείς πως ο τουρισμός αυτός, που έχει σαν βάση τη συμφιλίωση του ανθρώπου με τη φύση, ταυτίζεται με την περιβαλλοντική εκείνη δράση η οποία στοχεύει στη διατήρηση του οικοσυστήματος και αποσκοπεί στην προσαρμογή κάθε τουρισμού στα πρότυπα της φυσικής επικοινωνίας του ατόμου με το περιβάλλον.
Έτσι με τον οικοτουρισμό πληρούνται οι προϋποθέσεις για ομαλή ένταξη του ατόμου με περιβαλλοντική συνείδηση για ομαλή ένταξη στις ιδιαίτερες συνθήκες της τοπικής φύσης. Ο οικοτουρισμός δηλαδή ως συνδυασμός επιλογών, τόπων και προορισμών με οικολογικό ενδιαφέρον και ως πραγμάτωση οικολογικών προγραμμάτων, επιτρέπει εκτός των άλλων σε όλες τις οικιστικές επεμβάσεις να τηρούν τους οικολογικούς κανόνες και να ακολουθούν τις ιδιομορφίες του κάθε περιβάλλοντος. Είναι βέβαιο θα λέγαμε πως σε αυτόν τον οικοτουρισμό το άτομο ασκείται στην αγαθή σχέση με το περιβάλλον και αναπτύσσεται αλλά και δραστηριοποιείται ως μέρος της φύσης.
Έτσι με τον περιβαλλοντικό τουρισμό ο επισκέπτης από καταναλωτής οικολογικών υπηρεσιών αναδεικνύεται και παράγοντας κατοχύρωσης των δικαιωμάτων της φύσης. Ο ρόλος αυτός οφείλεται στο γεγονός ότι το άτομο ως υποκείμενο του οικοτουρισμού επιδίδεται σε εκδηλώσεις απλού ή σύνθετου οικοακτιβισμού, χάριν του οποίου γίνεται εφικτή η επίβλεψη και η υλοποίηση έργων που συμβάλλουν στη διατήρηση του περιβάλλοντος. Στα πλαίσια του οικοτουρισμού ακόμη το άτομο με οικοτουριστικές δραστηριότητες λειτουργεί ως πρότυπο και συνιστά ενεργητικό αντικίνητρο για κάθε οικονομική δράση που υποβαθμίζει το περιβάλλον.
Ο οικολογικός επισκέπτης επίσης που δείχνει προτίμηση στον φυσικό τουρισμό έχει την ευκαιρία να συνεργαστεί με τους τοπικούς φορείς και να ενώσει τις δυνάμεις του με τα οικολογικά κινήματα και μέσω των ρόλων που συνεπάγεται ο φιλικός με το περιβάλλον οικοτουρισμός να εργαστεί για την αισθητική και φυσική αναβάθμιση του χώρου. Διαδίδει ακόμη με δραστικό τρόπο τις οικολογικές του ιδέες και με αμεσότητα και κατά τρόπο τις πιο πολλές φορές ενεργητικό αναδεικνύει τα οικολογικά προβλήματα. Το κυριότερο είναι πως με τον οικοτουρισμό προβάλλονται φιλικές με το περιβάλλον μορφές διασκέδασης, που έχουν ως χαρακτηριστικό την ήπια οικολογική εκμετάλλευση της φύσης και ως στοιχείο, που είναι ξένο σε άλλους τουρισμούς, το στοιχείο της επέμβασης με οικολογικό σχεδιασμό στο χώρο ώστε να αποφεύγεται η ρήξη του υπαίθριου ιστού και να προστατεύεται το προσπελάσιμο από το μεγάλο κοινό περιβάλλον από ρυπογόνες δραστηριότητες.
Καθίσταται επίσης με τον οικοτουρισμό δικαιολογημένα επισκέψιμος ο σημαντικός φυσικός χώρος και εφικτές οι δράσεις από άτομα με περιβαλλοντικές ευαισθησίες σε περιοχές που η φύση αντιμετωπίζει ένταση. Ο οικολογικός τουρισμός για παράδειγμα που πραγματοποιείται σε προστατευόμενες περιοχές εκδηλώνεται με φιλικά μέσα και σε ένα κλίμα στο οποίο ευδοκιμούν περιβαλλοντικές εκδηλώσεις ικανές να διαδώσουν φιλοπεριβαλλοντικά μηνύματα. Κυρίως με τον τουρισμό, που εστιάζει τις δράσεις του σε χώρους με περιβαλλοντικό ενδιαφέρον, αποφεύγονται οι μόνιμες συνήθως υποδομές, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα αντισυμβατικό προηγούμενο και μια συνήθεια ωφέλιμη για τη φύση, αφού οι κινητές κατασκευές του οικοτουρισμού, που δεν αλλοιώνουν εξωτερικά και ουσιαστικά το περιβάλλον, διαμορφώνουν νέους οικιστικούς κανόνες που είναι συμβατοί με τη φύση.
