γράφουν η Κατερίνα Χαρίση και ο Θάνος Καλαμίδας.

Εκείνη

Σύμφωνα με μια έρευνα από την Ομάδα Ανάλυσης Δημόσιας Πολιτικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, το κόστος του προϋπολογισμού υγιεινής διατροφής ενός ζευγαριού με δυο παιδιά στην Ελλάδα, υπολογίστηκε σε 791 ευρώ το μήνα (το 2014).

Η κρίση μας έκανε φίλους με τους υπαλλήλους των σούπερ μάρκετ. Αφού κανείς μας πια δεν ψωνίζει τρία καρότσια μια φορά το μήνα παρά κάθε μέρα για τις ανάγκες της κάθε μέρας, με το προσωπικό του σούπερ μάρκετ της γειτονιάς βλεπόμαστε κάθε μέρα. Πώς να μη γίνουμε φίλοι;

«Πώς πάει η δουλειά;» ρώτησα ένα πρωί. Η απάντηση ήταν αυτή που φανταζόμουν: Στο πρώτο δεκαήμερο του κάθε μήνα έχουν την περισσότερη δουλειά και τις περισσότερες εισπράξεις. Όσο ο μήνας περνάει, τόσο μειώνονται οι πελάτες, ή μειώνονται αυτά που θα αγοράσουν.

«Ο κόσμος έρχεται με φούρια και κοιτάει να αγοράσει απόθεμα για τα ντουλάπια: Ζυμαρικά, όσπρια», μου είπε μια υπάλληλος.

Κι από τα άλλα, του ψυγείου; ρώτησα.

«Από τα άλλα, διαλέγουν τα πιο φθηνά.» Και συμπληρώνει ψιθυριστά: «Και τα χειρότερα, έτσι; Δυστυχώς. Λευκό τυρί, σαν ασβέστης. Γάλα μακράς διαρκείας, γκούντα, πάριζα».

«Πεινάει ο κόσμος;» Ρωτάω τελικά. Μπαίνουν πελάτες και πρέπει να επιστρέψουν στη δουλειά τους. Είναι δυο γλυκύτατες γυναίκες που σχεδόν πάντα θα δώσουν γλειφιτζούρια στα παιδιά.

Ανασηκώνουν τους ώμους. Εκεί, πολύ φευγαλέα, μέσα σε ένα βλέμμα που κρατάει μια μονάχα στιγμή, βλέπω όλα αυτά που περνάνε κι εκείνες στα σπίτια τους. Το «ναι», που δεν τολμά να ειπωθεί φωναχτά. Τον εγωισμό, την αξιοπρέπεια, την αίσθηση απειλής, το ένστικτο της αυτοπροστασίας που δε σε αφήνει να το παραδεχτείς, γιατί δεν αντέχεις να το ακούσεις εσύ ο ίδιος.

«Κάποιες φορές, κάποιοι, ίσως», μου λέει η μία βιαστικά.

«Ο κόσμος κάνει ό,τι μπορεί», είπε η άλλη κι εκεί τέλειωσε η μικρή μας και πολύ διαφωτιστική κουβέντα.

Στο βιβλίο του American Hunger, ο Eli Saslow αναφέρει πως στις ΗΠΑ για πρώτη φορά στα χρονικά εμφανίζονται νέες γενιές παιδιών με προσδόκιμο ζωής μικρότερο από των γονιών τους κι αυτό οφείλεται εξ’ ολοκλήρου στην κακή διατροφή. Παραδόξως πιστεύουμε ότι το να είσαι φτωχός σημαίνει ότι είσαι και αδύνατος, κι όμως, στην εποχή μας συμβαίνει το αντίθετο: Το αδύνατο, όμορφο σώμα είναι αποτέλεσμα οικονομικής επάρκειας, ενώ η φτώχεια σημαίνει παχυσαρκία, διαβήτης, χοληστερίνη και καρδιακά προβλήματα, λόγω της κακής και φθηνής διατροφής. Ακόμα και στις μικρότερες ηλικίες.

Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι πλέον το να προσπαθείς ασταμάτητα με τα λιγότερα χρήματα να φτιάξεις περισσότερα γεύματα.

Και θα τα καταφέρεις. Συνήθως.

Το κακό είναι ότι αυτά τα γεύματα είναι τόσο φτωχά σε διατροφική αξία, που θα πεινάσεις γρηγορότερα.

Και θα ξαναφάς – αν έχεις βέβαια.

Τυπικά μπαίνεις σε έναν κύκλο όπου τρως άχρηστα πράγματα τα οποία δε σε χορταίνουν, δε σε θρέφουν και σε παχαίνουν, μειώνοντας σταδιακά την υγεία σου (και των παιδιών σου).

Αν πρέπει να επιλέξεις μεταξύ του να φας οτιδήποτε και να μη φας τίποτα, θα φας το οτιδήποτε.

Τα περισσότερα προβλήματα που δημιουργούνται σε μια κοινωνία που υποφέρει, οδηγούν σε κύκλους.

Το θέμα δεν είναι να δώσεις περισσότερα επιδόματα στους ανθρώπους, ούτε οι καλύτερες τιμές στα σούπερ μάρκετ, ούτε οι κάρτες κοινωνικής αλληλεγγύης. Τα λεφτά αυτά μπορεί να σου επιτρέπουν να επιβιώνεις – όχι όμως να ζεις. Ο άνθρωπος είναι κάτι παραπάνω από ένας οργανισμός που τρέφεται, κοιμάται και αφοδεύει. Υποτίθεται.

Σε μια ακόμη προσέγγιση του όρου «τα αναγκαία προς το ζην» από την Ομάδα Ανάλυσης Δημόσιας Πολιτικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, εφαρμόστηκε μια πιο λιτή ερμηνεία: Το ελάχιστο κόστος αξιοπρεπούς διαβίωσης διαμορφώθηκε σε χαμηλότερα επίπεδα, δηλαδή σε 434ευρώ για ένα άτομο που ζει μόνο και σε …983 ευρώ για ένα ζευγάρι με δυο παιδιά και έξοδα ενοικίου.

Η ακραία φτώχεια, εστιάζοντας στις οικογένειες με ανήλικα παιδιά, το 2015 έπληττε το 68,3% των οικογενειών με κανέναν εργαζόμενο.

Η μηνιαία κατανάλωση ψωμιού – ψωμιού! – μειώθηκε κατά 90% σε σχέση με το 2008, πριν δηλαδή η κρίση μας καταπλακώσει.

Η κατανάλωση φρέσκου γάλακτος μειώθηκε κατά το εφιαλτικό 89%. Ό,τι δηλαδή μου είπαν και οι υπάλληλοι του σούπερ μάρκετ. Ο κόσμος αγοράζει τα πιο φθηνά. Το φρέσκο γάλα είναι ακριβότερο. Αλλά ρε γαμώτο, μιλάμε για γάλα και μιλάμε και για ψωμί. Όταν μιλάς για τέτοια έκπτωση, να κόβεις το γάλα και το ψωμί, ποιος θα τολμήσει να πει ότι οι Έλληνες δεν πεινάνε;

«Απλώς υπάρχουμε», είπε μια γυναίκα κάποια στιγμή σε έναν δημοσιογράφο. «Οι περισσότεροι Έλληνες απλώς υπάρχουν.»

Κάνουμε ό,τι μπορούμε. Κι απλά υπάρχουμε.

& Εκείνος

Ο Μύθος θέλει στη Σκανδιναβία να μην υπάρχουν πεινασμένοι και φτωχοί. Θέλει ακόμα και τους χρόνιους ανέργους να έχουν στέγη και φαγητό, όλα πληρωμένα από το κράτος. Θέλει επίσης η λέξη «άστεγος» να είναι άγνωστη στις σκανδιναβικές γλώσσες. Ο μύθος, πιο συγκεκριμένα, θέλει την Φιλανδία να είναι ο παράδεισος των παροχών και να μην υπάρχουν φτωχοί. Άλλωστε κάποιοι μετανάστευσαν στην πολική χώρα ακριβώς γι αυτόν το λόγο.

