γράφουν η Κατερίνα Χαρίση και ο Θάνος Καλαμίδας.

Εκείνη

Στις αρχές του ’90 στη Ρωσία υπήρχαν πόλεις φαντάσματα· εικόνες που θύμιζαν το Τσέρνομπιλ. Ερημιά, σπασμένα παράθυρα στα κτίρια, εργαλεία θαμμένα στη σκόνη μέσα στα εργοστάσια, ανάμεσα στις πλάκες φυτρωμένα χόρτα. Οι λιγοστοί κάτοικοι που είχαν απομείνει, αποτελούνταν μόνο από γυναίκες, μικρά παιδιά και γριές. Δέκα εκατομμύρια Ρώσοι, όλοι άντρες, είχαν εξαφανιστεί.

Κι ήταν αποτέλεσμα της κατάρρευσης που επέφερε η ταχύτατη μετάβαση της χώρας στον καπιταλισμό. Αυτοί οι άνθρωποι, είχαν πεθάνει.

Γνωστή και ως «μετακομμουνιστική κρίση θνησιμότητας», η τραγική αυτή εξέλιξη στον πληθυσμό της Ρωσίας, αποδείχτηκε πως δεν προκλήθηκε άμεσα από την κατάρρευση της οικονομίας, ούτε από το μεγάλο κραχ  της αγοράς· άλλωστε και οι Αμερικάνοι είχαν αποδείξει πως ακόμη και στη μεγάλη ύφεση του ’29, το προσδόκιμο ζωής ανά πολιτεία δεν έπεφτε λόγω της κρίσης per se – θα δείτε παρακάτω.

Τι είχε όμως συμβεί: Η ρωσική δημοκρατία της Σοβιετικής Ένωσης είχε ιδρύσει πολλές …μονοπόλεις, δηλαδή πόλεις των οποίων η οικονομία στηριζόταν αποκλειστικά σε μία μόνο εταιρεία ή βιομηχανία. Το Κόμμα είχε επιβάλλει την εξειδίκευση σε έναν μόνο τομέα – έτσι αλλού επεξεργαζόταν η ξυλεία, αλλού εξόρυσσαν γαιάνθρακα κλπ. Όμως στην κάθε μία από αυτές τις μονοπόλεις, δεν υπήρχε μόνο το εργοστάσιο, αλλά και όλο το «πακέτο» που θα κρατούσε τον κόσμο εκεί. Νοσοκομεία, σχολεία, σπίτια, ακόμη και θέρετρα διακοπών.

Καθώς η οικονομία της Ρωσίας στηριζόταν στις μονο-βιομηχανίες, όταν η Σοβιετική Ένωση άρχισε να αποσυντίθεται, ένα εργοστάσιο που έπεσε έξω πρώτο προκάλεσε ένα ντόμινο αλυσιδωτών αντιδράσεων. Αφού η κάθε μια από τις μονοπόλεις εξαρτιόταν από κάποια άλλη για προμήθειες και ανταλλακτικά, όταν μια εταιρεία χρεοκοπούσε, έσερνε μαζί της στην καταστροφή και όσες άλλες στήριζαν την ύπαρξή τους σε αυτή.

Ο κόσμος ξαφνικά, σχεδόν κυριολεκτικά σε μια νύχτα, όλο αυτό το εργατικό δυναμικό, οι άντρες, έμειναν εγκαταλειμμένοι σε κάθε γωνιά της αχανούς Σιβηρίας, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τις μεγαλουπόλεις. Οι οικογένειες πεινούσαν, λεηλατούσαν τα δάση για τις ρίζες (σας θυμίζει κάτι εκεί ψηλά στον Υμηττό;) προκειμένου να μην πεθάνουν της πείνας. Αλλά εκτός από αυτό, δεν είχαν τίποτε άλλο να κάνουν. Η ατέλειωτη, ασταμάτητη πλήξη, το γεγονός ότι δεν είχαν ούτε πού να πάνε ούτε τι να κάνουν, το ότι δεν υπήρχε πια κανένας λόγος ουσιαστικά να ζήσουν, τους οδήγησε πολύ απλά (και πολύ γρήγορα) στο θάνατο.