Ωστόσο πέρα από την οικολογική ηθική που δημιουργεί ο οικοτουρισμός προσφέρει και την ευχαρίστηση στο άτομο, που αγαπά αυτόν τον εναλλακτικό τουρισμό, να ταμιεύει την απόδρασή του στη φύση ως πρωτότυπη χαρά και στη συνέχεια να την αναδεικνύει σε δράση που λαμβάνει πρακτικά χαρακτηριστικά. Ανάλογη συνέπεια είναι εκείνη του καθαρισμού και της απορρύπανσης από επιβαρυντικά στοιχεία του περιβάλλοντος και οι οικολογικές επεμβάσεις που τείνουν να διατηρήσουν τον οικολογικό χαρακτήρα της περιοχής. Μια σχετική οικοτουριστική προσπάθεια είναι η προστασία της λιμνοθάλασσας της δυτικής Πελοποννήσου και η οικολογική αναβάθμιση αλλά και η αυτοτέλεια του φυσικού και παρθένου δρυμού της Δαδιάς.
Ο οικολογικός τουρισμός σε ελληνικούς ποταμούς επίσης και γενικότερα ο εναλλακτικός τουρισμός σε πηγές γλυκών νερών λειτουργεί ως τρόπος προβολής των κανόνων διαχείρισης των συγκεκριμένων αγαθών. Ο οικοτουρισμός επίσης σε θαλάσσιες περιοχές και σε παραθαλάσσιους στερεούς όγκους γης αποτρέπει την εμπορευματοποίηση αυτών των περιβαλλοντικών χώρων και λειτουργεί με αποτελεσματικό τρόπο κατά της υπερεκμετάλλευσης των ελληνικών προορισμών. Οπωσδήποτε ο οικοτουρισμός εθίζει το νέο άτομο, που είναι αλλοτριωμένο από την κατανάλωση, σε περιβαλλοντικές εκδηλώσεις, οι οποίες τελικά διαμορφώνουν στο άτομο τη σύγχρονη οικολογική συνείδηση.
Λειτουργεί αυτή η δράση επίσης και ως πρότυπο ανάπτυξης, η οποία σέβεται το περιβάλλον και ως ιδανική παραγωγική εκδήλωση, που εκμεταλλεύεται με φυσικό τρόπο τους πόρους της γης. Επειδή ο οικοτουρισμός λαμβάνει χώρα και στον τουρισμό σε παραδοσιακούς οικισμούς, ο συγκεκριμένος τρόπος περιήγησης και επίσκεψης αποτελεί κριτήριο για τον τρόπο χρήσης των χώρων με ιδιαίτερη ελληνική αξία. Σε αυτόν τον τουρισμό ευνοούνται όπως είναι αναμενόμενο οι φυσικές επαφές των ανθρώπων και ενισχύονται οι εκδηλώσεις που έχουν ως βάση την παράδοση. Επιβεβαίωση αυτής της διαπίστωσης του οικοτουρισμού είναι η μακρινή νήσος Χάλκη, στην οποία συναντώνται ως οικοτουρίστες και ταυτόχρονα ως φορείς του διαχρονικού πολιτισμού, οι νέοι από όλα τα μέρη της γης προκειμένου να απολαύσουν της οικολογικής διατροφής και να χαρούν την αυθόρμητη και την ανέμελη επαφή τους.
Σε τέτοιες συναντήσεις βεβαίως έχει θέση η παραδοσιακή μουσική και η συναδέλφωση. Επιτυγχάνεται ακόμη η συνένωση των προσπαθειών για ένα καθαρότερο περιβάλλον και διακινείται κάθε περιβαλλοντική αντίληψη που βασίζεται στην οικολογική εμπειρία των επισκεπτών. Κατά κοινή ομολογία ο οικοτουρισμός, που στηρίζεται στην προσφορά και στην ανταλλαγή περιβαλλοντικών υπηρεσιών και αγαθών δημιουργεί την ανθρώπινη διάθεση για οικολογική συνύπαρξη και συμβάλλει στην απόφαση για επιστροφή στη φύση. Αυτός ο τουρισμός εκδηλώνεται ως γνωστός και με τη συμπληρωματική προσφορά κατοικιών και την εναλλαγή τόπων που ολοκληρώνουν την εικόνα του ατόμου για το ελληνικό περιβάλλον.
