Αλλά ξέρετε κάτι; Νομίζω πια πως τόσα χρόνια μας κοροϊδεύουν. Κάποιοι κορόιδεψαν τους προηγούμενους από εμάς κι εκείνοι εμάς κι εμείς τα παιδιά μας και μάλλον τα παιδιά μας αργότερα θα κάνουν το ίδιο στους επόμενους.
Το σύνολο είναι πολύ πιο εύκολο να το ελέγξεις και να το κατευθύνεις, από τον κάθε έναν ξεχωριστά. Η αποδοχή στη διαφορετικότητα, πάνω στα λάθος πράγματα και με λάθος τρόπο μπορεί να σημαίνει παραίτηση.
Εξάλλου, γιατί μετά από μια δεκαετία κρίσης, κοιτάζουμε μόνο το χειρότερο από εμάς για να νιώθουμε καλύτερα; Γιατί ο καθένας μας – που ζει έτσι όπως ζει, που η ζωή του διαμορφώθηκε/κατέληξε κάπως λόγω της κρίσης – δε διαμαρτύρεται ποτέ για τα όσα συμβαίνουν, παρά συμμορφώνεται και συνεχίζει, και παραδειγματίζεται από κάποιον διπλανό του που περνάει ακόμα πιο δύσκολα, για να πει : «Υπάρχουν και χειρότερα κι εμείς γκρινιάζουμε που δεν έχουμε/που μας έκοψαν/που μας πήραν/που χάσαμε, πάλι καλά που έχουμε και αυτά», κι ύστερα νιώθουμε και χαρά που ζούμε έτσι, κι ίσως νιώθουμε και τυχεροί, ακόμα και ανώτεροι ή πιο έξυπνοι;
Το να κάνεις συγκρίσεις με κάτι καλύτερο είναι επικίνδυνο. Προκαλεί κάτι παράξενο στο μυαλό, κάτι που αν αρχίσει δε σταματά και λέγεται «σκέψη». Λέγεται «γιατί». Κι όταν αρχίσεις να ρωτάς όλα τα γιατί, ξέρεις πως πρέπει κάτι να κάνεις. Ο εγωισμός σου και η αξιοπρέπειά σου ΔΕ θα σου επιτρέψουν να μην κάνεις κάτι και αυτά τα δύο είναι έμφυτα και γι αυτό μαθαίνουμε από μικροί να τα καταπνίγουμε. Αν από τον έναν συμβεί στους πολλούς, τότε το «εμείς» γίνεται κάτι το πολύ επικίνδυνο απέναντι στις μυλόπετρες του κάθε συστήματος που ζει αλέθοντας τις ανθρώπινες ζωές μέχρι να τις λιώσει.
Το εμείς μας έμαθε να αγνοούμε το εγώ μας, το σύνολο μας έμαθε να απαρνούμαστε το δικαίωμα της ζωής μας έτσι όπως τη θέλουμε, και το να μη συγκρίνουμε κρατάει αυτό το εμείς άοσμο, άγευστο, άχρωμο και …ακίνδυνο. Σε καταστολή.
Το εμείς, έτσι όπως μας το μάθανε και συνεχίζουν να μας το μαθαίνουμε και το μαθαίνουμε κι εμείς στα παιδιά μας, σημαίνει υποταγή. Σημαίνει φόβος. Σημαίνει ότι πάντα φταίνε οι άλλοι και η άτιμη κοινωνία και κάπου μας βολεύει και λιγάκι γιατί νίπτουμε τας χείρας μας προκαταβολικά, πριν καν η αντίδραση σχηματιστεί μέσα στο μυαλό μας κι αρχίσει τη φαγούρα.
Το εμείς καταργεί την αυτοβουλία, τις προσωπικές ευθύνες και την πρωτοβουλία. Για να τα αποκτήσει αυτά ο άνθρωπος πρέπει να μάθει να βροντοφωνάζει ΟΧΙ και να το εννοεί. Το όχι όμως μπορείς να μάθεις να το λες και να το εννοείς μόνο όταν μάθεις να σκέφτεσαι ΕΓΩ, να λες ΕΓΩ και να κάνεις ΕΓΩ.
