γράφουν η Κατερίνα Χαρίση και ο Θάνος Καλαμίδας.

Εκείνη

Παρατηρώ πως οι άνθρωποι δείχνουν μια παράφορη ιντερνετική βιαιότητα όταν βρεθεί η αφορμή. Κι αν η ύπαρξη μιας αφορμής για διαδικτυακό κράξιμο στα όρια του εξευτελισμού έχει έστω ένα ψήγμα λογικής (;), οι καβγάδες του πληκτρολογίου και ο διασυρμός χωρίς καν αφορμή σημαίνει πως τα πράγματα είναι λιγάκι πιο περίπλοκα.

Τα κοινωνικά δίκτυα εκτός από το να φέρνουν κοντά ανθρώπους που υπό άλλες συνθήκες δε θα έρχονταν ποτέ σε επαφή, έχει κάνει και κάτι ακόμα πολύ σημαντικό (και συχνά πολύ επικίνδυνο): Έχει δώσει φωνή σε όσους δεν είχαν.

Σίγουρα υπάρχουν άπειρες περιπτώσεις που κάποιος πρέπει να τιμωρηθεί για κάτι που έκανε ή είπε, όμως οι χρήστες ενός κοινωνικού δικτύου δεν είναι εκείνοι που θα το κάνουν αυτό. Κι αν δεν είναι όλες οι περιπτώσεις για τη δικαιοσύνη, τότε κάπου πρέπει να μπαίνει ένα όριο στο τι λέμε και πώς και για πόσο καιρό (κάποια στιγμή πρέπει κι αυτό να σταματήσει!)

Η τιμωρία υποτίθεται πως έχει ως κύριο και μόνο σκοπό να σωφρονίσει και η πρόκληση ντροπής είναι από την αρχαιότητα μέσο σωφρονισμού, ξεκινώντας από πολύ ακραία περιστατικά έως τον …ταπεινό ιντερνετικό διασυρμό του σήμερα. Ταπεινό το λέω γιατί μπορεί να μη σε κουρεύει κανείς και να μη σε περιφέρει σε καμιά πλατεία, μπορεί να μη σε φτύνουν και να μη σου πετάνε πέτρες, μπορεί να μη βλέπεις το μίσος και την ηδονή όλων των τιμωρών σου, αλλά το αποτέλεσμα μπορεί να είναι το ίδιο (και μάλλον είναι): Η τιμωρία σου δε σταματά ποτέ.

(Και εδώ παρένθεση: Η ενθάρρυνση προς το σωστό είναι πολύ πιο αποτελεσματική και ανθρώπινη διαδικασία από την πρόκληση αισθήματος ντροπής. Για να σας δω, μάγκες του συστήματος.)

Αν υποθέσουμε πως πράγματι τα σωφρονιστικά συστήματα ανά τον κόσμο λειτουργούν όπως ακριβώς πρέπει, τότε υποτίθεται πως υπάρχει κάποιος που αποφασίζει τη διάρκεια …σωφρονισμού ενός ανθρώπου και συνεπώς την αρχή και το τέλος της τιμωρίας του. Το να μη βρίσκει δουλειά έκτοτε είναι κι αυτό ένα είδος διαπόμπευσης (που σημαίνει πως η τιμωρία του συνεχίζεται), όπως και – εκτός συστήματος δικαιοσύνης τώρα – το να ξεφτιλίζεται δημόσια οποιοσδήποτε αποτελεί τιμωρία που δεν τελειώνει ποτέ.

