Όταν ξεκίνησαν να εμφανίζονται δειλά-δειλά στις αρχές, παίρνοντας και κάποια δημοσιότητα από τα παραδοσιακά ΜΜΕ, οι πρωτοβουλίες αυτές, συνηθισμένες στο εναλλακτικό περιβάλλον των social media, γνώρισαν μια άλλου είδους φήμη στο ευρύ κοινό. Κάποιες από αυτές ξεφούσκωσαν, κάποιες άλλες όμως διατηρήθηκαν, δυνάμωσαν και εξελίχθηκαν με την δύναμη της κοινωνίας και των πολιτών.
Οι αυτο-οργανώσεις αυτές προήλθαν σε μεγάλο βαθμό από ανθρώπους που συγκεντρώθηκαν, είδαν κάποια κενά και θέλησαν να τα καλύψουν. Πολλές φορές έχοντας ως παράδειγμα αντίστοιχες αυτο-οργανώσεις από το εξωτερικό, προσπάθησαν να προσαρμόσουν αυτό το νέο είδος κοινωνικού μορφώματος στα ελληνικά δεδομένα, με ό,τι ιδιαιτερότητες περιλαμβάνουν αυτά. Πολλές από τις πρακτικές που υιοθετήθηκαν δεν ήταν άγνωστες στην επαρχία, όπως για παράδειγμα οι ανταλλαγές ειδών. Ήταν άγνωστες όμως στα αστικά κέντρα όπου ανέκαθεν υπήρχε το μεγαλύτερο πρόβλημα.
Αν προσπαθήσει κανείς να καταλάβει τι είναι οι αυτο-οργανώσεις θα δει ότι είναι κάτι ανάμεσα σε ομάδες, κινήματα, οργανώσεις, πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών, κοινότητες, δράσεις κοινωνικής οικονομίας και οικονομίας της αλληλεγγύης. Είναι κάτι από όλα, με επιλεγμένα χαρακτηριστικά από την κάθε κατηγορία. Οι περισσότερες από αυτές τις πρωτοβουλίες λειτουργούν από εθελοντές με κοινά ενδιαφέροντα και στόχους, παίρνουν τις αποφάσεις τους με δημοκρατικές και οριζόντιες διαδικασίες, είναι ανεπίσημες και δεν έχουν στην πλειοψηφία τους καμία νομική μορφή, παράγουν κοινωνικό κεφάλαιο, είναι ανεξάρτητες από τις δημόσιες αρχές, υπερασπίζονται την αλληλεγγύη και την υπευθυνότητα και αυτά που παράγουν προκύπτουν από τους ίδιους τους συμμετέχοντες.
Στην διάρκεια της «ζωής» τους, κάποιες από αυτές μπορεί να αλλάξουν χέρια, να περάσουν στο κράτος ή να δεχτούν την βοήθειά του σε ορισμένα θέματα που είναι εκτός της ακτίνας δράσης τους. Επίσης μπορεί να δήλωσαν προτιμήσεις σε πολιτικά κόμματα και πεποιθήσεις. Κάποιες από αυτές παρήκμασαν γρήγορα, πριν καν ξεκινήσουν να λειτουργούν. Σίγουρα όμως υπήρχε η θέληση να δοκιμάσουν κάτι εναλλακτικό που θα κάνει τους πολίτες να ξεφύγουν από τις δυσκολίες της ζωής τους, να καλύψουν πρακτικά και ψυχολογικά κενά τους αλλά και να βοηθήσουν ο ένας τον άλλον στα πλαίσια της αλληλεγγύης χωρίς κάποιο αντάλλαγμα.
Οι δράσεις αυτές ποικίλουν ως προς το αντικείμενό τους. Βλέπουμε πρωτοβουλίες για θέματα πολύ πρακτικά και άμεσης ανάγκης όπως κοινωνικά ιατρεία και φαρμακεία εθελοντών ή ακόμα και συγκέντρωση τροφίμων ή κοινωνικές κουζίνες για τους ανθρώπους που δεν έχουν ούτε καν να φάνε. Βλέπουμε πρωτοβουλίες που οδηγούν σε πιο εναλλακτικούς τρόπους ζωής και κοινωνικοποίησης όπως τα εναλλακτικά νομίσματα, οσυνεπιβατισμός, οι κοινότητες ανταλλαγής υπηρεσιών και πραγμάτων, οι τράπεζες χρόνου κ.ά.Υπάρχουν όμως και πρωτοβουλίες που ασχολούνται με πρακτικά θέματα που αφορούν όλο το κοινωνικό σύνολο, όπως η φροντίδα πόλης/γειτονιάς ή η φροντίδα της φύσης όπου οι πολίτες αναλαμβάνουν εθελοντικά να διορθώσουν κακώς κείμενα του περιβάλλοντος στο οποίο κινούνται. Υπάρχουν φυσικά και οι δράσεις που δεν καλύπτουν κάποιο κενό άμεσης ανάγκης αλλά έχουν να κάνουν με την τέχνη, με τα μαθήματα, με σεμινάρια, τα οποία όμως είναι και αυτά απαραίτητα για την κοινωνική ζωή ενός συνόλου. Παρατηρούμε λοιπόν ότι μέσα από αυτές τις οργανώσεις καλύπτεται ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών αναγκών και δραστηριοτήτων που θα έπρεπε να καλύπτεται, σε ένα ποσοστό τουλάχιστον, από το κράτος. Αφού το κράτος αδυνατεί, οι πολίτες αναλαμβάνουν δράση και προσπαθούν να καλύψουν το κενό.