Προσφέρει επίσης ο οικοτουρισμός την ευκαιρία στο άτομο να γνωρίσει τη φυσική ιστορία του τόπου, να συνειδητοποιήσει τις οικολογικές ιδιαιτερότητές του και να παρατηρήσει την ποικιλία της χλωρίδας και της πανίδας. Ο οικοτουρισμός για παράδειγμα στη λίμνη Κερκίνη και στα εποχιακά καταφύγια της άγριας ζωής δίνει τη δυνατότητα στον εναλλακτικό τουρίστα να συνδράμει με τις δυνάμεις του στη διαχείριση των περιβαλλοντικών ζητημάτων αυτών των περιοχών. Με αυτόν τον τουρισμό επίσης μελετώνται οι επιπτώσεις της αλόγιστης χρήσης των φυτοφαρμάκων και διαπιστώνονται οι συνέπειές τους στο θαλάσσιο βιοσύστημα.
Χωρίς αμφιβολία ο οικοτουρισμός πιέζει με θετικό τρόπο το γενικότερο οικονομικό σύστημα, γεγονός που μεταβάλλει πολλές φορές τους κανόνες ανάπτυξης του μαζικού τουρισμού και τον αναγκάζει να προσλάβει χαρακτηριστικά του εναλλακτικού τουρισμού, στον οποίο ο άνθρωπος είναι το συγκυρίαρχο με τη φύση στοιχείο. Ο οικοτουρισμός δηλαδή ως δραστηριότητα φιλική με το περιβάλλον λειτουργεί αποτρεπτικά σε κάθε παραθεώρηση της παραμέτρου της φύσης από τον εμπορικό τουρισμό, η οποία στην ουσία ακόμα και στην πιο σκληρή εκμετάλλευση υπολανθάνει ως τουριστικό αγαθό προς πώληση.
Ο οικοτουρισμός, όπως γίνεται αντιληπτό, ευνοεί την πράσινη ανάπτυξη και ενισχύει την πρόοδο μικρών μονάδων τουριστικής παραγωγής που ελέγχονται από τον τοπικό πληθυσμό με ότι αυτό συνεπάγεται για το βιοτικό τους επίπεδο και τη σχέση τους με το περιβάλλον. Επειδή ο οικοτουρισμός αναπτύσσεται σε περιορισμένους συνήθως προορισμούς, ευνοεί τη διασπορά της επενδυτικής δραστηριότητας του είδους και επιτρέπει τον ουσιαστικό καταμερισμό των οικολογικών ρόλων. Επιδρά αυτός ο τουρισμός ιδεολογικά και στους τοπικούς πληθυσμούς, οι οποίοι αντιλαμβάνονται την αξία της οικολογικής υγείας του τόπου τους για την οποία ενεργοποιούνται ανάλογα.
Ο οικολογικός τουρισμός ακόμη, που αναπτύσσεται από ελεύθερους κατασκηνωτές με παράδοση σε αυτή τη μορφή του οικοτουρισμού, συμβάλλει στην ουσιαστική στροφή του σύγχρονου ανθρώπου στη φύση και επιτρέπει την ανάπτυξη μιας γνώσης, η οποία συνήθως αξιοποιείται και στην αστική ζωή. Ο οικοτουρισμός ως αγροτοτουρισμός δίνει επιπλέον τη δυνατότητα στον οικοεπισκέπτη να κατακτήσει περιβαλλοντικές δεξιότητες και συμβάλλει στην εξοικείωσή του με αγροτικές εργασίες. Αποτέλεσμα αυτής της οικολογικής εμπειρίας είναι η συμμετοχή του ατόμου που προτιμά τον εναλλακτικό τουρισμό, στην πρωτογενή παραγωγή και η ανάδειξη του μεγάλου ρόλου του αγρότη. Κυρίως ο αγροτοτουρισμός επιτρέπει την ανέξοδη έκφραση σε ταξίδια και σε προορισμούς που συνιστούν βάση της ελληνικής παράδοσης.