«Στις σύγχρονες κοινωνίες η τιμωρία έχει ως στόχο τον σωφρονισμό του τιμωρούμενου και όχι τον εξευτελισμό του που ουσιαστικά ισοδυναμεί με ποινή χωρίς τέλος, αφού αυτή συνεχίζεται ακόμη και μετά την επανόρθωση και το σωφρονισμό. Ποιος δεν θα θυμάται και δεν θα σχολιάζει αρνητικά έναν διαπομπευθέντα εις το διηνεκές, άσχετα αν αυτός έχει επανορθώσει και έχει γίνει ίσως καλύτερος και από αυτούς που τον λοιδορούν και τον περιθωριοποιούν;»

Τι, δεν πιστεύετε ότι κάποιος μπορεί να γίνει καλύτερος;

Δεν πιστεύετε πως ο άνθρωπος όντως μαθαίνει από τα λάθη του;

Ό,τι ανεβαίνει στο διαδίκτυο δεν κατεβαίνει και οι φωτογραφίες ανθρώπων που βρέθηκαν στο στόχαστρο για οποιονδήποτε λόγο θα παραμείνουν εκεί για πάντα. Αλλά προσέξτε, δεν αναφέρομαι στα όποια περιστατικά ως ειδήσεις και πληροφορίες. Δε μιλάω για τις φωτογραφίες εγκληματιών – αυτό το κομμάτι ας το αφήσουμε στη δικαιοσύνη, αν ακόμα κι εκεί έχω τις ενστάσεις μου: Εγκληματίας για το νόμο είναι ο φονιάς, εγκληματίας κι ο φοροφυγάς, εγκληματίας όμως είναι κι ο γονιός που μεγαλώνει δυστυχισμένα παιδιά, ο δάσκαλος που ξεχωρίζει τα παιδιά των μεταναστών από τα παιδιά των …καθηγητών.

Η λίστα νομικών και ηθικών εγκλημάτων δεν έχει τελειωμό. Πού ξεχωρίζουν τα πράγματα; Πού μπαίνουν τα όρια; Σε ποιον αξίζει ο δημόσιος εξευτελισμός και σε ποιον όχι;

(Η σωστή απάντηση είναι: ΣΕ ΚΑΝΕΝΑΝ.)

«H διαπόμπευση είναι ταπεινωτική, με συχνά επώδυνες, μακροπρόθεσμες συνέπειες» είπε στο BuzzFeed News ο εισαγγελέας Mike Feur. «O χλευασμός στιγματίζει τα θύματά του, καταστρέφει τον αυτοσεβασμό […]»

Οπότε σας προ(σ)καλώ να κάνετε το εξής. Κοιτάξτε λιγάκι πιο προσεκτικά όλες αυτές τις δημοσιεύσεις στα κοινωνικά δίκτυα που σίγουρα παρακολουθείτε ακόμα κι αν δεν το θέλετε πραγματικά, γιατί είναι παντού, έχουν πιασάρικο τιτλάκι για να προκαλέσουν την περιέργεια και το κλικ του ποντικιού μας, καμία συνήθως αναφορά ή πηγή (αλλά ακόμα και να έχουν, δεν είναι εκεί η ουσία, δεν εξετάζουμε το αληθές των διαδικτυακών αναρτήσεων αυτή τη φορά), συνήθως είναι κάτι σαν «Αίσχος!» και «Ντροπή!» και «Απίστευτο!» και «Αυτός είναι ο τάδε που έκανε εκείνο» και τα λοιπά.

Και διαβάστε ΟΧΙ το τι συνέβη,

Αλλά τα σχόλια.

Μερικές φορές η βιαιότητα των σχολίων είναι πολύ πιο τρομακτική από την όποια πράξη του (υποτιθέμενα ή και μη) κατηγορούμενου.

Το να προσπαθείς μέσω ενός πληκτρολογίου να εξηγήσεις ορισμένα πράγματα και να αλλάξεις γνώμη στον οποιονδήποτε που συμπεριφέρεται εντελώς ανάρμοστα και απαίσια και ναι, καταδικαστέα, είναι μάταιο. Αλλά όλος ο οχετός και ο ψόφος και οι αδιανόητες προσβολές με ξεπερνούν.

Και σίγουρα όλοι σας θυμάστε περιπτώσεις ανθρώπων που βάσει απόφασης δικαστηρίου έχουν αθωωθεί για το ό,τι είχαν κατηγορηθεί, η στοχοποίησή τους όμως έχει μείνει ανεξίτηλη. Ένα απλό γκουγκλάρισμα αρκεί για να ξαναφέρει την ιστορία (και τον εφιάλτη για αυτόν που το έχει περάσει) ξανά στο επίκεντρο της βαρεμάρας μας.

