γράφουν ο Θάνος Καλαμίδας και η Κατερίνα Χαρίση

Εκείνη

Διάβαζα ένα βιβλιαράκι με τίτλο «Περίπατος στην Παλιά Αθήνα». Ήταν μια μικρή συλλογή από παλιές και σπάνιες φωτογραφίες μιας εντελώς διαφορετικής Αθήνας από τη σημερινή.

Μιας και οι εικόνες της Αθήνας που έχω είναι μόλις τριών ετών, το βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρον να διαβάζω οτιδήποτε έχει σχέση με την πόλη του πριν.

Αυτό που έχω παρατηρήσει όμως, είναι πως κάθε φορά, σε κάθε τέτοιο βιβλίο, ο συγγραφέας του δεν μπορεί να κρατηθεί και να μην τοποθετηθεί σε προσωπικό επίπεδο.

Υπάρχει μια φωτογραφία από καρτ-ποστάλ της εποχής, κοντά στο 1900, του Κηφισού. Είναι μια έγχρωμη, πανέμορφη φωτογραφία, με ένα γεφυράκι στο βάθος, δυο παιδάκια που πλατσουρίζουν, ένα γαϊδουράκι με ένα κάρο.

Στη λεζάντα διαβάζω: «Ο ποταμός Κηφισός, το 1905, όταν ήταν ακόμη γεωργικό προάστιο. Είχε και αυτός την τύχη του Ιλυσσού. Οι ιθύνοντες αφού έστρωσαν κακόγουστα με πέτρα και σκυρόδεμα τις κοίτες του, τη δεκαετία 1990-2000 επικαλύφθηκε πλήρως για να διαπλατυνθεί η Εθνική Οδός.»

Κι ακόμη μία, από τον Ιλυσσό: «Η κοίτη του άλλοτε Ιερού Ποταμού συνέχισε να καλύπτεται επί Μεταξά (θάπτομεν τον Ιλυσσόν) στα τέλη της δεκαετίας του ’30. Αργότερα, το 1960, οι εργασίες συνεχίστηκαν για να δημιουργηθεί η οδός Καλλιρόης. Είμαστε ο μοναδικός λαός που αφού κατέστρεψε πρώτα τα ιστορικά – φυσικά ποτάμια της πρωτεύουσας, τα έκανε λεωφόρους.»

Πολλοί αναφέρονται στην Αθήνα ως «κατάντια». Αυτό το έχω ακούσει προσωπικά σε διάφορες συζητήσεις όπου λέω ότι δεν είμαστε από την Αθήνα, όμως ήρθαμε να ζήσουμε εδώ. Η απάντηση σχεδόν πάντα είναι η ίδια: Και φύγατε από τον παράδεισο για να έρθετε στην κατάντια της Αθήνας;

Αν οι Αθηναίοι (γενικεύοντας) θεωρούν την Αθήνα κατάντια, τότε σίγουρα δεν έχουν πάει πρόσφατα στη Θεσσαλονίκη (και δεν ξέρω οι Θεσσαλονικείς τι γνώμη έχουν πλέον για την πόλη τους – γενικεύοντας πάλι).

Η Θεσσαλονίκη μπορεί να απέκτησε τη Νέα Παραλία που ναι, είναι όμορφη και πραγματικό (ευρωπαϊκών προδιαγραφών όσο γίνεται) στολίδι, όμως μοιάζει από τότε να ζει στη σκιά της.

Είναι λες και ολόκληρο το ενδιαφέρον και μόνη έγνοια να έγινε ξαφνικά αυτή η Νέα Παραλία, αφήνοντας την πραγματική Θεσσαλονίκη (που δεν είναι η Νέα Παραλία) να βουλιάζει στη μιζέρια της.

Στη Νέα Παραλία δεν υπάρχει ούτε πεσμένο φύλλο, αλλά έχετε πάει καθόλου στην Καλαμαριά; Στη Νέα Κρήνη;

Μάλλον όχι. Αλλά κι εκεί Θεσσαλονίκη είναι.