Καμιά Σκανδιναβική χώρα δεν έχει γνωρίσει μνημόνια. Σουηδία και Νορβηγία ακμάζουν οικονομικά και η Φιλανδία έχει προβλήματα που όμως – σύμφωνα με την μέχρι τώρα κυβέρνηση – έχουν σχεδόν λυθεί. Κι όμως υπάρχουν πεινασμένοι και άστεγοι. Ακόμα και στην πολική Φιλανδία. Αλλά όπως συχνά λένε οι ακροδεξιοί φασιστές Αληθινοί/Γνησιοι Φιλανδοί, δεν είναι πραγματικοί φτωχοί και άνεργοι, είναι …χομπίστες που την βρίσκουν με την μποέμικη ζωή στα πεζοδρόμια και στους -25! Είμαι σίγουρος ότι κάτι παρόμοιο το έχετε ακούσει και στην Ελλάδα.

Η πραγματικότητα δυστυχώς είναι πολύ διαφορετική και πολύ σκληρή. Γιατί στην Ελλάδα μπορεί να υπάρχουν άστεγοι και πεινασμένοι παντού, αλλά εδώ τους …κρύβουν. Και τους κρύβουν πολύ καλά για να μην χαλάσει η βιτρίνα των μαγαζιών, να μην ξινίσουν τα μούτρα των πελατών, για να μην ενοχληθεί ο αγοραστής.

Την πρώτη φορά που βρέθηκα στο σουπερμάρκετ των απόρων στο Ελσίνκι, όπου μπορούν να αγοράσουν προϊόντα με «κουπόνια» που δίνουν φιλανθρωπικές ΜΚΟ και ιδιώτες, έπαθα σοκ. Το σουπερμάρκετ όπως και οι στέγες απόρων και αστέγων, βρίσκεται στην πιθανώς πιο υποβαθμισμένη περιοχή της Φιλανδίας, στο Σορνάινεν (Sörnäinen), στο Ελσίνκι. Δεν ξέρω με ποια αντίστοιχη περιοχή θα μπορούσα να την συγκρίνω στην Ελλάδα αλλά είναι το κέντρο του αλκοολισμού, των ναρκωτικών και φυσικά κάθε λούμπεν και υποκοσμιακού στοιχείου της Φιλανδίας. Άλλωστε σε μια άκρη της περιοχής είναι και οι φυλακές του Ελσίνκι. Και όπως φαντάζεστε, λόγω όλων των ανωτέρω με τα ενοίκια σε επίπεδα που πιο χαμηλά δεν πάνε, καταφύγιο για πολλούς μετανάστες και πρόσφυγες που ψάχνουν κάτι φθηνό για το ξεκίνημα τους.

Για να επανέλθω όμως στην πρώτη φορά που βρέθηκα στο σουπερμάρκετ των απόρων, πρέπει να σημειώσω ότι ενώ το κατάστημα «άνοιγε» στις εννέα, εγώ με μελή της οργάνωσης είχαμε σκοπό να πάμε από τις επτάμιση γιατί θα παρείχαμε υγειονομική βοήθεια σε οποίον την χρειαζόταν σε ένα δωμάτιο στο πίσω μέρος του καταστήματος που μας είχαν παραχωρήσει, και θέλαμε χρόνο για να στήσουμε ράντζα, πάγκους, «εργαλεία» και φάρμακα.

