Εκείνη
Το τελευταίο διάστημα ζω ένα περίεργο κοκτέιλ συναισθημάτων. Περίεργο κι εύφλεκτο. Το …γέμισμα άρχισε από τον Καζαντζάκη και τη χρονιά του, αφορμή για μια σειρά από αναγνώσεις, από βιβλία του διαβασμένα που ξανακοίταξα διαπιστώνοντας ότι ναι μεν δεν τα ξέχασα αλλά μέσα μου …τα ξέχασα, κι ο Καζαντζάκης με οδήγησε σε μια μικρή έρευνα για τους άστεγους της χώρας για μια συνέντευξη που έπρεπε να πάρω, κι ύστερα ήταν και η συνέντευξη. Από το πόσο εύκολα μπορεί να περάσει κανείς στην απέναντι πλευρά, την αθέατη και σκοτεινή, αυτή την πλευρά που όλα τα κράτη, παντού, φροντίζουν να χώνουν κάτω από το χαλί για να μη χαλάνε το ίματζ του κέντρου της πόλης, μέχρι μια κουβέντα που διάβασα και δε λέει να μου φύγει από το μυαλό: Εν δυνάμει άστεγοι. Ένας όρος που δεν είχα ξανακούσει και με συγκλόνισε η δύναμή του. Εν δυνάμει άστεγοι είναι όλοι αυτοί οι άνθρωποι που δεν έχουν βγει ακόμα στο δρόμο. Ακόμα. Πόσο μεγάλο χτύπημα αυτό το «ακόμα». Είναι αυτοί οι άνθρωποι που ζουν «σε επισφαλείς συνθήκες», που δεν έχουν σπίτι δικό τους αλλά φιλοξενούνται σε συγγενείς ή φίλους (αλήθεια, πέρασα από κει, αλλά ποτέ δεν πήγε το μυαλό μου ότι αυτό μας κατέτασσε στους εν δυνάμει αστέγους), ή που έχουν (ακόμα) σπίτι να μείνουν, όμως δεν έχουν ρεύμα (ήδη μας το έκοψαν, το ξανασυνδέσαμε, μας το ξαναέκοψαν, έτσι παίζουμε) ή δεν μπορούν πια να πληρώσουν το νοίκι, ή είναι ανασφάλιστοι, ή στερούνται βασικά πράγματα (πέντε μέρες την εβδομάδα ζυμαρικό είναι «στερούμαι τα βασικά», ή πρέπει να περάσουμε και μέρες νηστικοί για να μας …πιάνει;) Αλήθεια, ποια είναι τα βασικά;
Μάλλον έχει να κάνει με το σε τι φάση βρίσκεται κανείς. Αν υποθέσουμε ότι μιλάμε για κάποιον που υπήρξε πάντα άνετος οικονομικά και η κρίση απλώς …του ανακάτεψε τα μαλλιά σαν ενοχλητικός αέρας, ίσως να πει πως στερείται βασικά πράγματα βεβαίως, δεν πηγαίνει πια διακοπές ή δουλεύει και στα ρεπό του, δε βγαίνει πια έξω, ή δεν μπορεί να αγοράσει πια ρούχα από τα μαγαζιά, αλλά περιμένει τη λαϊκή τις Παρασκευές. Αν όμως αυτός ο άνθρωπος ήταν ένα σκαλοπάτι πιο κάτω, κάποιος που προ κρίσης δεν πήγαινε διακοπές αλλά τέλος πάντων μπορούσε και να πάει μια εκδρομή ένα Σαββατοκύριακο, αν ψώνιζε ήδη από τη λαϊκή γιατί έχει και στόματα να ταΐσει και τα οποία έχουν προτεραιότητα, γι αυτόν σήμερα τι σημαίνει τα βασικά; Το να μπορεί να συντηρεί το σπίτι του προφανώς. Να μπορεί να πληρώνει τους λογαριασμούς του στην ώρα του και να μην παίζει αυτό το γαϊτανάκι των επανασυνδέσεων. Να μπορεί να πάει στον οδοντίατρο όταν του χαλάσει το δόντι και να μην δοκιμάζει μαντζούνια στο σπίτι μαζί με παυσίπονα και προσευχές. Να μπορεί να τρώει καλό, ποιοτικό φαγητό κάθε μέρα, κι όχι …ό,τι βρει και όποτε. Να έχει μια εργασία! Μια εργασία που να τα παρέχει όλα αυτά, όχι μεταμφιεσμένο σκλαβοπάζαρο.