Στις δυτικές συνοικίες που υποτίθεται επέλεγες να ζήσεις αν ήθελες περισσότερη άπλα, ησυχία, πράσινο (;) βλέπεις όλο και περισσότερους δρόμους από τους οποίους δεν περνάει πια κανείς. Όχι απλώς κλειστά μαγαζιά, σειρές από κλειστά μαγαζιά, τετράγωνα ολόκληρα στην ευθεία γεμάτα από κλειστά μαγαζιά, κι αν έχει απομείνει από κανένα ανοιχτό, άγνωστο το πόσο θα αντέξει.

Η αγορά της Θεσσαλονίκης έχει γονατίσει και η αγορά ΔΕΝ είναι (μόνο) η Τσιμισκή.

Όταν μιλάμε για μια μεγαλούπολη, τότε δεν μετράμε το κέντρο της ως την αγορά της. Για να επιβιώσει η πόλη χρειάζεται όλες τις μικρές αγορές σε κάθε γειτονιά της.

Κι αυτές έχουν πεθάνει από καιρό.

Κι ύστερα είναι και τα πάρκα.

Τρία χρόνια ζω στο Βύρωνα και δεν έχει υπάρξει μία μέρα που να μην συναντήσω υπαλλήλους του δήμου μέσα στα πάρκα.

Ούτε μία μέρα.

Τώρα το πόσο καλά ή όχι κάποιοι από αυτούς κάνουν τη δουλειά τους, είναι άλλο θέμα, όμως δεν έχει περάσει ούτε μέρα που να μη βρίσκονται εκεί.

Υπάρχουν βέβαια και πάρκα σε πολύ κακή κατάσταση όμως δεδομένων των συνθηκών (όλοι ξέρουμε πού ζούμε, πόσα να περιμένεις;) η γενικότερη εικόνα της περιοχής – για μένα – είναι παραπάνω από ικανοποιητική.

Στη Θεσσαλονίκη αντίθετα και τουλάχιστον στις περιοχές που έχω ζήσει κι έχω γυρίσει, στα πάρκα όχι απλώς δεν πηγαίνει κανείς να τα φροντίσει, αλλά είναι και από μόνα τους μια άθλια κατάσταση, ακόμα κι αν δεν υπάρχουν κούνιες διαλυμένες.

Δεν υπάρχουν δέντρα.

Βγάλε το πιτσιρίκι μετά το Μάιο άμα θες.

Δεν υπάρχουν παγκάκια.

Δεν υπάρχει νερό.

Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, υπάρχουν πράγματα στην Αθήνα που τα λες και πολυτέλειες: Μικρές πλατείες με παγκάκια;

Πεζόδρομοι;

Δέντρα και λοφάκια και παρτέρια;

Πάρκα καθαρά;

Κέντρο υγείας που να λειτουργεί;

Τι λέτε ρε παιδιά. Κι όμως, αυτά στη Θεσσαλονίκη τουλάχιστον δε θα τα βρείτε.

Σίγουρα οι πόλεις μας έχουν γνωρίσει και καλύτερες εποχές. Σίγουρα και η Αθήνα έχει τη σκοτεινή, βρώμικη κι απαράδεκτη πλευρά της.

Όμως έχοντας εικόνες και καθημερινότητα για να συγκρίνω, «κατάντια» δεν τη λες.

Βέβαια, το να φτάνεις να λες «πολυτέλειες» τις αυτονόητες παροχές σε μια πολυπληθή πόλη, κάτι σημαίνει έτσι.

& Εκείνος

Δεκαετία του ’70 και ο θείος μου, ο Αμερικάνος, ήρθε στην Αθήνα για διακοπές πρώτη φορά μετά από είκοσι σχεδόν χρόνια. Τις δυο πρώτες μέρες τις πέρασε με συγγενείς και φίλους που είχε να δει χρόνια και την τρίτη αποφάσισε να βγούμε μια βόλτα στα παλιά …λημέρια. Τώρα όποια πόλη ακόμα και χωριό, μετά από είκοσι χρόνια …ίδιο δεν μένει. Πολύ περισσότερο το Νέο Παγκράτι μετά την επέλαση Καραμανλή από το υπουργείο Μεταφορών, που έβαλε τα θεμέλια για την πνιγηρή και νεφόπληκτη τσιμεντούπολη που βλέπουμε σήμερα. Αλλά ο θείος δεν είδε τις πολυκατοικίες που είχαν φυτρώσει παντού, δεν είδε το τρόλεϊ που ίσα που περνούσε ανάμεσα σε διπλοπαρκαρισμένα αυτοκίνητα, δεν άκουσε κόρνες και φωνές.

