γράφουν η Κατερίνα Χαρίση και ο Θάνος Καλαμίδας.
Εκείνη
Στο βιβλίο του “On Writing Well”, ο William Zinsser γράφει για τη μακρολογία*:
«Μακρολογία/clutter είναι το να ανακοινώνει το Πεντάγωνο πως θα προβεί σε ‘ενισχυμένες ενέργειες προστασίας της ειρήνης’, εννοώντας πως ο στρατός ετοιμάζεται για εισβολή. Είναι η επίσημη γλώσσα των εταιριών για να καλύψουν τα λάθη τους. Όταν η DEC (Digital Equipment Corporation) άφησε 3.000 ανθρώπους χωρίς δουλειά, κανείς δε μίλησε για απολύσεις. Είπαν για ‘ακούσιες μεθοδολογίες’. Είναι η μακροσκελής πρόταση των ακατανόητων λέξεων, που αντικαθιστά μια μικρότερη και σαφέστατη πρόταση με το ίδιο νόημα».
Ο Τζορτζ Όργουελ υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους πολέμιους της μακρολογίας και της ακατανόητης, «ξύλινης» γλώσσας των πολιτικών – της γλώσσας που δε λέει τίποτα- με μοναδικό στόχο να καμουφλάρουν την αλήθεια. Το 1946, έγραψε το «Politics and The English Language», ένα δοκίμιο στο οποίο υποστηρίζει πως οι πολιτικοί πλάθουν το λόγο τους εξ’ ολοκλήρου με επικοινωνιακά τεχνάσματα. Η ουσία του λόγου αντικαθίσταται από την επικοινωνιακή σημειολογία, το σπουδαιότερο εργαλείο διαμόρφωσης της κοινής γνώμης.
«Στην εποχή μας ο πολιτικός λόγος και η γραφή υποστηρίζουν σε μεγάλο βαθμό τα ανυποστήρικτα», γράφει ο Όργουελ. (Αυτό πλέον συμβαίνει όλο και συχνότερα στη δημοσιογραφία.) Αποφάσεις και πράξεις σκληρές και καταδικαστέες τις περισσότερες φορές από τους ανθρώπους, είναι αναγκαίο να ειπωθούν πολιτικώς ορθά, όμορφα, κομψά, άχρωμα και άγευστα, «με ευφημισμούς, φαύλους κύκλους και νεφελώδη ασάφεια».
Η γλώσσα είναι εργαλείο έκφρασης. Όχι εργαλείο συγκάλυψης πράξεων και παρεμπόδισης της σκέψης. Η πολιτική γλώσσα είναι σχεδιασμένη να κάνει τα ψέματα να ακούγονται σαν αλήθειες, και το έγκλημα να μοιάζει με …ακούσιες μεθοδολογίες.
Όταν λοιπόν ανυπεράσπιστα χωριά βομβαρδίζονται, ο άμαχος πληθυσμός εκδιώκεται, τα ζωντανά θανατώνονται και τα σπίτια καίγονται, στη γλώσσα της πολιτικής το ονομάζουμε …ειρήνευση (pacification). Όταν οι κάτοικοι μιας πόλης διώκονται δια της βίας με ό,τι μπορεί ο καθένας να κουβαλήσει, το λέμε μετακίνηση πληθυσμών ή επανόρθωση των συνόρων. Επανόρθωση των συνόρων. Πόσο σιχαμερά απάνθρωπο. Εκεί που πάνω σε ένα χάρτη κάποιοι τραβάνε καινούργιες γραμμές σε μια στιγμή παίζοντας με το χαράκι, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι χάνουν τα πάντα, για πάντα.
Η γλώσσα, είναι πάνω απ’ όλα εικόνες. Μια εικόνα μπορεί να αξίζει όσο χίλιες λέξεις, μα και μια λέξη μπορεί να κλείνει μέσα της χίλιες εικόνες: Ηλιοβασίλεμα, ωκεανός, αρρώστια, θάνατος. Γέννηση. Η φρασεολογία των εταιριών και των πολιτικών, είναι τέτοια ώστε να κατονομάζονται τα έργα και οι πράξεις τους, χωρίς να γεννούν εικόνες.