Όπως είπα δεν είχα ξαναπάει και ήμουν στο τραμ με φίλο από την ΜΚΟ που ήξερε την περιοχή και το κατάστημα. Πλησιάζοντας στην στάση που θα κατεβαίναμε και πηχτό σκοτάδι ακόμα έξω μιας και ήταν ακόμα Φλεβάρης και με θερμοκρασίες γύρω στους -12 βαθμούς, είδα ξαφνιασμένος ουρά ανθρώπων που έφτανε σχεδόν τα τρία τετράγωνα. Αλλά αρνούμενος να πιστέψω σε αυτό που έβλεπαν τα μάτια μου αδιαφόρησα. Μέχρι που βρέθηκα στην αρχή της ουράς. Άντρες, γυναίκες, παιδιά, γέροι. Ανάπηροι με καροτσάκια, με μπαστούνια, λυγισμένοι από το κρύο και προσπαθώντας να ζεσταθούν στο άγγιγμα ο ένας του άλλου, ένα μωρό που έκλαιγε σπαρακτικά και μια γυναικά που είχε κάτσει στο παγωμένο πεζοδρόμιο ενώ οι γύρω της προσπαθούσαν να την πείσουν να σηκωθεί. Ένα Ελσίνκι πιο σκοτεινό από ποτέ. Μιάμιση ώρα ΠΡΙΝ ανοίξει το κατάστημα! Πόση απελπισία, πόσος πόνος;

Από τότε έχουν περάσει δεκαοκτώ χρόνια και δεκάδες επισκέψεις στο σουπερμάρκετ των απόρων του Ελσίνκι, το σοκ εκείνης της πρώτης εικόνας και της πρώτης μέρας με τους εκατοντάδες βασανισμένους, πεινασμένους, ξεχασμένους από το κράτος πρόνοιας και κρυμμένους από την κοινωνία συνεχίζει να με σοκάρει, να με αηδιάζει και να με …ντροπιάζει. Και κάπου εκεί σε συνδυασμό με μερικά ακόμα γεγονότα διαλύθηκε μέσα μου κάθε φιλανδική μαγεία, κάθε φιλανδικό πρότυπο.

Όταν στη συνέχεια αρχίζεις να το ψάχνεις ανακαλύπτεις ότι ναι μεν το κράτος δίνει στέγη και εξασφαλίζει το καθημερινό φαγητό για τους περισσοτέρους από τους άστεγους και απόρους, τους δίνει μάλιστα και …150 ευρώ τον μήνα για να ζήσουν. Το ποσό μειώθηκε τελευταία με επέμβαση των κυβερνητικών εταιρών, Αληθινών/Γνήσιων Φιλανδών γιατί «ανακάλυψαν» ότι πολλοί χαλούσαν λεφτά σε …τσιγάρα. Έτσι έκαναν μια «έρευνα» και αποφάσισαν ότι όταν σου παρέχουν στέγη και τροφή, 75 ευρώ τον μήνα φτάνουν! Αν θέλουν κάτι περισσότερο …ε ας μην είναι τεμπέληδες!

Ίσως να ξέφυγα από αυτό που έγραψε η Κατερίνα και που μιλάει γι’ αυτούς που έχουν ακόμα την δυνατότατα να πάνε στο σουπερμάρκετ, έστω και με λίγα ευρώ. Δυστυχώς υπάρχουν και χειροτέρα. Ακόμα και στην πρότυπο Σκανδιναβία, ακόμα και στην χώρα με το …καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα, την Φιλανδία!

Δυστυχώς όσο υπάρχουν πλούσιοι θα υπάρχουν και πεινασμένοι.

ΥΓ. Αυτό που πάντα θα με αηδιάζει περισσότερο είναι ότι κάθε Χριστούγεννα, Πάσχα και εθνική εορτή όλα τα ΜΜΕ κάνουν αφιερώματα στους πολιτικούς και τους διάφορους διάσημους που …βοηθάνε στα γεύματα των απόρων. Κι ας πεινάνε και ας κάνουν ουρά στους -12 ΟΛΕΣ τις υπόλοιπες μέρες. Τότε είναι που τους χρειάζονται περισσότερο αλλά τότε όλοι είναι …απόντες!

* Η φωτογραφία από το Sörnäinen, ουρά μεσημέρι λίγο πριν κλείσει το σουπερμάρκετ των απόρων. Προσέξτε τις διαφορικές ηλικίες και ειδικά το …καρότσι!!! Αυτά για τους …φιλανδικούς μύθους!