Κι εδώ μια μικρή παρένθεση: Η κόρη μιας φίλης έπιασε δουλειά σε κάποιον «Κύριο», ο οποίος στο τέλος της ημέρας της έδωσε 7 ευρώ για 7 ώρες εργασίας. Ξαναδιαβάστε το να το συλλάβετε γιατί εγώ τη ρώτησα τουλάχιστον τρεις φορές ακόμα αν κατάλαβα καλά.
Κι αν κατέβουμε ακόμη ένα σκαλοπάτι παρακάτω στον ανθρώπινο εξευτελισμό της Ελλάδας του σήμερα, ο εν δυνάμει άστεγος, θα σου πει ότι τα βασικά γι αυτόν είναι να έχει το κεραμίδι πάνω από το κεφάλι του, ένα πιάτο φαγητό μπροστά του, ένα ρούχο να κρύβει τη γύμνια του και κάτι να ασχολείται (δουλειά το λένε αυτό).
Όσο κατεβαίνεις τα σκαλιά, τόσο μειώνονται οι προσδοκίες και οι απαιτήσεις σου. Πόσοι από μας είμαστε εν δυνάμει άστεγοι; Πόσοι από μας βρισκόμαστε στην τελική ευθεία της αντίστροφης αναμέτρησης; Πόσο χρόνο έχουμε;
Σαρακοστή από δω και πέρα! Αυτό πού το πας; Για πολλούς από μας τα τελευταία χρόνια είναι μια ατέλειωτη σαρακοστή. Τη μία νηστεύουμε το κρέας, την άλλη το τυρί (είναι και ακριβή η φέτα πανάθεμά τη!), την άλλη το λάδι. Κάποιες φορές τη βλέπουμε …γιόγκι και ζούμε με αέρα και μια χούφτα ξηρούς καρπούς.
«Ο πρώτος και μεγαλύτερος εχθρός του ανθρώπου είναι ο εαυτός του». Κάποιος φίλος νομίζω μου το είπε αυτό. Παράξενο κι εύφλεκτο κοκτέιλ συναισθημάτων ανακατεύεται μέσα μου και δεν ξέρω πότε θα γίνει …η έκρηξη.
& Εκείνος
Εδώ κι αρκετά χρόνια έχω σταματήσει να μιλάω για την απλή καθημερινότητα μου και αυτό πολύ πριν από την κρίση. Ήταν σε ένα από τα πρώτα μου ταξίδια στην Ελλάδα από τη Σκανδιναβία, που κάποιος μου είπε: υπερβάλεις. Η αντίδραση του με ξάφνιασε όχι γιατί δεν με πίστεψε αλλά γιατί αυτό που περιέγραφα δεν ήταν κάτι το τρομακτικό, κάτι το ανήκουστο …για τη Σκανδιναβία. Μάλιστα για μένα που τότε είχα περάσει πια τα πρώτα χρόνια προσαρμογής, μου ήταν πολύ καθημερινό και αυτούσιο. Και υπενθυμίζω ότι μιλάω για την περίοδο πριν την κρίση στην Ελλάδα.
Τώρα πια με την κρίση να έχει χτυπήσει τα πολλά ελληνικά σπίτια απλά μένω σιωπηλός. Δεν λέω τίποτα. Αυτά τα αυτούσια, τα δεδομένα από το Σκανδιναβικό κράτος στην Ελλάδα του 21ου αιώνα έχουν γίνει ουτοπία για την Ελλάδα. Και ξέρετε ποια είναι η ειρωνεία; Εδώ όλοι μας μιλάμε για δύσκολες εποχές που το κοινωνικό κράτος δέχεται συνεχόμενες ήττες με δικαιολογία τη γενικότερη κρίση. Αλλά ακόμα και κάτω από αυτές τις συνθήκες το εδώ για το εκεί είναι σαν ουτοπία.