Η γλώσσα, είναι και ήχοι. Όμως κανείς τους δε θα μπορούσε ποτέ να χρησιμοποιήσει λέξεις όπως βόμβα, έκρηξη, πυροβολισμοί, ανατίναξη, ουρλιαχτό, θρήνος. Μεταμφιέζουμε τις λέξεις για να κρύψουμε τις εικόνες, να πάψουμε τους ήχους τους.
Λέμε ειρηνευτική διαδικασία, εθνοκάθαρση, «οχλαγωγία», αποστολή, hot spots, μεταφορά, ΑΕΠ, ανάπτυξη, μεθοδολογία.
Ίσως γι αυτό οι περισσότεροι νομίζουμε πως είμαστε ηλίθιοι. Επειδή δεν καταλαβαίνουμε τίποτα απ’ όσα μας λένε οι καρεκλάτοι μεγαλοπρόεδροι και οι πολιτικοί. Μα η αλήθεια είναι πως δε μας λένε τίποτα (φανερά)- κι αυτός είναι ο σκοπός τους. Τα λένε όλα, μα περνάνε απαρατήρητα. Είπε ο Βολταίρος: η πολιτική είναι η τέχνη της ψευδολογίας.
Κι η γλώσσα της; Ένα σύνολο από συγκεκριμένες και μονότονες εκφράσεις, απολύτως στερεοτυπικά δοσμένες, ένα ατέλειωτο «κυρ’ ελέησον, κυρ’ ελέησον, κυρ’ ελέησον», που όταν το ακούμε καθημερινά κι επί χρόνια, από τα πρώτα πρωινάδικα των καναλιών μέχρι τις βραδινές ειδήσεις, δεν το ακούμε πια. Κι όλα τα σημαντικά, περνάνε καμουφλαρισμένα στο ντούκου κι ύστερα ξεχνιούνται. Έτσι. Και λεφτά υπάρχουν(;), αλλά και μαζί τα φάγαμε(;). Κι ύστερα αρχίσαμε να πεινάμε.
Κι όμως ακόμα καθόμαστε μπροστά στις τηλεοράσεις μας και τους ακούμε, κρεμόμαστε από τα χείλη τους, ξεθαρρεύουμε με κάθε κουβέντα (που μοιάζει) αισιόδοξη, με κάθε στημένο και προβαρισμένο χαμόγελο, προσπαθώντας να καταλάβουμε τι λένε στ’ αλήθεια, τι κρύβεται πίσω από τα ακατανόητα λόγια τους, τα ακριβά κοστούμια τους και το άνετο σταυροπόδι. Κι ακούμε. Και πιστεύουμε, κάθε μα κάθε φορά: Σε υποσχέσεις που δε θα τηρήσουν ποτέ, στο ότι δώσουν αυτό που ζητάμε, θα πατάξουν την ανεργία, θα ανεβάσουν τους μισθούς, θα δώσουν επιδόματα, θα δώσουν πίσω τα δώρα, θα σκίσουν τα μνημόνια, θα διώξουν την Τρόικα με τις κλωτσιές, θα αλλάξουνε την Ευρώπη, μπλα, μπλα, μπλα, θα γράψουνε ιστορία, θα, θα, θα, και μπούρδες καραμελωμένες σε ξυλάκι για να μας γλυκάνουν.
Αυτό είναι το clutter, μακρολογία, babbling ή fuzz. Το κατ’ εξοχήν εργαλείο της πολιτικής, με το οποίο εκμεταλλεύονται την ανθρώπινη φύση και την ανάγκη μας για ελπίδα, την ανάγκη μας να εμπιστευτούμε κάποιον, κάποιον που θα μας κολακεύσει (για να τον ψηφίσουμε) και θα μας τάξει γλειφιτζούρι (αν είμαστε καλά παιδιά) και θα μας καθησυχάσει (για να μην ξεσηκωθούμε) κι ύστερα θα πιάσει το κυρ’ ελέησον για να μας νανουρίσει (γλυκά).
& Εκείνος
Σε μια χρονιά που μόνο η Ελλάδα έχει να ζήσει τρεις εκλογικές αναμετρήσεις και δεν ξέρω πόσους υποψηφίους είναι λίγο ειρωνικό να μιλάμε για μακρολογία κοινώς πολιτική αερολογία. Και τονίζω το ‘πολιτική’ γιατί η αερολογία έχει συνδεθεί με την πολιτική από γεννήσεώς της. Από τότε που φέρναμε ποτάμια στις γέφυρες που θα χτίζαμε.
