γράφουν η Κατερίνα Χαρίση και ο Θάνος Καλαμίδας.
Εκείνη
Ζούμε στην εποχή της Μεγάλης Αγένειας, που γέννησε η Κρίση. Στην εποχή της Μηδενικής Αγοραστικής Δύναμης. Στην εποχή που το 20ευρο είναι πολυτέλεια αν μπορείς να το διαθέσεις ολόκληρο και για ένα μόνο προϊόν. Συνήθως παλεύουμε να το σπάσουμε στα τέσσερα, να νιώσουμε ότι πιάνει τόπο, γιατί κατάντησε κι αυτό να είναι σπάνιο.
Οι μαγαζάτορες καταλαβαίνουν με την πρώτη ματιά ποιος πελάτης έχει μπει στο κατάστημά τους για να αφήσει λεφτά. Ξέρουν ότι έχεις μπει μόνο για να «ρίξω μια ματιά», από μικρές λεπτομέρειες, όπως το αν κρατάς τσάντα, αν έχεις μαζί σου τα παιδιά, αν τρως στο μεταξύ ένα παγωτό ή μια τυρόπιτα. Ξέρουν ποιος έχει μετρημένα κέρματα για να πάρει ένα μόλις πράγμα που θα το ψειρίσει ένα τέταρτο. Κι έχουν αγανακτήσει με τη μιζέρια. Κι έχουν δίκιο. Τα μαγαζιά δεν κρατιούνται με τα 20ευρα. Εκτός αν περάσουν πεντακόσιοι πελάτες κι αφήσουν από ένα. Που δεν περνούν.
Κι έτσι τις περισσότερες φορές πια στα μαγαζιά με αντιμετωπίζουν με αγένεια.
Το λυπάμαι το 20ευρο που ετοιμάζομαι να αποχωριστώ για κάτι ασήμαντο – μια μπλούζα, ένα παντελόνι φόρμας που σε λιγότερο από ένα μήνα θα έχει κοπεί από τα γόνατα και κάτω και θα χρειαστεί ακόμη ένα. Είναι ασήμαντο έξοδο το ρούχο, το παπούτσι. Ακόμη και για το κούρεμα των παιδιών πρέπει να φτιάξω πλάνο αποταμίευσης. Οτιδήποτε δεν αφορά στο φαγητό που θα φάμε την επόμενη μέρα μου είναι πια ασήμαντο. Κι ό,τι πρέπει να δώσω άσχετα με αυτό με ενοχλεί. Το λυπάμαι. Είδα τιμές από τις σχολικές τσάντες και στα γρήγορα δύο από αυτές θα μου στοιχίσουν όσο και μια βδομάδα τριών γευμάτων. Δυσανάλογα ποσά.
Ψειρίζω τα πάντα και πάντα ψάχνω τα φθηνότερα. Θα επέλεγα το καλύτερο γιατί μακροπρόθεσμα θα κρατήσει περισσότερο, αλλά μακροπρόθεσμα δεν μπορώ να βγάλω πλάνο. Όχι πια. Έτσι ψειρίζω το 20ευρο και ο μαγαζάτορας πρέπει να με ανεχτεί. Και δεν αντέχει. Πόσο να ασχοληθεί για ένα 20ευρο; Πού θα το πρωτομοιράσει, όταν στο τέλος αυτό που του μένει από αυτό είναι 2-3 ευρώ; Όταν εγώ θα είμαι ένας από τους μόλις πέντε ή έξι πελάτες της ημέρας. Όταν έχει κλειστά τα φώτα γιατί βγάζουν ζέστη και δεν τολμά να ανάψει τον κλιματισμό. Και ντρέπεται. Και το βλέπω. Όπως ντρέπομαι κι εγώ που δεν μπορώ να ξοδέψω τίποτα παραπάνω. Κι αυτό δεν είναι σήμερα, δεν είναι χτες, δεν είναι ο Αύγουστος, δεν είναι καν μια σεζόν. Είναι μήνες και χρόνια και έχει γονατίσει μαζί μου, αλλά από την απέναντι πλευρά. Γιατί δυστυχώς η επιβίωσή του εξαρτάται από μένα που καλά-καλά δεν μπορώ να επιβιώσω, κι άλλους χιλιάδες σαν εμένα. Που όλοι μαζί είμαστε η τελευταία τρύπα του κλαρίνου της ελληνικής σαπίλας μα βρεθήκαμε υπόλογοι στην ανημπόρια του κράτους που ήταν και είναι και θέλει να παραμένει εχθρός μας.
