γράφει ο Χάρης Λαλάτσης.
Ευτυχώς που είδαμε μεγάλα λάθη από ξένες εταιρίες δημοσκοπήσεων (κολοσσούς σε Ισπανία και Αγγλία) και νιώσαμε λίγο καλύτερα για τις δικές μας μεγάλες αστοχίες των τελευταίων ετών.
Είναι μια πραγματικότητα πως στα χρόνια της κρίσης οι εταιρίες δημοσκοπήσεων έχουν εκτεθεί υπερβολικά πολύ, και μάλιστα, αντί να βελτιώνονται, δείχνουν να επιλέγουν συνεχώς τον ίδιο λάθος δρόμο.
Όμως, γιατί εταιρίες οι οποίες κάποτε έβγαζαν νικητές πολύ πριν τα επίσημα αποτελέσματα (και εβδομάδες νωρίτερα παλαιότερα) έχουν καταντήσει να θεωρούνται χειρότερες κι από τις εταιρίες στοιχημάτων; Μήπως είναι κάποια διαφορετική στατιστική επεξεργασία; Μήπως είναι η έλλειψη δεδομένων; Μήπως τελικά είναι όντως «πουλημένες» και «παίζουν» ανάλογα με τα συμφέροντα για να αποπροσανατολίσουν τον κόσμο;
Η πραγματικότητα βρίσκεται κάπου στη μέση. Έτσι, θα προσπαθήσω, μέσα από τις δικές μου εμπειρίες των τελευταίων χρόνων στις πολιτικές έρευνες, να εξηγήσω γιατί έχουμε φτάσει εδώ.
Ψηφοφόροι
Αλλαγή στάσης
Ίσως ο σημαντικότερος παράγοντας είναι πως οι ψηφοφόροι έχουν αλλάξει. Όχι, δεν έγιναν εξυπνότεροι, σοφότεροι ή πιο ψαγμένοι… απλώς κάποτε υπήρχαν οι λεγόμενοι «μπετόν αρμέ» ακόλουθοι, ενώ τώρα ένας ψηφοφόρος μπορεί σε τρεις εκλογικές αναμετρήσεις να ψηφίσει τρία διαφορετικά κόμματα. Οι άνθρωποι αλλάζουμε εύκολα άποψη, και μάλιστα στο μυαλό μας έχουμε λίγο-πολύ κατατάξει τα κόμματα (εκτός των άκρων) στην ίδια γραμμή. Αυτή η ταύτιση των κομμάτων, που ενισχύεται με την ανταλλαγή στελεχών, προκαλεί στον ψηφοφόρο την αίσθηση πως ό,τι και να ψηφίσει, το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο. Φυσικά κάτι τέτοιο κάνει τη μέθοδο της στάθμισης σχεδόν αδύνατη, καθώς δεν υπάρχουν επαρκή/σταθερά δεδομένα, ώστε να πάρουμε το σωστό δείγμα και να θεωρήσουμε πως ισχύουν τα ίδια και σε ολόκληρο τον πληθυσμό.
Διαστρέβλωση
Μια άλλη παράμετρος είναι πως οι συμμετέχοντες σε δημοσκοπήσεις έχουν υπερεκτεθεί πλέον σε αυτά τα ερωτηματολόγια, ώστε αρχίζουν και κατανοούν πολύ εύκολα ότι μπορεί κανείς να διαταράξει τα αποτελέσματα με τις απαντήσεις του.
Συμμετοχή των ακραίων
Ειδικότερα στο θέμα των exit polls, πολλοί συμφωνούν πως τα λάθη οφείλονται σε ψηφοφόρους συγκεκριμένων πεποιθήσεων οι οποίοι είναι πιο «επιθετικοί» από άλλους. Οι εν λόγω ψηφοφόροι όχι μόνο δεν αρνούνται να δώσουν την άποψη/ψήφο τους όταν τους ζητηθεί, αλλά επιζητούν με πλάγια στοιχεία τη συμμετοχή τους στις δημοσκοπήσεις. Αυτή η μονομερής δειγματοληψία φουσκώνει τα νούμερα συγκεκριμένων τάσεων και καταλήγει πάντα στο λάθος συμπέρασμα.
