“Ethics”, λοιπόν, δηλαδή “Ηθική”… μια λέξη με ρίζα ελληνική – ελληνικότατη – που δεν χρειάζεται καν να γνωρίζει κάποιος έστω και στο ελάχιστο την αγγλική γλώσσα για να κατανοήσει το νόημά της. Ειλικρινά, είναι πολύ λυπηρή η διαπίστωση, ότι οι ελληνικές λέξεις με τα βαθύτερα και ουσιαστικότερα νοήματα και μηνύματα “ταξιδεύουν” στον κόσμο, αποτελώντας έναυσμα για την εξέλιξη και τη βελτίωση διαφόρων εκπαιδευτικών και επαγγελματικών κλάδων, ενώ ταυτόχρονα, η γνώση παραμένει σε θεωρητικό επίπεδο κι ο κόσμος γύρω μας διαρκώς χειροτερεύει. Ακόμα πιο λυπηρό όμως είναι το γεγονός, ότι οι ελληνικές λέξεις δεν βρίσκουν πια καμία ανταπόκριση στην ελληνική κοινωνία…   

Παλαιότερα – ας πούμε πριν από 30 χρόνια – όταν αναφερόμασταν σε κάποια επαγγέλματα, τα αποκαλούσαμε “λειτούργημα”. Για παράδειγμα, ο δάσκαλος, ο γιατρός, ο παπάς δεν ήταν επάγγελμα, αλλά “λειτούργημα”. Με τους σύγχρονους όρους, για τα συγκεκριμένα επαγγέλματα η λέξη “λειτούργημα” υποδηλώνει μια διαφορετική ηθική συνείδηση σε σχέση με τα υπόλοιπα επαγγέλματα. Το “λειτούργημα” λοιπόν του καθηγητή ή του παπά υποδήλωνε κάποια διαφορετικά ηθικά πρότυπα από εκείνα της υπόλοιπης κοινωνίας. Κατά την ίδια έννοια, ο όρος διευρυνόταν και σε άλλα επαγγέλματα, π.χ. στη δημοσιογραφία. Πίσω από τη λέξη υπήρχε ένας κρυφός ρομαντισμός και κάποια ηθικά πρότυπα που σχετίζονταν με την αποκάλυψη της αλήθειας, την υποστήριξη του δικαίου και φυσικά, την ορθή και ειλικρινή ενημέρωση των ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων, που δεν είχαν ενδεχομένως την πολυτέλεια της ειδικής γνώσης ή και της εκπαίδευσης ακόμα και κατά συνέπεια, εξαρτώνταν από τους “πεφωτισμένους”.

Εκείνη την ίδια εποχή, η επιχείρηση – η όποια μορφή επιχείρησης – ήταν συνδεδεμένη αποκλειστικά και μόνο με το κέρδος. Η κοινωνική ευθύνη της επιχειρηματικότητας ήταν μόνο μία – να χρησιμοποιεί τους πόρους της με σκοπό την αύξηση των κερδών της, των κερδών των μετόχων της. Η βασική επικρατούσα αντίληψη υποστήριζε, ότι το “επιχειρηματικό παιχνίδι δεν υπόκειται στα ίδια ηθικά πρότυπα με το υπόλοιπο της κοινωνίας, αντιθέτως μάλιστα, μπορούσε να θεωρείται ανάλογο με ένα παιχνίδι πόκερ, όπου η εξαπάτηση και τα ψέματα ήταν απολύτως επιτρεπτή πρακτική”. Και οποιαδήποτε συζήτηση περί “ηθικής” αναφερόμενη σε μια επιχείρηση, έμοιαζε σαν ισχυρισμός του “οξύμωρου”, του φαινομενικά αντιφατικού, κάτι σαν να λέμε “εκκωφαντική σιωπή” ή “υπεραισιόδοξος πεσιμιστής”. Όλα αυτά, επειδή η έννοια της επιχείρησης ήταν συνδεδεμένη με το κέρδος, άρα με το “εγγενώς κακό”.