Στη Φινλανδία αυτές τις μέρες ξεκίνησε μια συζήτηση ταμπού που έχει ταράξει όλο το κόσμο, το θέμα των βοηθημάτων κατοικίας. Είναι τόσο ταμπού αυτή η συζήτηση που μπορεί ακόμα και να στοιχίσει στους σημερινούς εταίρους της κυβέρνησης την θέση τους στην εξουσία στις επόμενες εκλογές. Από ό,τι φαντάζεστε στην αρκτική Φινλανδία η λέξη άστεγος δεν θα έπρεπε καν να υπάρχει στο λεξιλόγιο της. Άστεγος στη Φινλανδία σημαίνει νεκρός. Τελεία και παύλα.
Παρόλα αυτά υπάρχουν 60-70 άστεγοι στο Ελσίνκι αλλά κι αυτό είναι θέμα μεγάλης συζήτησης γιατί – και αυτό το ξέρω όχι μόνο μέσα από τις NGOs που συνεργάζομαι αλλά κι από προσωπικές εικόνες και εμπειρίες – οι περισσότεροι από αυτούς είναι άνθρωποι που ανήκουν σε ένα κοινωνικό περιθώριο με πολλές φορές πολλά και πολύ σοβαρά ψυχικά προβλήματα και ποτέ μα ποτέ δεν πρόκειται για οικογένειες αλλά για μεμονωμένα άτομα. Αλλά και γι’ αυτούς φροντίζει το κράτος με οργανωμένα κρατικά καταφύγια, διανομή τροφίμων, ρούχων και φαρμακευτική παρακολούθηση.
Αν υπάρχουν άποροι στη Φινλανδία; Πολλοί. Πολλοί περισσότεροι από ό,τι θα μπορούσατε να φανταστείτε για μια χώρα με τη φήμη αλλά και τις κοινωνικές και κλιματολογικές συνθήκες της αρκτικής χώρας. Η πιο φτωχιά γειτονιά – ίσως και η πιο λούμπεν – του Ελσίνκι είναι το Sörnäinen. Είναι η γειτονιά της αθλιότητας, του κοινωνικού μαρασμού, των μπουρδέλων και των ναρκωτικών αλλά τελείως σχιζοφρενικά και η γειτονιά με τα καλυτέρα παμπ ή τα σημεία που αναπτύσσεται η περιθωριακή τέχνη. Σε αυτή τη γειτονιά είναι και τα γραφεία για τους απόρους και το σουπερμάρκετ απόρων. Κάθε 23 του μηνός είναι η μέρα που δίνονται τα βοηθήματα και οι άποροι έχουν δικαίωμα να «ψωνίσουν» από το σουπερμάρκετ.
Παρενθετικά τώρα, στη χώρα που κλείνουν υποκαταστήματα τράπεζων και ταχυδρομεία γιατί το 90% των συναλλαγών γίνεται ηλεκτρονικά και σπάνια έχεις στη τσέπη σου πάνω από 5-10 ευρώ, αυτοί οι άνθρωποι δεν μπορούν να έχουν ουτε τραπεζιτικό λογαριασμό γι’ αυτό όλα τους τα βοηθήματα τα παίρνουν σε ρευστό από τα συγκεκριμένα γραφεία. Ένα από τα βασικά βοηθήματα που παίρνουν είναι αυτό της στέγασης. Το βοήθημα στέγασης μπορεί να φτάσει το 100% του ενοικίου.
Για να επανέλθω λοιπόν, κάθε 23 του μηνός από τις 7 το πρωί – παρόλο ότι το γραφείο ανοίγει στις οκτώμιση – υπάρχει μια ουρά ψυχών που καλύπτει ακόμα και πέντε δρόμους. Αυτό το έχω δει πολλές φορές με τα μάτια μου. Τώρα, αν αυτοί αποφασίσουν να πιούν ή να καπνίσουν τα λεφτά και να μην πληρώσουν το ενοίκιο τους, το κράτος δεν μπορεί να το ξέρει – και από κάπου εκεί βγαίνει και ο αριθμός των 60-70 αστέγων – αλλά όπως είπα και προηγουμένως και γι’ αυτούς το κράτος σε δεύτερο βαθμό έχει φροντίσει με τα καταφύγια.