Έτσι ο συγκεκριμένος τουρισμός ελληνοποιεί τον επισκέπτη και του προσφέρει ερεθίσματα ικανά να τον επηρεάσουν στον επαγγελματικό προσανατολισμό. Η επίσκεψη του νέου επίσης σε αγροτικές μονάδες με υποδομές διαμονής του προσφέρουν γνώσεις για την καλλιέργεια και την εκτροφή με συστηματικό τρόπο ζώων με οικόσιτο χαρακτήρα. Μεταξύ των άλλων μαθαίνει για τα ήθη και έθιμα της περιοχής και αποκτά άμεση συνείδηση για τα προϊόντα και τα ποιοτικά τους χαρακτηριστικά. Υιοθετεί ακόμη εναλλακτικούς τρόπους εκμετάλλευσης του ελεύθερου χρόνου και βελτιώνει τις απόψεις του για τη συλλογική δραστηριότητα, που προσφέρεται κάθε φορά όταν προτάσσεται το γενικό συμφέρον.
Είναι επόμενο ο οικοτουρίστας με τον οικοτουρισμό να αναδεικνύεται σε υπεύθυνο ενεργό άτομο, το οποίο με την πράσινη συνείδησή του αγωνίζεται για τον εξορθολογισμό της χρήσης του περιβάλλοντος. Έχει αποδειχθεί επίσης πως ο οικοτουρισμός προσφέρεται και για την εμπέδωση όλων των οικολογικών σήμερα αντιλήψεων και για την απομυθοποίηση της αστικής ζωής. Πράγματι ο οικοτουρισμός σε θαλάσσια πάρκα δείχνει τον τρόπο συνοίκησης του ανθρώπου με τον φυσικό κόσμο και καθορίζει τα όρια που επιβάλλονται στο οικοσύστημα. Κατεξοχήν λειτουργεί ο οικοτουρισμός ως ενίσχυση κάθε οικολογικής δράσης, γιατί με την περιβαλλοντική αυτή δραστηριότητα κατανοείται η μεγάλη αξία της φύσης και αιτιολογείται κάθε προσπάθεια για τη διατήρησή της.
Είναι κοινά παραδεκτό, πως ο συνήθης οικολογικός τουρισμός, ο οποίος έχει ως αντικείμενο περιβαλλοντικές εκδηλώσεις με παράλληλες δράσεις ανάπλασης του χώρου και κάλυψης των οικολογικών κενών της φύσης, απαιτεί την οικολογική συστράτευση και πρώτα από όλα την αλλαγή νοοτροπίας του αστικού ανθρώπου για το περιβάλλον. Έτσι ο οικοτουρισμός που συνδυάζεται με τη δενδροφύτευση, την ανακύκλωση και τον καθαρισμό μιας περιοχής ανήκει ως δραστηριότητα σε μια οργανωμένη οικοαπόδραση, η οποία για να υλοποιηθεί κατά τρόπο οικολογικά επιτυχή απαιτεί σχεδιασμό και συντονισμένες προσπάθειες.
Πρωτίστως ο οικοτουρισμός ως ιδέα έχει ανάγκη της διάδοσης και της διαφήμισης των περιβαλλοντικών δράσεων. Αυτό σημαίνει πως ο οικοτουρισμός για να αποτελέσει κίνημα και να αφυπνίσει το ενδιαφέρον του κοινού επιβάλλει την προβολή του και την κατάλληλη επέμβαση των μέσων αφού η ενημέρωση πάντοτε και η ανάδειξη ενός ζητήματος ακολουθεί τη διαδικασία της μαζικής πληροφόρησης. Και είναι η τακτική αυτή αποτελεσματική και καθοριστική στη διαμόρφωση περιβαλλοντικών στάσεων και συμπεριφορών, αφού το κοινό και το άτομο μετέχει των μεγάλων προβλημάτων με τη βοήθεια της εκγύμνασης σε θέματα της επικαιρότητας και την εστίαση της δημόσιας προσοχής στις κρίσεις της εποχής.
Η πληροφόρηση επίσης συμβάλλει στη διαβάθμιση του δημόσιου προβληματισμού ο οποίος με κριτήριο τη σοβαρότητα των αναγνωρισμένων ζητημάτων προάγει την ευθύνη και συνεπάγεται λύσεις. Αναλυτικότερα για την ανάπτυξη του οικοτουρισμού απαιτείται η ωρίμανση των περιβαλλοντικών ιδεών και η έκθεση των προτερημάτων αυτών των εναλλακτικών μορφών εξορμήσεων, αφού στη βάση του ο οικολογικός τουρισμός έχει ως αφετηρία την πράσινη ιδεολογία. Συνήθως η εξέλιξη μιας εκδήλωσης σε ολοκληρωμένη και συστηματική ψυχαγωγία με τη μορφή του οικοτουρισμού επιτυγχάνεται με την εμπέδωση αυτής της δράσης από μικρή ηλικία και την κατανόηση του φαινομένου με τη βοήθεια ειδικών στις φυσικές εκδηλώσεις.