Δεν ξέρω αν με λυπεί περισσότερο τα μαγαζιά που βλέπω να κλείνουν και τις βιτρίνες άδειες να σκονίζονται και να μουτζουρώνονται με σπρέι και συνθήματα, ή τα μαγαζιά που ανοίγουν και κλείνουν σε μερικούς μήνες κι ύστερα κι άλλο, κι άλλο, και κανένα δε λέει να στεριώσει γιατί το 20ευρο είναι μια πολυτέλεια ή βραχνάς, τόσο σημαντικό για τον πελάτη που δεν του περισσεύει, τόσο ασήμαντο για το μαγαζάτορα που δεν του φτάνει.
Εκείνος
Η Φινλανδία γνώρισε την μεγάλη κρίση κάποια στιγμή στα μέσα της δεκαετίας του ’90. Ήταν τόσο μεγάλη η κρίση που γρήγορα ξέφυγε από τα όρια της οικονομικής και εξελίχτηκε σε κοινωνική με δραματικά αποτελέσματα. Ακόμα και σήμερα – σχεδόν εικοσιπέντε χρόνια μετά – τα σημάδια από τις πληγές είναι ορατά στην Φινλανδία.
Το πιο τρομακτικό σημάδι ήταν οι αυτοκτονίες. Πολλές αυτοκτονίες, όλες αποτέλεσμα χρεοκοπίας και καταστροφής των οικογενειακών επιχειρήσεων. Οι περισσότερες από τις οικογένειες που γνώρισα είχαν να εξιστορήσουν ένα θάνατο από εκείνη την περίοδο, τις περισσότερες φορές αυτοκτονία ή …μαράζι.
Επιγραμματικά η οικονομική κρίση ήταν αποτέλεσμα του ανεξέλεγκτου δανεισμού από τις τράπεζες που έδιναν ό,τι δάνειο ήθελες, ό,τι ποσό ήθελες, χωρίς πολλές ερωτήσεις. Και βέβαια όταν οι τράπεζες αρχίσαν να φαλιρίζουν η μια μετά την άλλη, ακολούθησε ολόκληρο το οικονομικό σύστημα της χώρας με τους …δανειζόμενους να πληρώνουν την ζημιά.
Το τραγικό όμως δεν τελείωνε εκεί γιατί σύμφωνα με την Φινλανδική νομοθεσία η αποπληρωμή του δάνειου μεταφέρονταν ακόμα και στην περίπτωση θανάτου στους …κληρονόμους. Το 2009 κολλητός μου έκανε πάρτι γιατί αποπλήρωσε το ποσοστό του από το δάνειο που είχε πάρει …θείος του που είχε πτωχεύσει το 1996 και πεθάνει το 1998. Και από ό,τι ξέρετε στην Φινλανδία κάτι τέτοια δεν χαρίζονται, η τράπεζα ή το κράτος τραβάνε απευθείας από τον λογαριασμό σου κι ας μην έχεις εσύ να φας μετά.
Στη Φινλανδία όταν εκφράσεις την σκέψη να ανοίξεις δικιά σου επιχείρηση και πριν καν αποφασίσεις τι θα κάνεις η πρώτη αντίδραση από τον κύκλο σου είναι …θα φαλιρίσεις, πρόσεχε μην χρεωθείς. Και αυτό όχι γιατί δεν θέλουν να κάνεις κάτι με τη ζωή σου, κάτι καλύτερο από το να είσαι υπάλληλος αλλά γιατί …έχουν δει το όνειρο μέσα στο ίδιο τους το σπίτι. Γιατί πιστεύουν ότι η χρεοκοπία σε περιμένει στη γωνία. Και για μένα που έζησα την εξέλιξη και τη συνέχεια της οικονομικής καταστροφής είναι φανερό ότι ακόμα και τα …καβούρια που έχουν οι σημερινοί Φινλανδοί μόνιμα στις τσέπες τους, ακόμα και οι αντικειμενικά οικονομικά άνετοι, είναι αποτέλεσμα εκείνης της περιόδου. Φοβούνται μην χαλάσουν κάτι περισσότερο από το …επιτρεπτό. Μην ξεφύγουν από τον προϋπολογισμό, μην …φαλιρίσουν για μια μπίρα.
Όσο τους ξέρω, οι Φινλανδοί πάντα συγκρίνουν τις τιμές στο σουπερμάρκετ και πάντα κοιτάνε τις προσφορές και αυτό ισχύει πέρα από οικονομικές τάξεις και συμβατικότητες. Έχει να κάνει με τις αναμνήσεις εκείνης της περιόδου που το …20ευρω είχε υπαρξιακή αξία κι ας μην είχαν τότε ευρώ. Μια ανάμνηση χωμένη τόσο βαθειά που δεν μπορούν να ξεφύγουν ακόμα και μετά από δυόμιση δεκαετίες. Μια γενιά.
Για την Ελλάδα τα μνημόνια είναι ακόμα στο σήμερα και θα είναι και στο αύριο και πολύ φοβάμαι και στο μεθαύριο, δίνοντας αξία και βραχνά στο …20ευρω για πολύ καιρό ακόμα με πολύ ..αγένεια!