Και βέβαια, οι ισχυρισμοί αυτοί δεν ήταν ανυπόστατοι. Ποικίλα σκάνδαλα που αφορούν ανεπιθύμητες επιχειρηματικές δραστηριότητες, όπως η ρύπανση του περιβάλλοντος από βιομηχανικούς ρύπους, η εκμετάλλευση εργαζομένων σε σύγχρονα σκλαβοπάζαρα, η δωροδοκία κυβερνητικών αξιωματούχων, η εξαπάτηση των καταναλωτών και άλλου τύπου δραστηριότητες διαφθοράς ανέδειξαν επί μακρόν την επιχειρηματική ανηθικότητα. Δεκάδες υποθέσεις που αποκαλύφθηκαν – και πόσες άλλες που δεν – έχει να επιδείξει η διεθνής βιβλιογραφία και ειδησιογραφία. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα δύο πολύ γνωστών εταιρειών, το trademark των οποίων υπέστη σοβαρή ζημία εξαιτίας της επιχειρηματικής τους ανευθυνότητας: μία από αυτές η Shell, που υπέστη σοβαρό πλήγμα το 1995, για την αδυναμία της να εναντιωθεί στην απόφαση της Νιγηριανής κυβέρνησης, να εκτελέσει τον Ken Saro – Wiwa, έναν ακτιβιστή για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε μια περιοχή της Νιγηρίας, όπου η εταιρεία είχε σημαντικές δραστηριότητες και συμφέροντα. Δεύτερο παράδειγμα η εταιρεία Nike, που υπέστη έντονη κριτική, όταν αποκαλύφθηκε ότι ένας από τους προμηθευτές της εκμεταλλευόταν την παιδική εργασία.

Τα παραδείγματα είναι φυσικά εντελώς ενδεικτικά, η ουσία όμως είναι ότι στο πέρασμα του χρόνου, ο κόσμος των επιχειρήσεων συνειδητοποίησε, πως η ανήθικη συμπεριφορά μπορεί να στοιχίσει σε μια εταιρεία τη φήμη της, με ανυπολόγιστες απώλειες. Στη σύγχρονη σκέψη, η επιχειρηματικότητα δεν περιορίζεται μόνο σε ευθύνες έναντι των μετόχων της, αλλά και προς τους εργαζομένους στις επιχειρήσεις, στους προμηθευτές τους, στην ευρύτερη κοινωνία.

Επιστρέφοντας τώρα στα παραπάνω παραδείγματα, των επαγγελμάτων – λειτουργημάτων και επειδή για να είμαι ειλικρινής, η ιδέα για το σημερινό κείμενο ήταν αποτέλεσμα μελέτης άρθρου περί ηθικής της δημοσιογραφίας, θα διευρύνω την αρχική σκέψη, λέγοντας το εξής: Η εποχή μας βάλλεται από έξαρση της διαπλοκής και της ανηθικότητας, στον απόλυτο βαθμό τους και σε κάθε επίπεδο του κοινωνικού μας βίου. Η αναξιοπιστία που μας έχει κατακυριεύσει μπορεί να ξεκινάει από την πολιτική, τους πολιτικούς ή τη δημοσιογραφία, αλλά ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, η “Λερναία Ύδρα” έχει πολλά κεφάλια, που δεν περιορίζονται μόνο στους συγκεκριμένους κλάδους. Κάθε κλάδος, κάθε οργανισμός, δημόσιος ή ιδιωτικός, ακόμα και το σπίτι του καθενός μας είναι μια μικρή “επιχείρηση”. Για να επαναπροσδιοριστούμε λοιπόν ως κοινωνία, θα πρέπει καθένας να αρχίσει από τη δική του “επιχείρηση”, τον εαυτό του και το σπίτι του. Η ηθική ξεκινάει απ’ τον καθένα μας και στελέχη των δικών μας επιχειρήσεων είμαστε εμείς οι ίδιοι. Ας μην στεκόμαστε λοιπόν, ούτε στους διεφθαρμένους πολιτικούς μας, ούτε στα διεφθαρμένα συνδικάτα μας, ούτε όμως και στη θεωρία. Ας ξεκινήσουμε να κάνουμε τη θεωρία, πράξη. Αυτή είναι η συνταγή.    

 

Πηγές:

1. Bloom, S., Bonny, Cl., κ.ά., Ηθική των Επιχειρήσεων, μτφρ. Θ. Παπαδάκης, εκδ. Κέρκυρα, Αθήνα 2004
2. Crane, An. & Matten, D., Business Ethics, Oxford University Press, New York, 2007 (2^nd edition) 

Για να διαβάσετε το βιβλίο της Λίλιαν Μπαντάνη «Η σχοινοβάτης», πατήστε εδω!