Δεν περιμένω από κανέναν πενηντάρη κι εξηντάρη να αλλάξει. Όμως σκέφτομαι την επόμενη φορά που κάτι, κάποιος, ο,τιδήποτε αδικήσει εμένα ή το διπλανό μου, να ακολουθήσω τη σοφία των νηπίων παιδιών μου που ευτυχώς ακόμα δεν έμαθαν να σκέφτονται με το κατασταλτικό εμείς: Θα πω ΟΧΙ, ΓΙΑΤΙ ΕΤΣΙ ΘΕΛΩ!. Ίσως έτσι καταφέρω τελικά να δώσω ένα έστω πραγματικά καλό παράδειγμα στα παιδιά μου. (Αλλά μάλλον το αντίθετο συμβαίνει – εκείνα μου δίνουν το καλό παράδειγμα).
& Εκείνος
Ένας για όλους και όλοι για έναν. Έτσι έλεγαν με μονότονη συχνότητα οι τρεις σωματοφύλακες – που ήταν τέσσερεις – στις ιστορίες του Δουμά. Αυτό μας μάθανε σαν ηθική στο σχολείο, αυτό μας διδάξανε στην εκκλησία, αυτό μας ζητήσανε πολλές φορές σαν κοινωνία. Αυτό όμως γι’ αυτούς που το ζητάγανε, σήμαινε πάντα το ίδιο πράγμα: δάκρυα, ιδρώτα, αίμα και θυσίες από εμάς. Τότε μόνο μετρούσε το ένα για όλους και όλοι για έναν. Ποτέ δεν μας το είπαν όταν μαζί τα τρώγανε.
Έτσι στο τέλος λέξεις όπως αλληλεγγύη, αλτρουισμός, συναδελφικότητα, συντροφικότητα, μεταμορφωθήκαν σε γραφικούς ευφημισμούς. Και ήταν φυσικό γιατί μας το μάθανε, μας το διδάξανε, μας το ζητήσανε αλλά στο τέλος το μόνο που κάνανε ήταν πάντα να το απαιτούν σαν να ήταν κάτι που είχαν δικαίωμα να πάρουν. Απαιτούσαν κάτι που είναι προσωπικό και ξεκινάει από το είναι του καθενός, την ηθική του καθενός όπως θα έλεγε ο Αριστοτέλης. Και κάπου εκεί στραβώνει το πράγμα, γιατί όταν τα τρώγανε δεν τα τρώγαμε και τώρα που ήρθε ο λογαριασμός δεν πληρώνουνε για όλους εμάς αλλά εμείς για όλους αυτούς που τα φάγανε.
Όσο αστείο κι ακούσει η εικόνα που δείχνει το σχίσμα μεταξύ του εγώ και του εμείς στην Ελληνική κοινωνία του τότε, του σήμερα και του πάντοτε, έρχεται από έναν παιδικό γλωσσοδέτη. «Ο παπάς ο παχύς, έφαγε παχιά φακή. Γιατί παπά παχύ έφαγες παχιά φακή;» Οι εικόνες και ο μύθος θέλει τους ανθρώπους της εκκλησίας που διδάσκουν και μαρτυρούν για το «εμείς» επαίτες, αδυνάμους στο σώμα – τιτάνες στο πνεύμα και την ψυχή. Κλείστε τα μάτια σας για μια στιγμή και σκεφτείτε «άγιος», «μάρτυρας» και αυτό που θα δείτε είναι λιπόσαρκους άντρες και γυναίκες με μάτια που γυαλίζουν δύναμη, θέληση και ηθική. Για κλείστε τα μάτια πάλι και σκεφτείτε, «παππάς», «δεσπότης», και πείτε μου τι βλέπετε; Την παχιά φακή βλέπετε σε μαύρη μερσεντές με μάτια ημίκλειστα από το πάχος και να λάμπουν στο σκοτάδι από τα χρυσαφικά που κουβαλάνε.