Και όχι, μην ανησυχείτε, η Ελλάδα δεν είναι η μητέρα της αερολογίας ούτε οι πολιτικοί μας είναι πρωταθλητές παραμυθιάσματος. Ολόκληρο Brexit στήθηκε με πολιτικές αερολογίες και ψέματα και τα αποτελέσματα του θα τα πληρώσει ένας ολόκληρος λαός, στην δε αντίπερα του Ατλαντικού βγάλανε πρόεδρο που έχει μαλώσει με την αλήθεια. Στην Αμερική μάλιστα αυτή τη στιγμή παίζουν με τις λέξεις για να καλύψουν εγκλήματα μίσους και στην δε γειτονική μας Τουρκία η αερολογίες του Ερντογάν κοντεύουν να οδηγήσουν την χώρα σε πολυμέτωπους πολέμους.
Οι πολιτικοί σε όλο τον κόσμο με δικιά τους υπευθυνότητα, έγιναν η προσωποποίηση της μακρολογίας, της αερολογίας και της μωρολογίας. Συνυφανθήκαν με την λέξη παραμύθιασμα και έγιναν οι εκπρόσωποί της παρ’ όλο που – όπως δείχνει και η Κατερίνα – οι ιδιωτικές επιχειρήσεις είναι αυτές που έκαναν το παραμύθιασμα, την μακρολογία και την μωρολογία επιστήμη και μάλιστα με πανεπιστημιακές έδρες, ειδικότητες και τίτλο: μάρκετινγκ.
Το «χαμογελάστε» που διαβάσαμε πριν από μερικές μέρες από την κυρία «υπεύθυνη» της αλυσίδας των σουπερμάρκετ, μπορεί να είναι μια ακραία και απάνθρωπη στρέβλωση της «πραγματικότητας» για να …πουλήσουν την διεύθυνση και την ιδιοκτησία της εταιρείας στους σκλάβους υπαλλήλους τους, αλλά δεν παύει να είναι μια μορφή – έστω βίαιου – μάρκετινγκ. Όπως είναι και το γεγονός ότι οι περισσότερες διαφημίσεις προϊόντων χρησιμοποιούν παιδιά για να πιάσουν το πορτοφόλι των γονέων πάντα με ψεύτικες εικόνες και μισές αλήθειες. Για να μην πιάσω την προώθηση τροφίμων. Απλό παράδειγμα; Τα φαστφουντάδικα. Όλα έχουν εικόνες του μενού τους, φάγατε ποτέ χάμπουργκερ που να μοιάζει έστω και λίγο σε αυτό της φωτογραφίας; Η απάντηση είναι μια: ΠΟΤΕ!
Ζούμε σε ένα κόσμο εικονικά πλασμένο που οι λέξεις και η εικόνα είναι εργαλεία παραπλάνησης και παραπληροφόρησης. Και επειδή κάπως έπρεπε να συνδυάσουμε αυτά τα δυο …ἐγεννήθη φατσοβιβλίο και την έβδομη μέρα από τη γέννηση του αναπαύτηκε δια παντός η αλήθεια και η λογική.
Το θέμα όμως ξέρετε ποιο είναι; Ότι τα τελευταία χρόνια για να μην πω δεκαετίες και πολύ πριν το φατσοβιβλίο μιλάμε για όλα αυτά αλλά …ΔΕΝ ΚΑΝΟΥΜΕ ΤΙΠΟΤΑ. Οι πολιτικοί συνεχίζουν να υπόσχονται γέφυρες σε ανύπαρκτα ποτάμια κι εμείς συνεχίζουμε να τους ψηφίζουμε. Πρώτος ο Άδωνις σε ψήφους και αυτό από μόνο του λέει …τόσα πολλά όχι γι αυτόν αλλά για εμάς.
Και οι εκλογές πλησιάζουν και φυσικά ο Άδωνις θα είναι πάλι υποψήφιος και ηγέτης κι εμείς …εμείς θα τον ψηφίσουμε;
Ρητορικό το ερώτημα …δυστυχώς!
* μακρολογία: λόγος που τραβάει σε αδικαιολόγητο μάκρος, που κρατάει παραπάνω χρόνο από όσο αξίζει στο περιεχόμενό του ή στις περιστάσεις, όταν π.χ. πρέπει να ληφθεί γρήγορα μια απόφαση