Όταν κάποια στιγμή τα πιστοποιητικά θανάτων και λοιπά στοιχεία ήρθαν στο φως, τα νούμερα ήταν συγκλονιστικά. Εκατομμύρια άνδρες, όλοι στις πιο παραγωγικές ηλικίες, μεταξύ 25-39 ετών. Νεκροί. Συχνότατο αίτιο ήταν η ανακοπή καρδιάς.

Τώρα, και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια ακούμε πολύ συχνά για ανακοπές καρδιάς στους άντρες κοντά στα 35-40. Τόσο συχνά που κοντεύουμε να το συνηθίσουμε και δεν το ακούμε πια με την ίδια έκπληξη (ή και φόβο). Όμως η ανακοπή καρδιάς σε αυτές τις ηλικίες είναι κάτι το εξαιρετικά απίθανο να συμβεί. Εκτός φυσικά αν συντρέχουν πολύ σοβαροί λόγοι: Τεράστια επίπεδα ψυχικής κόπωσης, απίστευτο στρες.

Απελπισμένοι λοιπόν, άχρηστοι, άεργοι, εκείνοι οι άντρες περνούσαν ολόκληρες μέρες και νύχτες πίνοντας, για να πολεμήσουν την κατάρρευσή τους. Ή να την ξεχάσουν. Ή να μεθύσουν τόσο που να μην τη νιώθουν πια. Δεν έχει σημασία.

Το κοινωνικό άγχος και το αλκοόλ πάνε παρέα, οδηγώντας αργά η γρήγορα στη θλίψη, την αυτοκτονία, ή και την ανθρωποκτονία.

Οι θάνατοι αυτοί δεν ήταν μόνο από το αλκοόλ ή τις ανακοπές. Για την ακρίβεια ήταν κάτι λιγότεροι από τους μισούς εξαιτίας της κατάχρησης οινοπνεύματος. Οι υπόλοιποι ήταν αυτόχειρες. Κι οι άλλοι δολοφονημένοι.

Ο απελπισμένος δεν καταστρέφει μόνο τον εαυτό του όταν δεν έχει πια λόγους να ζήσει. Μπορεί να πάρει οποιονδήποτε στο λαιμό του. Μπροστά στην απελπισία ενός ανθρώπου είμαστε όλοι αβοήθητοι.

Η ουσία όμως σε όλα αυτά, είναι πως η Ιστορία μας έχει αποδείξει ότι ακόμα και η χειρότερη οικονομική κρίση, η μεγαλύτερη οικονομική κατάρρευση μιας χώρας ΔΕΝ σημαίνει απαραίτητα και πτώση του προσδόκιμου ζωής. ΔΕΝ σημαίνει απαραίτητα παιδική θνησιμότητα. ΔΕΝ σημαίνει απαραίτητα επανεμφάνιση ξεχασμένων μολυσματικών ασθενειών. ΔΕΝ σημαίνει κίνδυνος για την υγεία των πολιτών της. Η υγεία δεν απειλείται αν οι πολιτικοί κάνουν τα σωστά βήματα.

Μετά το μεγάλο κραχ του ’29, ενώ σε διάφορες πολιτείες της Αμερικής εφαρμόστηκαν πολιτικές μνημονίων και αυστηρότατων περικοπών – κάτι που απέδειξε πολύ σύντομα πως ΔΕΝ είχε κανένα απολύτως μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα, η Λουιζιάνα έκανε ακριβώς το αντίθετο: Προωθώντας το κίνημα «Μοιράζομαι τον Πλούτο μου» επέβαλε υψηλούς φόρους στους πλούσιους και τις μεγαλοεπιχειρήσεις κι εταιρείες, χρηματοδοτώντας τα νοσοκομεία, τα σχολεία, τα δημόσια έργα, την κοινωνική προστασία και τις συντάξεις, παρέχοντας δωρεάν εμβολιασμούς, χτίζοντας νυχτερινά σχολεία, διδάσκοντας την αξία της υγιεινής διατροφής και τα καλά τρόφιμα, διευκολύνοντας τους πολίτες της ώστε να μπορούν να τα αγοράσουν.

