Εκείνος
Υπάρχει ένα ελληνικότατο βιβλίο που έχει κάνει γενιές να το λατρέψουν αλλά ειδικά τη δικιά μου, όσο παράξενο κι αν ακουστεί, για έναν τελείως τηλεοπτικό λόγο. Μιλάω για το υπέροχο «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» του Νίκου Καζαντζάκη και τη μεταφορά του στη τηλεόραση, στην ασπρόμαυρη μάλιστα τηλεόραση, το 1975. Συγκλονιστική απόδοση από ηθοποιούς που είχαν ήδη γράψει ιστορία στον ελληνικό κινηματογράφο και θέατρο. Ανδρέας Φιλιππίδης, Γεωργία Βασιλειάδου, Γιώργος Φούντας, Λυκούργος Καλλέργης, Νίκη Τριανταφυλλίδη μερικοί που θυμάμαι αυτή τη στιγμή.
Το βιβλίο το λατρεύω, το θεωρώ ένα από τα πιο αγαπημένα μου και το έχω κάνει δώρο πολλές φορές σε ξένους φίλους μου. Αλλά θα σταθώ στη τηλεοπτική σειρά. Ερμηνείες πιστές στο κείμενο του Καζαντζάκη και με ένα τρόπο που ζωντανεύαν και πολλές φορές μπερδευόντουσαν με χαρακτήρες που ζουσες ακόμα και στη καθημερινότητα σου. Μη ξεχνάτε ότι όπως και οι ήρωες του Καζαντζάκη ζούσαν κάτω από τον οθωμανικό ζυγό έτσι κι εμείς μόλις βγαίναμε από το γύψο της δικτατορίας.
Ο πιο σιχαμένος χαρακτήρας του βιβλίου και που τον απέδιδε καταπληκτικά ο Λυκούργος Καλλέργης, ήταν αυτός του παπά-Γρηγόρη. Ναι, του παπά. Του ρασοφόρου. Του λειτουργού. Του αγαπάτε αλλήλους και ο έχων δυο χιτώνες δίνει το έναν.
Το ράσο και ο σταυρός στο λαιμό καθώς και οι συχνές αναφορές στη βίβλο – σε μια στρεβλωμένη βίβλο ανάλογα με τα συμφέροντα του – όμως δεν έκρυβαν τον χοντρόπετσο, ατομικιστή, συμφεροντολόγο, φιλήδονο και άπληστο που στο όνομα της εκκλησίας πρόδιδε συμπατριώτες και συμπολίτες στον κατακτητή δυνάστη, που άφηνε να δολοφονηθούν ψυχές συμπατριωτών του με τις ευλογίες του μάλιστα, που έκλεβε και κατάστρεφε τα πάντα στο διάβα του και με σκοπό να σώσει το τομάρι του αλλά και να διασφαλίσει τα αργύρια των κλοπών και των προδοσιών του.
Δεν νομίζω από όσα βιβλία έχω διαβάσει και όσες ταινίες έχω, δει να υπάρχει πιο σιχαμένος χαρακτήρας από τον παπά-Γρηγόρη του Χριστός Ξανασταυρώνεται. Και για να δείξει ο Νίκος Καζαντζάκης ότι όλοι δεν είναι ίδιοι, ότι δεν υπάρχουν στερεότυπα, έβαλε εκεί κοντά του και τον παπά-Φώτη. Τον ξερακιανό γεμάτο αγάπη ιερέα με την μεγάλη αγκαλιά για πιστούς και απίστους. Γι’ αυτόν που ψάχνει μόνο την αγάπη, που έχει να δώσει μόνο αγάπη και ξέρει το ρόλο του και στην κοινωνία και στην ιστορία.
Νομίζω ότι ήταν ο Άλφρεντ Χίτσκοκ που είπε ότι καμία ταινία τρόμου και εγκλήματος δεν συγκρίνεται με τη πραγματικότητα. Είχε δίκιο. Έτσι αφήνεις πίσω σου τον τηλεοπτικό παπά-Γρηγόρη του Καζαντζάκη που ζωντάνεψε ο Λυκούργος Καλλέργης και στέφεις το βλέμμα σου στις …ειδήσεις. Ένας παπάς με χρυσοστόλιστα ράσα, καλύτερα και πιο πλούσια από του παπά-Γρηγόρη, πιο χοντρόπετσος από κάθε παπά-Γρηγόρη, να κηρύσσει από άμβωνα το μίσος. Το μίσος για τα παιδάκια και τους γονείς, τους νέους ανθρώπους – άντρες και γυναίκες – που πνίγονται καθημερινά στο Αιγαίο, το μίσος για τον συνάνθρωπο που έχει ανάγκη, το μίσος για κάθε άνθρωπο που είναι κίνδυνος για τον ατομικιστή, συμφεροντολόγο, άπληστο εαυτό του και στο να διασφαλίσει τα αργύρια των κλοπών και των προδοσιών του
Έναν παπά-Γρηγόρη που αδιαφορεί για τους πεινασμένους και τους άστεγους εκτός από αυτούς που τον προσκυνάνε και λατρεύουν σαν έναν αλάθητο θεό. Έναν που φοράει χρυσοστόλιστο ράσο και στρεβλώνει καθημερινά τα λόγια αγάπης που θα έπρεπε με το παράδειγμα του και τις πράξεις του να υπερασπίζεται. Έναν κανίβαλο παπά-Γρηγόρη. Και μάλιστα δεσπότη. Και μάλιστα Άνθιμο.