Το μόνο που είδε ήταν ένα σπιτάκι με ένα περίεργο πράσινο χρώμα ξεπλυμένο από τα χρόνια στους σοβάδες, με σπασμένα κεραμίδια για οροφή, μόνο κι έρημο στο δάσος των πολυκατοικιών, εγκαταλελειμμένο και με την ταμπέλα «δίδεται για αντιπαροχή» στην πόρτα. Βασικά εγώ τα είδα όλα αυτά γιατί ο θείος μου είδε ένα …πανέμορφο σπιτάκι που αποδεικνύει ότι τίποτα δεν αλλάζει σε αυτή τη χώρα που ξέρει να διατηρεί το …χρώμα της.

Εγώ προσπάθησα. Προσπάθησα να του δείξω το σπασμένο παράθυρο και τα σπασμένα κεραμίδια. Την επιγραφή «δίδεται για αντιπαροχή» και την πεσμένη πόρτα. Τίποτα. Μέχρι φωτογραφίες τράβηξε και δεν ξέρω πως διάολο τα κατάφερε αλλά όταν εμφανίστηκαν η επιγραφή και τα σπασμένα κεραμίδια …δεν υπήρξαν πουθενά. Αυτό που υπήρχε ήταν …μια χώρα που ξέρει να διατηρεί το χρώμα της.

Αυτό κάπως καρφώθηκε στη μνήμη μου κι όταν μετά από μερικές δεκαετίες επέστρεψα κι εγώ στην Ελλάδα για διακοπές μετά από δέκα χρόνια απουσίας, αποφάσισα κι εγώ να κάνω μια βόλτα στα παλιά λημέρια. Πάλι Νέο Παγκράτι. Όπως και ο θείος ο Αμερικάνος. Να φοβάσαι μη σε χτυπήσει κανένα παπάκι στο πεζοδρόμιο και ο ουρανός να κρύβεται από το τσιμέντο. Κι εγώ κολλημένος στον Άγιο Λάζαρο που …δεν έχει αλλάξει καθόλου. Καφετέριες και εστιατόρια γύρω-γύρω κι εγώ έβλεπα μόνο το σουβλατζίδικο στη γωνιά και τις γριές στα παγκάκια όπως τότε … μια χώρα που ξέρει να διατηρεί το χρώμα της.

Γελάω κάθε φορά που το σκέφτομαι ή το περιγράφω αλλά την ίδια στιγμή είναι τόσο μελαγχολικό. Η ανάγκη του να δεις κάτι γνώριμο σε αποκόβει από την πραγματικότητα και οι αναμνήσεις δημιουργούν ένα δικό τους παράλληλο περιβάλλον.

Ανήκω στη γενιά που είδα την Αθήνα να καταντάει στο τέρας που βλέπουμε σήμερα αλλά και κάθε φορά σοκάρομαι όταν έρχομαι με παρέα μη ελληνική και μου λένε από την πρώτη μέρα κι όλας: «μα καλά, τι παραπονιέσαι, τόσα πάρκα και πράσινο υπάρχουν. Δεν βλέπεις τα δέντρα σε όλους τους δρόμους;» Κι εκεί είναι ένα μικρό μυστικό.

Ένα μεγάλο μέρος αυτής της πράσινης Αθήνας, της όμορφης Αθήνας, με τα πάρκα, τα ποτάμια και τα προβατάκια, υπάρχει μόνο σε καρτ-ποστάλ από τις αρχές του 19ου αιώνα κι όταν η Αθήνα ήταν ένα …χωριό γύρω από την Πλάκα άντε μέχρι το άλσος τους Παγκρατίου, και ο Καρέας ή το Ψυχικό και η Κηφισιά ήταν τόποι παραθερισμού με βιλίτσες. Όπως πολλά πράγματα έτσι και ένα μεγάλο μέρος από αυτές τις «παλιές καλές ημέρες» υπάρχουν μόνο στη φαντασία μας ή στα θέλω μας.