Η κρίση στις χώρες δεν απειλεί απαραίτητα την υγεία. Όμως όλα, μα όλα, είναι στα χέρια των κυβερνήσεων. Το πώς θα εξελιχθεί μια οικονομική κρίση, το πώς θα κλιμακωθεί, το πόσο θα επηρεάσει και τι μέσα στη χώρα, εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από τις κινήσεις που θα επιλέξουν να κάνουν οι πολιτικοί.

Δυστυχώς, η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται επειδή δε μαθαίνουμε από τα λάθη μας. Η Ιστορία επαναλαμβάνεται επειδή κάποιους βολεύει να (ξανα)κάνουν τα ίδια λάθη. Κι εμείς πια, συνηθίζουμε επικίνδυνα τους 40άρηδες να πεθαίνουν από ανακοπή!

& Εκείνος

Παραδέχομαι ότι μερικές φορές νιώθω αμηχανία μπροστά σε τέτοιες έρευνες και σκέψεις. Όχι γιατί αμφισβητώ ότι το στρες είναι θανατηφόρο αλλά γιατί… Γιατί ζω στη Σκανδιναβία που δεν θα μπορούσες να πεις ότι οι σαραντάρηδες αντιμετωπίζουν και ιδιαίτερο στρες λόγω της οικονομικής κατάστασης ή των κοινωνικών συνθηκών που ζουν, κι όμως. Κι όμως η Φινλανδία κατέχει παγκόσμιο ρεκόρ αυτοκτονιών, ειδικά στις ηλικίες γύρω στα σαράντα και όλη η Σκανδιναβία χτυπάει κόκκινο όσο αφορά τον αλκοολισμό. Και επαναλαμβάνω, λέξεις όπως οικονομική κρίση είναι σχετικά άγνωστες στους πολλούς στην Σκανδιναβία

Και όχι, δεν φταίει ούτε το σκοτάδι ούτε το ότι …δεν ξέρουν πως να διασκεδάζουν, όπως έχω ακούσει πολλούς να λένε. Ξέρουν πολύ καλά πως να περνάνε καλά κι όταν εξοικειωθείς με την φινλανδική ζωή θα ανακαλύψεις ότι εκτός από πατσά έχουν και σκυλάδικα.

Όσο για το σκοτάδι και το κρύο τους επηρεάζει όπως επηρεάζει τον Έλληνα ο καύσωνας και η καλοκαιρινή ηλιοφάνεια. Φαίνεται δύσκολο σε εμάς αλλά αυτοί γεννήθηκαν σε αυτό το κλίμα και είναι μέρος της ύπαρξης τους και της κουλτούρας τους. Άρα;

Άρα, ίσως το τσουβάλιασμα συμπερασμάτων να μην βοηθάει στο να δοθούν απαντήσεις. Συν το γεγονός ότι πολλοί ειδικοί και ειδικά γιατροί πιστεύουν ότι το μεγαλύτερο μέρος των καρδιακών προβλημάτων είναι απόρροια κακής διατροφής και απουσίας άσκησης.

Κάπου ανάμεσα σε όλα αυτά πρέπει να βρίσκεται η αλήθεια και πιθανώς να είναι ένας συνδυασμός όλων των παραπάνω που έχει να κάνει ακόμα και με την κληρονομικότητα. Συν ότι αν ο σημερινός σαραντάρης αντιμετωπίζει “υπερβολικό” στρες, τότε τι θα έπρεπε να πει ο σαραντάρης του 17ου ή του 18ου αιώνα που θεωρείτο και γέρος; Ή αυτός του 14ου που δούλευε για να πιάτο φαγητό 14 και 16 ώρες την ημέρα

Τώρα ίσως να ακούγομαι λίγο σαν γέρος γκρινιάρης, αλλά …μήπως είμαστε λίγο …υπερβολικοί;