Το ότι δεν έχεις τον άλλο μπροστά σου δε σου δίνει κανένα δικαίωμα να ξεπερνάς τα όρια της σάτιρας ή της απλής κατηγορίας(;) και να επιτίθεσαι σε καθαρά προσωπικό επίπεδο. Ο σεβασμός και η αξιοπρέπεια πρέπει με κάθε κόστος να προστατεύονται ακόμα και στο διαδίκτυο. Δυστυχώς ο διαδικτυακός εξευτελισμός έχει τόσα πολλά πλοκάμια που είναι δύσκολο να το καλύψουμε με ένα μόνο άρθρο.

Και το να φωτογραφίζεις κάποιον εν αγνοία του και να τον ανεβάζεις στο φβ είτε για να δείξεις το τι ωραία παπούτσια φοράει, είτε το βιβλίο που διαβάζει στο μετρό, είτε …το κιτς μαγιό του στην παραλία, ΕΙΝΑΙ εξευτελισμός – για να μην πιάσουμε και …τους χοντρούς!

& Εκείνος

Ο σοφός λαός, ακόμα κι όταν δεν ήξερε το φατσοβιβλίο, ήξερε ότι καλύτερα να σου βγει το μάτι παρά το όνομα. Βλέπετε τα εργαλεία έχουν αλλάξει αλλά όχι οι συμπεριφορές και ο κανιβαλισμός πολύ φοβάμαι, είναι ιδίωμα ανθρώπινο.

Τα πρώτα δυο χρόνια στη Φινλανδία κουβαλούσα όλο το ρομαντισμό του νεοερχομένου σε ένα τόπο μαγικό γεμάτο νέες εμπειρίες και φυσικά πεπεισμένος από το φινλανδικό μάρκετινγκ που ήθελε την χώρα πρότυπο σχεδόν στα πάντα. Αυτά μέχρι που με χτύπησε το πρώτο …κουτσομπολιό. Ξαφνικά έγινα στόχος ενός ενδοεπιχειρησιακού κουτσομπολιού που μάλιστα έγινε εκμεταλλευόμενο την άγνοια μου στη φινλανδική γλώσσα. Όταν το κατάλαβα το αντιμετώπισα ανάλογα και η ιστορία ξεφούσκωσε άμεσα αλλά πήρα ένα πολύ μεγάλο μάθημα: οι άνθρωποι στη βάση τους διαφέρουν μόνο στη γλώσσα και στη θρησκεία και όλοι οι λαοί, όλες οι κουλτούρες, όλα τα χρώματα κι όλες οι θρησκείες συναντώνται στο κουτσομπολιό.

Από αυτό το δήθεν ανώνυμο: «μην το πεις σε κανέναν», στο χαλασμένο τηλέφωνο που μια λέξη που αλλάζει από αυτί σε στόμα αλλάζει όλο το νόημα της ιστορίας, στην κακία που στολίζεται σαν πληροφορία και στην ανάγκη να ψοφήσει η κατσίκα του …γείτονα, το κουτσομπολιό ζει και στην κυριολεξία βασιλεύει σε κάθε κοινωνία. Κι όσο πιο μικρή είναι αυτή η κοινωνία, τόσο πιο έντονο είναι. Αυτό το τελευταίο κρατήστε το λιγάκι.

Ένα χαρακτηριστικό του κουτσομπολιού είναι η άγνοια των πραγματικών γεγονότων, ακόμα και των ανθρώπων που είναι στόχος τους, είναι οι μισές αλήθειες για να γίνουν πιστευτά τα ολόκληρα ψέματα και τέλος η ανάγκη κάποιος να μειωθεί, να πληγωθεί, να εξοστρακιστεί από την όποια «κοινωνία» αυτών που δημιουργούν το κουτσομπολιό. Ενίοτε γίνεται και από καθαρή ψυχοπάθεια και για …πλάκα αλλά τα παραπάνω καλύπτουν το 98%.