Η διασπορά αυτών των πρωτοβουλιών στην Ελλάδα είναι μεγάλη, καθώς εξαπλώνονται από άκρη σε άκρη της χώρας. Είναι βέβαια περισότερες στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπου είναι και πιο φανερές οι επιπτώσεις της κρίσης, αλλά υπάρχουν και σε μικρότερες πόλεις και χωριά, όπου οι κοινωνίες είναι μικρές και οι άνθρωποι είναι κοντά ο ένας στον άλλον. Αυτό σημαίνει ότι έχουν ξεπεράσει ήδη ένα εμπόδιο, αυτό της εμπιστοσύνης. Ειδικά στις ανταλλαγές ειδών και υπηρεσιών, η εμπιστοσύνη είναι πολύ σημαντικό κομμάτι της όλης διαδικασίας.
Η επιτυχία αυτών των πρωτοβουλιών δεν πέρασε απαρατήρητη από τους κρατικούς φορείς, οι οποίοι θέλησαν να κάνουν και αυτοί αντίστοιχους θεσμούς. Κοινωνικά παντοπωλεία, φαρμακεία, ιατρεία, φροντιστήρια δημιουργούνται σε δήμους που έχουν ανάγκες. Μερικοί πήγαν και ένα βήμα παρακάτω και δημιούργησαν ανταλλακτήρια πραγμάτων, τράπεζες τροφίμων, ιματιοθήκες αλλά και τράπεζες χρόνου που περιλαμβάνουν και εναλλακτικά νομίσματα.
Για πολλές από αυτές τις δράσεις βρισκόμαστε στον δεύτερο ή και στον τρίτο χρόνο ύπαρξης και λειτουργίας τους. Όπως σε πολλές περιπτώσεις έτσι και εδώ, βλέπουμε να αναδύονται αυτο-οργανώσεις υβρίδια οι οποίες πραγματοποιούν πολλές και διαφορετικές δράσεις, δεν είναι πλέον εστιασμένες σε ένα θέμα. Ομάδες πολιτών μαζεύουν τρόφιμα, κάνουν εθελοντικές αιμοδοσίες, βάφουν την παιδική χαρά της γειτονιάς, φυτεύουν δέντρα και πραγματοποιούν μαθήματα διαφόρων ειδών. Αρκεί λοιπόν να βρει κάποιος μια τέτοια ομάδα στην γειτονιά του και να ενταχθεί. Κάποιες από αυτές είναι ανοιχτές σε νέα μέλη, κάποιες είναι πιο κλειστές και δεν ανοίγονται εύκολα στο κοινό. Άλλη μία εξέλιξη είναι και η μεταξύ τους οργάνωση. Πλέον δεν είναι η κάθε μία αυτο-οργάνωση μόνη της. Αρχίζουν να συνεργάζονται και να καλύπτει η μία τα κενά της άλλης ενώ από το 2012 έχουν ξεκινήσει να οργανώνονται και σε μεγαλύτερη κλίμακα με το πρώτο φεστιβάλ αλληλέγγυας οικονομίας, όπου και μαζεύτηκαν αυτο-οργανώσεις από όλη την Ελλάδα για να μιλήσουν γι αυτό που κάνουν, να σχεδιάσουν νέες δράσεις αλλά και να κάνουν επιτόπου σεμινάρια και άλλες δραστηριότητες. Σκοπεύουν μάλιστα να επαναλάβουν το φεστιβάλ με ακόμα μεγαλύτερη συμμετοχή.
Η διάρκεια ζωής τους είναι δύσκολο να εκτιμηθεί. Υπάρχουν παραδείγματα που όμως είπαμε εξαφανίστηκαν πριν καν προλάβουν να δράσουν αλλά υπάρχουν και πραδείγματα που συνεχίζουν δυναμικά και δεν φαίνονται να έχουν σκοπό να φύγουν από το πεδίο σύντομα.
Παρατηρώντας όλες αυτές τις προσπάθειες, που είναι πλέον πολύ εύκολο να βρεθούν, διαπιστώνουμε ότι η ελληνική κοινωνία μέσα από την οικονομική δυσκολία μπόρεσε να βρει έναν τρόπο να αναπληρώσει ό,τι της λείπει. Όχι μόνο καλύπτει τα κενά, αλλά ανακαλύπτει και δυνατότητες που δεν ήξερε ότι είχε, που είχαν να φανούν από παλιότερες και πιο δύσκολες στιγμές. Η αλληλεγγύη που είναι και ο συνδετικός κρίκος όλων αυτών των δράσεων ήταν ανέκαθεν χαρακτηριστικό της ελληνικής κοινωνίας, αν και όχι πάντα με καλά αποτελέσματα, και τώρα βρήκε την ευκαιρία να «εκφραστεί» πρακτικά στην πιο καίρια στιγμή.
Αυτό που μένει να φανεί είναι αν οι αυτο-οργανώσεις αυτές διατηρηθούν και όταν η κρίση περάσει και δεν θα είναι τίποτα άλλο παρά μια κακή ανάμνηση. Εκεί θα αποδειχθεί αν όντως υπήρξε αλλαγή στον τρόπο σκέψης της κοινωνίας προς ένα άλλο μοντέλο παραγωγής κεφαλαίου, κοινωνικού αυτήν την φορά, ή αν το σημερινό κίνημα της αυτό-οργάνωσης απλά ήταν ένας τρόπος να επιζήσουμε στα δύσκολα και μετά να επιστρέψουμε στους κανονικούς μας ρυθμούς, έστω και αν αυτοί οι ρυθμοί μας οδήγησαν εδώ που είμαστε τώρα.
Για να διαβάσετε ή να κατεβάσετε το pdf πατήστε στον ακόλουθο σύνδεσμο:
«Δράσεις κοινωνικής αυτοοργάνωσης και διαδίκτυο»