Εταιρείες
Μείωση κόστους
Τα χαμηλά στάνταρ με τα οποία εργάζονται πολλές εταιρείες για τη μείωση του κόστους των ερευνών τους, οδήγησαν πολλές από αυτές να σημειώνουν τα «καλά» τηλεφωνικά νούμερα ερωτώμενων που δέχονταν να συμμετέχουν στις έρευνες. Έτσι , δεν είναι ασυνήθιστο το να επιλέγουν αυτούς τους συγκεκριμένους αριθμούς τηλεφώνων για να συμμετέχουν (κατ’επανάληψη). Αυτή η συνεχής τριβή με το αντικείμενο βοήθησε τους συμμετέχοντες να αλλάζουν τις απαντήσεις τους, ώστε να προωθούν τα δικά τους πιστεύω, καθώς υπάρχει ακόμα η άποψη πως οι δημοσκοπήσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης.
Παρωχημένοι τρόποι συλλογής δεδομένων
Ένα ακόμη γεγονός είναι η ελλιπής χρήση της τεχνολογίας στην έρευνα και ειδικά σε μια εποχή που οι νέοι ασχολούνται πολύ περισσότερο με την πολιτική. Οι περισσότερες εταιρείες χρησιμοποιούν το σταθερό τηλέφωνο για τις έρευνες… το οποίο, φυσικά, απευθύνεται ως μέσο σε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, οι οποίοι μερικές φορές είναι οι μόνοι που συμμετέχουν σε έρευνες. Αυτό αφήνει έξω ένα μεγάλο και δυναμικό μέρος του πληθυσμού, το οποίο μάλιστα κινείται και περισσότερο με τη φιλοσοφία της αγέλης. Άλλωστε, στις μέρες μας, και μέσω των κοινωνικών δικτύων, οι νέοι μπορούν να επηρεάσουν πολύ ο ένας τον άλλο, ενώ πλέον μιλάμε για πολύ περισσότερους δέκτες της εν λόγω επιρροής από ό,τι στο παρελθόν. Έτσι, σε συνδυασμό με τον πρώτο παράγοντα στη λίστα, η στάθμιση της ηλικίας ήταν πάντα λανθασμένη και έτεινε προς τους γηραιότερους.
Συμφέροντα
Τέλος, υπήρξε πράγματι και μια τάση από εταιρίες να καθρεφτίζουν την «πραγματικότητα» των δημοσκοπήσεων τους ανάλογα με τα συμφέροντα της εποχής. Άλλωστε, πολλοί γνωρίζουμε ότι συγκεκριμένα μέσα ενημέρωσης συνεργάζονται σταθερά με συγκεκριμένες εταιρίες δημοσκοπήσεων, οι οποίες πάντα βγάζουν το αποτέλεσμα που θέλουν. Στην οικονομική αλληλεπίδραση μεταξύ κομμάτων και εταιριών έρευνας, είναι γεγονός ότι τα κόμματα βγαίνουν εξαρχής κερδισμένα, ενώ οι εταιρίες ελπίζουν σε καλύτερη μεταχείριση από τη στιγμή που δείξουν… καλή διαγωγή.
Τι μπορεί να γίνει
Άρα, τελικά, το ερώτημα είναι τι μπορούμε να κάνουμε σε αυτή την κατάσταση και με τα υπάρχοντα δεδομένα.
Αυτό που μπορεί να συμβεί, αρχικά, είναι να γίνεται αυστηρότερος κρατικός έλεγχος όσον αφορά τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων που δημοσιεύονται στο ευρύ κοινό. Θα πρέπει να τηρούνται οι κανόνες που διέπουν τις δημοσιεύεις δημοσκοπικών ερευνών αναφορικά με τον τρόπο δειγματοληψίας, ημερομηνίας συλλογής δεδομένων, μεγέθους δείγματος κλπ. Με τον τρόπο αυτό δεν θα υπάρχει δυνατότητα εξαπάτησης του κοινού μέσα από «μισές αλήθειες» και, άρα, παραπληροφόρηση.
Παράλληλα, πρέπει να υπάρξει μια ολοκληρωμένη πρόταση από τις ίδιες τις εταιρίες για αλλαγές στη δειγματοληψία. Κινητά τηλέφωνα, εφαρμογές για smartphones και συνδυασμοί μεταξύ ηλεκτρονικής και τηλεφωνικής συμπλήρωσης είναι αναγκαία στη σύγχρονη εποχή.
Πάντως, το δυσκολότερο από όλα είναι να κερδίσουμε πάλι την εμπιστοσύνη των πολιτών, ώστε να σταματήσουν να οι ίδιοι ερωτώμενοι να διαστρεβλώνουν εν γνώσει τους τα τελικά αποτελέσματα στις δημοσκοπήσεις. Αυτό είναι, ίσως, το μεγαλύτερο στοίχημα, αλλά και το πιο σημαντικό.