Κατεξοχήν η διάδοση του οικοτουρισμού είναι εφικτή με τη γενικότερη αναθεώρηση των τάσεων για διασκέδαση και την κατάλληλη παρουσίαση της γενικότερης οικολογίας και ταυτόχρονα της υπεύθυνης περιβαλλοντικής αντιμετώπισης των φυσικών στοιχείων. Εάν δηλαδή προσφέρονται τόποι προορισμού με οικολογικό χαρακτήρα σε περιβαλλοντικά αμύητους επισκέπτες ενδέχεται τότε να αναπτυχθεί ρεύμα προς τη φύση και αγάπη για τον οικοτουρισμό. Για τον σκοπό αυτό είναι αναγκαίο επίσης ο εναλλακτικός τουρισμός να αποκαλυφθεί σε όλες τις εκφάνσεις και να αποδοθεί ως ολοκληρωμένη ιδέα γιατί η δραστηριότητα αυτή περιλαμβάνει ένα σύνολο από οικολογικές δράσεις οι οποίες ενδιαφέρουν απόλυτα και συγκινούν πολύ τον χρήστη.
Σίγουρα η διάδοση της ιδέας του οικοτουρισμού επιτυγχάνεται με την εξασφάλιση κατάλληλης περιβαλλοντικής εμπειρίας, η οποία οφείλει στην αρχή να κινείται στο πλαίσιο της ευγενικής προσφοράς και στη συνέχεια να επιτυγχάνεται με τους πολλά υποσχόμενους οικολογικούς προορισμούς. Πράγματι η επίσκεψη των νέων σε τόπους, που έχουν οικολογική ιστορία, όπως συμβαίνει με πολλά νησιωτικά συμπλέγματα του τόπου μας, εξασφαλίζει περιβαλλοντικά βιώματα που ταμιεύονται στη μνήμη ως ευχάριστη εμπειρία, η οποία στην περίπτωση προέρχεται από χώρους σε συνθήκες ιδανικής οικολογικής παράδοσης. Αντιπροσωπευτική του είδους δράση είναι η επίσκεψη των νέων κατά τους θερινούς σε παραδείσιους παραθαλάσσιους τόπους στους οποίους εκτός από οικολογικές δραστηριότητες οργανώνονται και πολιτισμικές δράσεις.
Πρόκειται για εκδηλώσεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνεξάρτηση των περιβαλλοντικών και πολιτισμικών μεγεθών και καθίσταται εφικτή η ακώλυτη και η απόλυτη αποδοχή τους. Και είναι βέβαιο πως τα παραδοσιακά καλλιτεχνικά σχήματα που είναι δεμένα με το περιβάλλον ευνοούν την ανάπτυξη μιας σταθερής σχέσης του ατόμου με την οικολογία αφού διασφαλίζει αυτή η σύζευξη, μεγιστοποιεί την τουριστική χαρά και καταφάσκει την εν λόγο οικοτουριστική επιλογή. Δεν είναι μικρότερης σημασίας στην ανάπτυξη οικοτουριστικής συνείδησης και η συμβολή της οικογένειας, η οποία όταν εμφορείται από οικοτουριστικές αντιλήψεις εξ ορισμού τις μεταδίδει και στα νεότερα μέλη.
Μακράν ωστόσο από όλους τους συντελεστές της ανάπτυξης της οικολογικής διάθεσης είναι το σχολείο, το οποίο έχει τη δύναμη να προβάλει τον οικοτουρισμό και να αποδεικνύει την αξία της φιλοπεριβαλλοντικής δραστηριότητες. Ειδικά η αγωγή στα πλαίσια της καλλιέργειας της οικολογικής αγάπης, με πρωτοβουλίες οικολογικής εξόρμησης στη φύση και με τη διακίνηση φιλοπεριβαλλοντικών ιδεών, κινεί τον εκπαιδευόμενο στην οικολογική πράξη και επαληθεύει με οικοεκδρομές όσα υπεραμύνεται με την οικολογική θεωρία.