Στη Φιλανδία αυτή τη στιγμή και ερχόμενη σε ρήξη με τη φασιστική κυβέρνηση, η εκκλησία, η προτεσταντική εκκλησία, η «αιρετικοί» κατά τον Άνθιμο, κάνοντας το χρέος της και το καθήκον της σαν εκκλησία προς τους συνανθρώπους μας, έχει φτάσει στο σημείο να δίνει εκκλησιαστικό άσυλο σε πρόσφυγες. Στην Ελλάδα ο Άνθιμος δίνει άσυλο μόνο στα εγκληματικά και κοινωνικά παράσιτα της Χρυσής Αυγής. Μόνο γι’ αυτούς έχει αγάπη. Και το μίσος τους δεν σταματάει στο χρώμα, στη γλώσσα και στη θρησκεία, αγγίζει όλους μας. Μας διχάζει, μας χωρίζει σε κατηγορίες. Οι εξής δύο: Όσοι δεν λατρεύουν το λόγο του σαν θεό είναι εχθροί. Είναι για να δοθούν στους δολοφόνους της Χρυσής Αυγής. Ο παπά-Γρηγόρης Άνθιμος.
Κρυμμένος – δειλός όπως και οι ναζιστές συνοδοιπόροι του – πίσω από το ράσο και τα ταμπού που κρύβει αυτό το ράσο, πράττει καθημερινά εγκλήματα μίσους όχι παραβιάζοντας το Σύνταγμα αλλά κυρίως παραβιάζοντας τα Ευαγγέλια, όλα όσα αντιπροσωπεύει ο Χριστιανισμός.
Κι όλα αυτά με το φερετζέ του ράσου. Ο παπά-Γρηγόρης Άνθιμος.
& Εκείνη
Ποτέ δεν κατάφερα – με το φτωχό μυαλό μου και τα όσα λίγα ξέρω – να εξηγήσω αυτή την ανθρωποφοβία του ανθρώπου. Όχι, δεν είναι ξενοφοβία, ούτε ισλαμοφοβία. Ανθρωποφοβία είναι, η οποία πάντοτε οδηγεί στην …ανθρωποφαγία.
Ακούω, ακούω τα όσα λένε πολιτικοί και μητροπολίτες και αρχηγοί, διαβάζω και βλέπω. Αλλά όσα κι αν λένε, όσο πειστικά κι αν το κάνουν, υπάρχει κάτι για το οποίο δεν μπορούν να με πείσουν, ποτέ. Όσο πειστικά κι αν το κάνουν, όσο χαρισματικοί στο λέγειν κι αν είναι: Να φοβάμαι (κι αυτός ο φόβος μπορεί να ειπωθεί και ως μίσος ή ως απόρριψη) τους ανθρώπους. Κανείς δεν μπορεί να με πείσει αυτοί οι άνθρωποι, οι πρόσφυγες, οι μετανάστες, οι ξένοι, οι αλλόθρησκοι, που ακούν την ίδια μουσική, χορεύουν, αγαπούν και αγαπιούνται, πεινάνε ή διψούν, φοβούνται το άγνωστο, την αρρώστια, το θάνατο, επικοινωνούν, πως είναι κάτι διαφορετικό (κι επικίνδυνο?) για μένα. Το μόνο πράγμα που χωρίζει τους ανθρώπους, είναι τα σύνορα. Αδιαπέραστα σύνορα, που κάποιοι έχουν φροντίσει να τα κάνουν έτσι.
Γεωγραφικά σύνορα, ανάμεσα στις χώρες, αλλά πολλές φορές ακόμα και μέσα στην ίδια πόλη: Βερολίνο, Λευκωσία, Μπέλφαστ. Χαραγμένα, αδιαπέραστα σύνορα, πάντα κατά το δοκούν. Φυλετικά σύνορα, ανάμεσα στους ανθρώπους: Μαύροι και λευκοί, φυλές, ράτσες. Οι από δω και οι από κει. Όπου δεν υπάρχει τραβηγμένη γραμμή σε κάποιο χάρτη, φτιάχνουμε σύνορα τραβώντας γραμμές στους ίδιους τους ανθρώπους. Ψάχνουμε να χωρίσουμε τους ανθρώπους. Κοιτάμε το χρώμα του δέρματός τους, το σχήμα των ματιών τους, τα ρούχα τους, τις συνήθειές τους. Λες και σε έναν ολόκληρο πλανήτη, θα ήταν ποτέ δυνατόν όλοι οι άνθρωποι να είναι ίδιοι.