Ένα τελευταίο χαρακτηριστικό του κουτσομπολιού που γίνεται κακία είναι η ανθρωπινή τάση να κρίνουμε τον άλλο με την οπτική του μικρόκοσμού μας. Κι όταν δεν μπορούμε να τον φτάσουμε να θέλουμε να τον …κοντύνουμε στα μέτρα, στα σταθμά μας και πολύ χειρότερα, στα ταμπού μας.

Όλα αυτά δεν τα έφερε το φατσοβιβλίο για όσους ήδη νιώθετε ότι αναγνωρίζετε τα χαρακτηριστικά. Υπάρχουν στην κοινωνία μας και υπήρχαν αιώνες πριν ανακαλυφθούν τα κομπιούτερ και το ιντερνέτ. Το κουτσομπολιό και η κακία, τις περισσότερες φορές απόρροιες ζήλειας, υπήρχαν από πάντα στις κοινωνίες μας αδιάφορα χρώματος, κλίματος, θρησκείας ή γλώσσας. Θα τα βρείτε από τα πιο απομακρυσμένα χωριά της Λαπωνίας μέχρι τα πιο ορεινά της Κρήτης.

Το φατσοβιβλίο είναι λίγο-πολύ καθρέφτης της πραγματικής κοινωνίας μας κι αν ορίσουμε το φατσοβιβλίο σαν την Γη τότε ο καθένας μας είναι μέλος/κάτοικος ενός ή περισσότερων μικρόκοσμων, μικροκοινωνιών, χωριών που έχουν όλα τα χαρακτηριστικά ενός χωριού με το κουτσομπολιό, την ζήλεια, την κακία, το να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα, ένα από αυτά. Η διαφορά είναι στη φυσική επικοινωνία. Λείπει το «να σε δω στα μάτια να δω αν λες την αλήθεια».

Λείπει ότι στο φυσικό χωριό μας, οι πληροφορίες που δίνουμε για τον εαυτό μας είναι ελεγχόμενες γιατί ξέρουμε τι θα πει η Μαριγώ ή η Κούλα αν μάθει ότι ……….. Στο χωριό μας στο φατσοβιβλίο όμως δεν νιώθουμε την ίδια ανάγκη γιατί …γιατί πρέπει να το παραδεχτούμε είμαστε και λίγο χάνοι! Γιατί για δυο μήνες βάζουμε κάθε πρωί φωτογραφίες από ένα δήθεν χθεσινοβραδινό πάρτι (η έμφαση στο δήθεν) με μπουκάλια βότκα παντού και μετά απορούμε γιατί ο αφεντικό στη δουλειά – που φυσικά είναι «φίλος» μας στο ψηφιακό μικροχωριό μας – αφήνει υποκινούμενα περί αλκοολισμού. Αυτή η τελευταία πρόταση είναι η κορυφή του παγόβουνου του γιατί πολλές φορές είμαστε εθελοντικά θύματα κουτσομπολιού στο φατσοβιβλίο . Όπως και στην πραγματική ζωή! Γιατί καμαρώνουμε για τα δήθεν μας κι όχι τα είναι μας.

Αυτό που θέλω να πω καταλήγοντας, είναι ότι αυτά που συμβαίνουν στο φατσοβιβλίο δεν είναι πολύ διαφορετικά από αυτά που συμβαίνουν στην πραγματική ζωή, ακόμα και η τηλεόραση έχει γίνει πολλάκις πηγή κουτσομπολιού που έχει καταστρέψει υπολήψεις και οικογένειες. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να μην γίνουμε μέρος του χαλασμένου τηλεφώνου που δημιουργεί ένα κουτσομπολιό ακόμα και σαν ..ακροατές, να μην γινόμαστε εθελοντικά θύμα και τέλος ..να ρίχνουμε και καμιά σφαλιάρα σε όποιον κάνει κουτσομπολιά ή κακίζει όπως κάνουμε και στην πραγματική μας  ζωή. Άλλωστε τις περισσότερες φορές πρόκειται για πλάσματα μίζερα και απομονωμένα που δεν έχουν τίποτα να γεμίσουν τη ζωή τους πέρα από την κακία τους.