Δεν αναφέρομαι στην ελληνική εκκλησία γιατί είναι το εύκολο θύμα που κρίνεται από τη βιτρίνα μεμονωμένων λαθών κάποιων ρασοφόρων αλλά επειδή μαζί με τους περισσότερους Έλληνες πολιτικούς είναι το απόλυτο παράδειγμα λαθών και διακρίσεων, το απόλυτο παράδειγμα του σχίσματος και της παράφρασης του εγώ και του εμείς. Η Ελληνική εκκλησία πάντα ενέπνεε φόβο αλλά ποτέ σεβασμό και πάντα επενδύοντας σε αυτόν το φόβο διεκδικούσε εξουσία. Εξουσία σε ανθρώπους μεμονωμένα και μαζικά. Το ίδιο και οι πολιτικοί με μικρές διαφορές στις μεθόδους. Και πάντα το έκαναν ακολουθώντας το δόγμα διαίρεε και βασίλευε. Οι πρωτεργάτες και υπερασπιστές, υποτίθεται, του εμείς.
Βλέπετε, την ηθική δυστυχώς δεν την σπέρνεις, ουτε την δωρίζεις, αλλά την αποδίδεις και την διδάσκεις με παραδείγματα, τις περισσότερες φορές προσωπικά. Και η ανταπόκριση στο εμείς είναι πάντα θέμα προσωπικό. Είναι προσωπικό πως αντιλαμβάνεται κάποιος την αλληλεγγύη, την συναδελφικότητα, την συντροφικότητα. Κι εδώ είναι ο φαύλος κύκλος.
Η Κατερίνα γράφει: «Το εμείς καταργεί την αυτοβουλία, τις προσωπικές ευθύνες και την πρωτοβουλία». Αλλά μήπως η αυτοβουλία, οι προσωπικές ευθύνες και η πρωτοβουλία δεν ήταν ποτέ χαρακτηριστικό του εγώ αυτού που επικαλέστηκε το εμείς; Όταν ο Πάγκαλος έλεγε το περίφημο «μαζί τα φάγαμε», ή όταν ο Άδωνις τουϊτάρισε για τους συνταξιούχους «…όσοι δεν προσαρμόζονται πεθαίνουν», το εμείς στον γενικότερο λόγο τους υπήρχε μόνο σαν ευφημισμός για να καλύψει, να κρύψει και να δημιουργήσει άλλοθι για το εγώ; Και πόσοι Πάγκαλοι και Αδώνιδες υπάρχουν στην καθημερινότητα μας;
Μήπως τελικά δεν είναι το εμείς που έχασε την αξία του μπροστά στο εγώ αλλά ότι αυτοί που το επικαλούνται και προβάλλουν έχουν απαξιώσει την λέξη; Όταν κοιτάτε την εικόνα ενός αστέγου πονάτε, όταν κοιτάτε ένα παιδί να υποφέρει υποφέρετε, όταν βλέπετε την αδικία νευριάζετε. Αυτά όλα δεν είναι απόδειξη ότι το εμείς υπάρχει μέσα μας και λειτουργεί; Θα μου πείτε ότι μετράει το τι έκανες μετά τον πόνο και τα νεύρα. Αυτή τη φορά τίποτα, αλλά την επόμενη, την μεθεπόμενη κάτι θα κάνετε, όταν μπορείτε όπως μπορείτε. Αυτό δεν είναι η αρχή του εμείς; Αυτό που λείπει ίσως να είναι η αυτοβουλία, οι προσωπικές ευθύνες και η πρωτοβουλία αλλά για να έρθουν αυτά χρειάζεται το δικό μου εμείς να ενωθεί με το εμείς των άλλων και όχι το εγώ. Εκεί είναι ο αγώνας και η πραγματική μάχη.
* Στη φωτογραφία, πίνακας της Carol Dance με τον τίτλο: Me, Myself and Us