Κάτι ακόμα να συμπληρώσω, αυτοί είναι άνθρωποι πραγματικά περιθωριοποιημένοι, που πολλές φορές δεν έχουν τα απαραίτητα ουτε καν να μπουν στα προγράμματα του ταμείου ανεργίας ή του υπουργείου εργασίας. Γιατί με το βρίσκεσαι εκτός δουλείας το σύστημα ξεκινάει να δουλεύει ώστε να μην μείνεις πεινασμένος στον δρόμο. Το ταμείο απόρων είναι το τελευταίο δίχτυ ασφάλειας ενός κράτους πρόνοιας και μιας κοινωνίας που το περιθώριο δεν παύει να είναι κομμάτι της.
Εν δυνάμει άστεγοι υπάρχουν και στη Σκανδιναβία αλλά το κράτος κάνει ό,τι μπορεί μέχρι την τελευταία στιγμή για να μην γίνουν άστεγοι. Άλλωστε και πολλές φορές στο παρελθόν σε ανάλογες συζητήσεις έχω εξηγήσει ότι στην προσπάθεια να μην υπάρχουν άστεγοι, το κράτος δέχεται ότι θα υπάρξουν και μερικοί που δεν θα έπρεπε να παίρνουν αυτά τα επιδόματα και τα παίρνουν καταχρηστικά και παράνομα αλλά το κράτος νιώθει ότι αν βάλλει όρους και όρια πιθανώς ένας που τα έχει πραγματικά ανάγκη να τα χάσει.
Τώρα όμως πάμε σε αυτά που έχουν αλλάξει προς το χειρότερο. Από την αρχή του χρόνου η φινλανδική φασιστοκυβέρνηση έκανε νόμο το χαμηλότερο εισόδημα που πρέπει να έχει ένας Φινλανδός για να επιβιώσει και το όρισε στα 560 ευρώ. Θα μου πείτε μακάρι να τα παίρναμε κι εμείς. Μακάρι να τα παίρνατε. Στην Ελλάδα. Όχι όμως στη Φινλανδία. Γιατί στη Φινλανδία με 560 ευρώ τον μήνα ΔΕΝ ΖΕΙΣ! Η φασιστοκυβέρνηση δεν το έκανε για να βοηθήσει τους απόρους και τους ανέργους – όπως φαίνεται επιφανειακά και έγινε πρωτοσέλιδο σε όλη την Ευρώπη – μιας και αυτό το επίδομα θα αντικαταστήσει όλα τα υπόλοιπα επιδόματα που έπαιρναν όπως αυτό το ανεργίας που δεν είχε ημερομηνία λήξης. Το έκανε με τη λογική ότι άνεργος σημαίνει τεμπέλης και ας τον σπρώξουμε στην πείνα για να βρει δουλειά. Συν ότι έβαλε ταβάνι. Δηλαδή αν ο άλλος με κάποιο τρόπο και για Χ λόγους, έχει εισόδημα 565 ευρώ τι θα κάνει; Με 565 ευρώ δεν ζεις άρα θα εγκαταλείψει το Χ εισόδημα του για να μη χάσει το βοήθημα ή θα αρχίσει να δουλεύει με μαύρα, κάτι που δεν το ήξερε η Φινλανδία μέχρι τώρα αλλά έχει αρχίσει να διαδίδεται με μεγάλη ταχύτητα.
Αν λοιπόν κόψουν και τα επιδόματα κατοικίας, όλοι αυτοί οι άποροι και εν δυνάμει άστεγοι θα γίνουν με δύναμη άστεγοι.
Θα μπορούσα τώρα να γεμίσω σελίδες για το πώς καταστρέφεται το κράτος πρόνοιας στη Σκανδιναβία και μάλιστα με τη βία, αλλά να το πω …σε ποιους; Σε αυτούς που δεν έχουν ουτε κράτος; Αφήστε το πρόνοιας στην άκρη. Σε αυτούς που ή έχουν δουλειά που να αμείβει αξιοπρεπώς ή αργοπεθαίνουν επιβιώνοντας χάρις στη φιλανθρωπία συγγενών και φίλων και αυτό με ημερομηνία λήξης; Σε ανθρώπους που κάθε μέρα είναι σαρακοστή και σταύρωση;
ΥΓ. Και με τη Φινλανδία τώρα, η Ελλάδα είναι η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα χωρίς εγγυημένο μίνιμουμ εσόδων.