Τα σύνορα ξεκινούν από την έμφυτη ανάγκη επιβίωσης όλων των οργανισμών. Το σύνορο είναι βιότοπος. Τα ζώα έχουν εκπληκτική αίσθηση των συνόρων. Χωρίς πυξίδα και χάρτες. Μόνο με το ένστικτο. Εμείς, αντί για ένστικτο, έχουμε μυαλό. Το ίδιο μυαλό που το ζωτικό χώρο τον εξέλιξε σε φτιαχτά όρια, γραμμές σε χάρτες, σε «εγώ» κι «εσύ», το ίδιο μυαλό που δικαιολογεί τις σφαγές, τις εκτοπίσεις, τους ξεριζωμούς. Κι όπου κι όταν μας βολεύει, ονομάζουμε τα αδικαιολόγητα παγκοσμιοποίηση. Ή προστασία του ζωτικού χώρου. Ή προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Όπως τα σύνορα εκμεταλλεύονται την ανάγκη του ζωτικού χώρου, η θρησκεία εκμεταλλεύεται την ανάγκη του ανθρώπου να πιστεύει σε κάτι παντοδύναμο, ικανό να ελέγξει όσα ο ίδιος δεν μπορεί. Οι ανάγκες των ανθρώπων γίνονται πηγή τυφλών συναισθημάτων. Του πατριωτισμού, του εθνικισμού, της ξενοφοβίας. Ανθρωποφοβία. Ανθρωποφαγία.
Όπου χρειάζεται χειραγώγηση των φτωχών- στο πνεύμα και όχι μόνο, επιστρατεύουμε τη θρησκεία.
Λένε πως η θρησκεία είναι φιλοσοφία, μάλιστα μέχρι τον Ντεκάρτ η φιλοσοφία ταυτιζόταν με τη θρησκεία. Μα η φιλοσοφία είναι προϊόν του ελεύθερου (συλ)λογισμού, ενώ η θρησκεία είναι η επιβολή του λογισμού των άλλων. Μοναδικός στόχος πάντα, είναι αυτός ο λογισμός να γίνει τυφλή πίστη και υποταγή, παραλογισμός, φανατισμός, ανθρωποφοβία. Ανθρωποφαγία. Πάλι γυρίσαμε στις ίδιες λέξεις.
Στο «μαργαριτάρι» του Τζον Στάινμπεκ, ο Κίνο, που μόλις βρήκε στον πάτο της θάλασσας το μεγαλύτερο μαργαριτάρι που έχει βρεθεί ποτέ, κοιτάζει το εύρημά του κι ονειρεύεται όλα όσα θέλει να κάνει. «Θέλω την ευκαιρία μου» λέει, κι ονειρεύεται το γιο του στο σχολείο να διαβάζει βιβλία και να γράφει γράμματα. Κοιτάζει τους γύρω του με καχυποψία και φόβο που άλλοτε γίνεται μίσος. Όλοι θέλουν το κακό του σκέφτεται, όλοι θέλουν να τον κλέψουν. Ο γιατρός, ο παπάς, οι έμποροι, οι γείτονες. «Ξέρω πως μου λένε ψέματα», λέει, «αλλά δεν ξέρω γράμματα. Δεν ξέρω να διαβάζω». Ο γιατρός κι ο παπάς έχουν διαβάσει πολλά βιβλία και ξέρουν να μιλούν όπως χρειάζεται. Πώς θα μπορούσε ο ίδιος να αναμετρηθεί μαζί τους, βασισμένος μόνο στο ένστικτο, που του λέει πως τον κοροϊδεύουν? Ο γιος του που θα μορφωθεί και θα ξέρει, θα μπορεί. Αυτό ονειρεύεται.
Κι ύστερα ο Καζαντζάκης, στο «ο Χριστός ξανασταυρώνεται», γράφει για τον αγαθό Μανολιό, που έχει ζήσει όλη του τη ζωή δίπλα σε έναν μοναχό: «Άφησέ τον γέροντα, να βγει στον κόσμο, να κάμει παιδιά. Άφησέ τον να ζήσει».
Όσο πιο θρήσκος είναι κανείς, τόσο περισσότερα κρύβει. Και συνήθως αυτά που κρύβει είναι οι μισητές πλευρές του ίδιου του χαρακτήρα του. Πλευρές για τις οποίες ντρέπεται, μισητές για τον ίδιο πάνω απ’ όλα. Δεν ξέρω τι προσπαθεί ή τι νομίζει πως προσπαθεί να πετύχει ο κάθε καλοταϊσμένος κοιλαράς με το δίλιτρο και το χρυσάφι από πάνω ως κάτω. Δεν ξέρω ποιον προσπαθεί να πείσει για το …τι?
Όχι εμένα πάντως. Όχι εμάς. Κανέναν από μας, τους ανθρώπους.