Αυτά για τις υπερβολές που λέγονται πολλές φορές, υπάρχει όμως και μια πολύ πικρή αλήθεια. Με την ανεξέλεγκτη ρυμοτομία και οικοδόμηση, με το εγώ χτίζω αυθαίρετο όπου γουστάρω και όπως γουστάρω κι αν θέλουν την ψήφο μου θα το νομιμοποιήσουν, με την αδιαφορία για το περιβάλλον και τον γείτονα και με πολιτικούς που κάνανε χάρες στους νταβατζήδες τους δίνοντας άδειες για τα πιο εξωφρενικά και ακατάλληλα έργα, φτιάξαμε πόλεις τέρατα που τώρα έρχονται να μας φάνε στην κυριολεξία.

Ανήκω σε αυτούς που κάνω ανακύκλωση στο σπίτι μου αλλά όταν μου μιλάνε για ανακύκλωση στην Ελλάδα βάζω τα γέλια. Κάδοι ανακύκλωσης παντού μόνο που είναι το ίδιο σκουπιδιάρικο που μαζεύει τα πάντα και τα αποθέτει όλα μαζί στους ιδίους χώρους απορριμμάτων. Παραίσθηση για να κοιμούνται αυτοί που υποτίθεται ότι έχουν βιτρίνα με …οικολογική συνείδηση καλά τα βράδια. Αμ το νέφος; Μέχρι υπουργό νέφους κοντεύαμε να αποκτήσουμε την δεκαετία του ’80 και το 2019 το …συνηθίσαμε κι αυτό. Σαν τις κατσαρίδες και κανένας δεν μιλάει πια για νέφος. Όχι μόνο αυτό, αλλά βαφτίζουμε επενδυτή και ευεργέτη ένα ναρκέμπορο που καταστρέφει τον Πειραιά με έργα και ημέρες στιλ …Σκυλίτση.

Σήμερα που υποτίθεται έχουμε συνειδητοποιήσει τι έγινε στην Αθήνα, πως καταστράφηκε αυτή η όμορφη πόλη και πως θα μπορούσαμε να την σώσουμε, η κυβέρνηση Μητσοτάκη δίνει την τεράστια περιοχή του Ελληνικού σε έναν από τους νταβατζήδες μετόχους της Νέας Δημοκρατίας, τον Λάτση για να χτίσει …ουρανοξύστες. Αλλά μην ανησυχείτε, ο Κυριάκος ανησυχεί για το …περιβάλλον! Στις Σκουριές καταστρέφεται ανεπανόρθωτα το περιβάλλον κι άντε να δούμε τι θα πουλήσει πάλι το Βατοπέδι μετά την συνάντηση του με τον Άδωνι, υπουργό ανάπτυξης και επενδύσεων, μη χέσω!

Η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη όπως κι όλες οι μητροπόλεις σε όλο τον κόσμο υποφέρουν από δεκάδες προβλήματα. Οι περισσότερες όμως έχουν πολιτικούς και αξιωματούχους που κάνουν κάτι για να διορθώσουν όσα μπορούν, να κάνουν τη ζωή των κατοίκων τους πιο ανεκτική. Στην Ελλάδα έχουμε όμως Μητσοτάκη, Άδωνι, Μαρινάκη Λάτση κι αυτή είναι η κατάντια μας που τελειωμό δεν έχει όσο φουσκώνουν οι τσέπες κάποιων.

Τη μεγάλη στροφή για την κατάντια των ελληνικών μεγαλουπόλεων την ξεκίνησε ο Καραμανλής και ο Μητσοτάκης το μόνο που κάνει είναι να διατηρεί …ζωντανή την παράδοση της παράταξής του. Όχι τίποτα άλλο, για να ξέρετε ποιους ανακυκλώνετε αντί να πετάτε στα σκουπίδια της ιστορίας κι αντί να αναπολείτε έτσι αόριστα τις παλιές καλές ημέρες να ξέρετε ποιους να φτύνετε για το τέλος τους.