Δεν μπορούν βεβαίως από την προσπάθεια αυτή να λείψουν οι πνευματικοί, οι οποίοι έχουν έναν ιδιαίτερο τρόπο να επικοινωνούν με το άτομο και να διαχειρίζονται τον κόσμο των ιδεών του. Έτσι και όσον αφορά στην προαγωγή της οικοτουριστικής συνείδησης η έγκυρη θέση των πνευματικών και η προσφορά εκ μέρους τους οικολογικών επιχειρημάτων βοηθά το κοινό περιβαλλοντικά να προσανατολίζεται και το κυριότερο να ακολουθεί δοκιμασμένες επιλογές.
Συμβολή μεγάλη στη διάδοση της ιδέας του οικοτουρισμού δύναται να έχει η τέχνη, η οποία με τη διαφήμιση και την οργανωμένη πλαστική, εικονική, κινηματογραφική και λογοτεχνική δημιουργία εξοικειώνουν τον χρήστη με τη φύση. Την πρόταση αυτή την επαληθεύει η πραγματικότητα και η σύγχρονη οικολογία, η οποία τη θεωρία και την ακτιβιστική αντίδραση τη στηρίζει στην καλλιτεχνική έμπνευση, που κινεί τη σύγχρονη σκέψη ένα βήμα πέρα από τη λογική. Απαραίτητη επίσης για την ιδέα του οικοτουρισμού κρίνεται η ενεργοποίηση της παράδοσης, αφού ο εναλλακτικός τουρισμός ως επιστροφή στη φύση έχει διττό χαρακτήρα και παραδοσιακή ασφαλώς σημασία. Μπορεί δηλαδή στης εποχή μας με την προϊούσα αστικοποίηση να προσφερθεί στο άτομο το φυσικό περιβάλλον μέσα από την παράδοση ως εναλλακτική χρήση και να βιωθεί ως γεγονός που δύναται να δημιουργήσει θετική ιδέα για τον οικοτουρισμό.
Συγκεφαλαιώνοντας θα λέγαμε πως ο οικοτουρισμός ως εκδήλωση προηγείται τη εποχής του αφού ικανοποιεί την ανάγκη του διαχρονικού ανθρώπου για επιστροφή στη φύση. Παρά την αυτονόητη αξία του ο εναλλακτικός αυτός τουρισμός ως πρακτική διασκέδασης δεν τυχαίνει της ευρείας διάδοσης. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος και επειδή η σημασία του φυσικού τουρισμού είναι μεγάλη επιβάλλεται η καλλιέργεια της ιδέας του, η οποία για την επιτυχία της απαιτεί ανάπτυξη της οικολογικής συνείδησης και ενεργοποίηση των πάντων που έχουν αντίληψη, όπως λέει ο Καζαντζάκης, του γενικού χρέους στη φύση.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ελληνόγλωσση
Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού – WWF Ελλάς. 2000. Σχεδιασμός δράσεων πιλοτικού χαρακτήρα για την ανάπτυξη του οικολογικού τουρισμού.
Υπουργείο Ανάπτυξης, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ‘Τουρισμός – Πολιτισμός’, Υποπρόγραμμα ‘Τουρισμός’.
Καραμέρης Α., 1997: Οικοτουριστική ανάπτυξη των δασών. Πρακτικά συνεδρίου με θέμα: “ Τα δάση της χώρας μας ”. Δράμα
Καραμέρης Α., 1999: Οικοτουρισμός – Προστασία Φύσης: Μία συμβιωτική σχέση.
Κομίλης, Π., 2001. Οικοτουρισμός: Η εναλλακτική προοπτική αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης. Αθήνα: Προπομπός.
Ξενόγλωσση
Bell, S., 2001. Design for outdoor recreation. Spon Press, London, 217 pp.
Harrison&W. Husbands (Eds) Practicing Responsible Tourism: International Case Studies in Tourism Planning, Policy and Development, pp. 380–403 (Canada: John Wiley & Sons, Inc).
Dharmaratne G. S., F. Yee Sang, L. J. Walling., 2000. Tourism potentials for financing protected areas. Ann Tourism Res 27:590–610.
Gunn, C.A., 1994. Tourism Planning: Basics, Concepts and Cases, 3rd edn (Washington, DC: Taylor & Francis).
McHarg, I. L., 1969. Design with nature. Doubleday/Natural History Press, Doubleday & Company, Inc, Garden City, New York pp 127–152.
Steers, J. A., 1944. Coastal preservation and planning. Geographical Journal 104, 7–27. Steiner, F., L. McSherry, and J. Cohen, 2000. Land suitability analysis for the upper Gila
River watershed. Landscape and Urban Planning 50:199–214.
