γράφει ο Μανώλης Πέπονας.
Οι πρόσφατες δηλώσεις του Ερντογάν για άλλη μια φορά προκάλεσαν αντιδράσεις. Για τους περισσότερους, επρόκειτο για μια καταφανή προσπάθεια αναθεώρησης του status quo στην περιοχή, μέσω της αμφισβήτησης της Συνθήκης της Λωζάνης. Να υπενθυμιστεί πως, σε ό,τι αφορά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, η συγκεκριμένη Συνθήκη καθόριζε τα σύνορα μεταξύ των δύο χωρών τα οποία διατηρούνται ως τις μέρες μας. Πρακτικά, επρόκειτο για μια αναθεώρηση της Συνθήκης των Σεβρών υπέρ της Τουρκίας, του νεοϊδρυθέντος κράτους –άμεσου διαδόχου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας- που επικράτησε στον πόλεμο του 1919-1922.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, στην Ελλάδα, τη διακυβέρνηση ανέλαβε βενιζελικό κίνημα υπό τους Πλαστήρα και Γονατά. Η ηγεσία αυτού του κινήματος κλίθηκε να διαπραγματευτεί τη λήξη του χαμένου για τη χώρα πολέμου. Στη Λωζάνη, την πόλη που γίνονταν οι διαπραγματεύσεις, εστάλη ως αντιπρόσωπος ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Εκεί, ο νικητής ηγέτης, Μουσταφά Κεμάλ (ο επονομαζόμενος Αττατούρκ, δηλαδή πατέρας των Τούρκων) ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος του παιχνιδιού. Η συμφωνία που έκλεισε συνοδεύτηκε από άλλες, οι οποίες υπεγράφησαν αργότερα και περιελάμβανε την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, την παράδοση στην τελευταία της περιοχής της Σμύρνης και της Ανατολικής Θράκης -η οποία να σημειωθεί πως ήταν πρακτικά απρόσβλητη από τον τουρκικό στρατό-, τον καθορισμό πολεμικών αποζημιώσεων υπέρ της νικήτριας χώρας, κοκ.
Πολλοί ειδικοί αναφέρουν πως οι δηλώσεις του Ερνογάν άνοιξαν τους “ασκούς του Αιόλου” για τον ίδιο, καθώς στη Λωζάνη, εκτός των ελληνοτουρκικών σχέσεων ορίζονταν συνοριακές διευθετήσεις και στα ανατολικά της Τουρκίας. Οι διευθετήσεις αυτές αφορούσαν μια επίμαχη σήμερα ζώνη, η οποία σχετίζεται με το κουρδικό ζήτημα. Αν δηλαδή ο Τούρκος πρόεδρος επιζητά μια αναθεώρηση της Συνθήκης της Λωζάνης, τότε αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει όχι μόνο το Αιγαίο αλλά και τη νοτιοανατολική Τουρκία. Μια άλλη άποψη, διατυπώνει τον ισχυρισμό πως ένας τουρκικός επεκτατισμός στη Δύση θα λειτουργούσε ως αντίβαρο στις όποιες απώλειες της χώρας στην Ανατολή. Οι δύο αυτές απόψεις έχουν εκφραστεί από σοβαρούς μελετητές με βαθειά γνώση των γεωπολιτικών ζητημάτων.
Το πρόβλημα με τις παραπάνω θεωρίες έγκειται στο γεγονός της κατά γράμμα ερμηνείας των δηλώσεων του Τούρκου ηγέτη. Ο Ερντογάν μιλούσε σε ένα στενά κομματικό ακροατήριο, αμφισβητώντας για άλλη μια φορά τη συμβολή του Κεμάλ στην τουρκική ιστορία. Κατά τη γνώμη του, ο Αττατούρκ “χάρισε το μισό Αιγαίο στους Έλληνες”, άρα έκανε ένα σοβαρό λάθος. Ωστόσο, τέτοιες διακηρύξεις κρύβουν ένα παράπονο του φιλόδοξου Ερντογάν, ο οποίος επιθυμεί διακαώς να χριστεί -έστω και αυτοβούλως- ως η σημαντικότερη φυσιογνωμία στην ιστορία της χώρας του. Πολύ περισσότερο, αποτελούν μομφή εναντίον της κεμαλικής αντιπολίτευσης, μέσω μιας καθαρής επίθεσης στον πνευματικό ηγέτη του κοσμικού κράτους ακριβώς εκεί όπου αυτός θεωρείται απρόσβλητος: στην ασφάλεια και την εδαφική ανάπτυξη του κράτους. Έχοντας απομακρυνθεί από τις παλαιότερες ιδέες του και ασπαζόμενος πλέον μια ισλαμική κατεύθυνση για την Τουρκία, οι δηλώσεις του Τούρκου προέδρου σχετίζονται σχεδόν αποκλειστικά με τα εσωτερικά προβλήματα που αυτός αντιμετωπίζει.
Είναι αλήθεια πως ο Ερντογάν ασκεί ένα είδος δεσποτείας στη χώρα του, απαγορεύοντας την ελευθερία λόγου και εκκαθαρίζοντας κάθε τομέα του κράτους από πιθανούς αντιφρονούντες. Επιπλέον, αποτελεί πραγματικότητα πως η ισλαμική του στροφή μόνο θετική δεν είναι για την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας. Ωστόσο -παρά του κατά καιρούς λεονταρισμούς του- ουδέποτε αποτέλεσε άμεσο κίνδυνο για την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας. Όχι φυσικά γιατί είναι “φιλέλληνας”, αλλά επειδή γνωρίζει να χειρίζεται καταστάσεις. Ξέρει πως οι στενές οικονομικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών αναγκάζουν κάθε ηγεσία να δεχθεί την ειρηνική συνύπαρξη. Οικονομικά εξάλλου, η χώρα του αποτελεί πραγματικό “γίγαντα με πήλινα πόδια”, με τις πληθωριστικές τάσεις να εμφανίζονται στον παραμικρό τριγμό της σταθερής πορείας. Μια διαδήλωση στην Τουρκία μπορεί να σημαίνει τεράστια ζημία για το εγχώριο χρηματιστήριο, ενώ το πρόσφατο στρατιωτικό κίνημα απομάκρυνε τους τουρίστες δηλαδή μια σημαντικότατη πηγή εσόδων. Αυτά όλα ο Ερντογάν τα γνωρίζει. Γι’ αυτό και θερμά επεισόδια όπως αυτό στα Ίμια δεν επαναλήφθηκαν από αυτόν.
Συμπερασματικά, οι δηλώσεις Ερντογάν δεν πρέπει να φοβίζουν. Εξάλλου δεν είναι η πρώτη φορά που ηγέτης γείτονος χώρας χρησιμοποιεί τέτοιου είδους εκφράσεις. Η Τουρκία είναι ισχυρότερη σε κάθε τομέα από την Ελλάδα, για αυτό ας μην έχουμε αυταπάτες. Ωστόσο, τα πρόσφατα γεγονότα απέδειξαν την εύθραυστη αναπτυξιακή της βάση, ενώ η θέση της κυβέρνησής της είναι ίσως για πρώτη φορά σε κίνδυνο. Η ανακατανομή της σφαίρας επιρροής μεταξύ των υπερδυνάμεων -άμεσα συνδεδεμένη με το κουρδικό ζήτημα- στην περιοχή, απαιτεί λεπτούς χειρισμούς. Αν ο Ερντογάν μπορεί να ανταπεξέλθει, θα αποδειχθεί στο επόμενο χρονικό διάστημα.
